Dagblaðið - 26.01.1977, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 1977.
15
Enginn veit hvert stefnir
Jóhann Hjálmarsson:
DAGBÖK BORGARALEGS
SKÁLDS.
Hörpuútgáfan 1976. 98 bls.
Taka má eftir því að bók
Jóhanns Hjálmarssonar frá í
haust heitir ekki Dagbók, og
ekki Dagbók skálds, heldur
Dagbók borgaralegs skálds. Það
sem meira er: þetta er réttnefni
á bókinni. Hvernig skyldi nú
standa á því: af hverju auð-
kennast þessi ljóð af orðinu
„borgaralegur" fremur en ein-
hverju öðru lýsingarorði, eða
alls engu? Það má allt eins
spyrja hvers konar hugarhorfi,
eða ásigkomulagi, ljóðin eigin-
lega lýsi.
Það var engu líkara en ein-
hvers konar ,,hvörf“ yrðu í
ljóðagerð Jóhanns Hjálmars-
sonar með næstsíðustu ljóða-
bók hans, Athvarfi í himin-
geimnum, sem út kom 1973. 1
þeim ljóðum var eins og höf-
undinum opnaðist nærtækur
hversdagsheimur að yrkja í
efnivið hans persónulega
reynslu og tilfinningalíf. Styrk-
ur bestu ljóðanna í bókinni lá í
hinu náttúrlega myndmáli
þeirra, næmu sjón reykjavíkur-
lífs og landslags, húsanna, garð-
anna, gatnanna og birtunnar í
bænum kannski frekar en
mannlífs á götum og í húsunrí
og í látlausu, hversdagstrúu
orðfæri ljóðanna. Það sem best
gafst í bók Jóhanns frá í fyrra,
Myndinni af langafa, var af
þessum sama toga persónu-
legrar reynslu, endurminn-
ingar úr bernsku skáldsins á
Sandi, lýsing ljóðanna á föður
höfundarins, miklu frekar en
hin pólitíska saga sem bókin
líka vildi láta uppi. En því er
ekki að neita að það er ansi
tæpur stígur sem Jóhann
Hjálmarsson freistar að feta í
þessum bókum á mörkum ljóðs
og lausamáls, látlausrar frá-
sagnar dagsdaglegra atvika og
persónulegrar skáldsýnar,
skáldsköpunar þessa efniviðar.
Nýju bókinni er skipt í fjóra
hluta og er hinn fyrsti bæði
lengstur og mestur fyrir sér.
Þar yrkir Jóhann með sama
hætti og áður í Athvafi í himin-
geimnum um hvérsdagslíf í
Reykjavík líðandi stundar:
heiti ljóða eins og „Marsdagur,
Sunnudagsmorgunn í Um-
ferðarmiðstöðinni, Helgar-
þankar, Ekið vestur Hring-
braut, Aðventa gefa þennan
efnivið þeirra þegar nógsam-
lega til kynna. í stað þess að
reyna að lýsa og ræða nánar um
ljóðin almennum orðum er lík-
ast til jafngott að tilfæra eitt
þeirra í heilu líki, Ég nýt þessa
dags nefnist ljóðið:
Föstudaginn 1. febrúar 1974
kl. 15.35
hef ég skrúfað fyrir útvarpið
sest í stól
til að hiusta á tíst fuglanna i
garðinum
og horfa á dóttur mína leika sér
á gólfinu.
Þegar ég skrifa þessar línur
sækir hún sér biað
og teiknar
innri rödd sína.
Ég heyri öðru hvoru í
strætisvagninum
og í flugvélum sem fljúga yfir.
Heimurinn er hér inni.
Fyrir utan veit enginn hvert
stefnir.
Þetta ljóð er hér einkum til-
greint til dæmis um yrkisefni
og aðferð Jóhanns Hjálmars-
sonar, ekki af því að mér finn-
ist það út af fyrir sig „betri
texti“ en margt annað í bók
hans. En líka held ég að síðustu
hendingarnar hér að ofarí
megi hafa fyrir einhvers konar
„markorð" um hugarheim og
viðhorf ljóðanna.
Sú veröld einkalífs, oft og
einatt með börn og barnleiki í
sjónarmiðju ljóðs, sem hér er
víða svo næmlega og fínlega
teiknuð, virðist nefnilega til-
komin í vísvitaðri andstöðu við
ys og umsvif hins stóra heims
„fyrir utan“ þaðan sem öll
tíðindi eru ill. Ástundun einka-
lífsins, hins innri heims hugar
og tilfinninga, dagsdaglegrar
reynslu, kann þá að fela í sér
einhvers konar vörn gegn allri
óvissu umheims sem enginn
veit hvert stefnir, en líka til-
raun til að höndla og koma
orðum að varanlegum verðmæt-
um, einhverju sem raunveru-
lega skiptir máli í lífi manns.
Og þetta viðhorf og mat verð-
mæta má vel vera réttmætt að
kalla „borgaralegt", en lesand-
anum áreiðanlega hollara að
hugsa sig tvisvar um áður en
hann tekur að áfellast ljóðin
eða skáldið fyrir það.
Þessar andstæður einkalífs
og umheimsins, hið varasama
jafnvægi þeirra, kemur aftur
skýrt fram í síðasta ljóðinu í
bókinni um „fréttirnar frá
Víetnam og Kambódíu“ sem
lika snýst um lýsingu barna —
barna í fréttunum og barna á
stofugólfi fyrir framan sjón-
varpið:
Þegar sjónvarpsfréttirnar frá
Víetnam
og Kambódíu hef jast kiukkan
átta
verður sú yngri sofnuð með
brúðuna
sem hún fékk á italíu í sumar
við hlið sér.
sú eldri bíður eftir Ugla sat á
kvisti.
Hún steypir sér koilhnís á
gólfinu
meðan stríðið geisar á
skerminum.
Við snúum okkur undan!
Það er kominn timi til að fá sér
kaffibolla
og dást að mynd garðsins þegar
rökkvar,
síðustu sólargeislunum sem
falla á borðið,
bækurnar og máiverkin
eins og á safni.
Það sem máli skiptir í
þessum ljóðum Jóhanns
Hjálmarss. held ég að helgist
af einlægni þeirri, trúnaði við
raunverulega reynslu og til-
raun til að koma að henni
einföldum orðum. Það er hvar-
vetna fjarska stutt í milli hins
friðsæla einkaheims sem hann
yrkir og umheimsins þar sem
ótíðindi gerast, og þó var það
bil kannski enn minna í fyrri
ljóðum hans af sama tagi. Aftur
á móti lætur Jóhanni miklu
miður að yrkja berum orðum út
af heimsfréttunum eins og
hann reynir í fáeinum ljóðum í
fjórða þætti bókarinnar. Og
fjarska eru erlendar ferða-
myndir hans í þriðja þættinum
dauflegar ásýndum, rétt eins og
skyldukvittun túristans: hér
hef ég líka komið. Aftur á móti
eru sum bestu ljóðin í bókinni á
meðal innlendra ferðamynda í
öðrum þætti hennar, landslags-
og náttúrulýsing þeirra kemur
heim og saman við reykjavíkur-
lýsinguna i fyrsta þætti. Það er
lika mála sannast að reykvískt
landslag verður Jóhanni
frjórra yrkisefni en mannlíf í
bænum.
Ég held að megi til sanns
vegar færa að bestu ljóðin í
þessari bók séu það sem Jóhann
Hjálmarsson hefur best ort:
hann hefur augljóslega vaxandi
vald á sínum vandmeðfarna,
„opna“ og einfalda ljóðræna
stílshætti. Til marks um það
eru ljóð eins og Kaktus, Endur-
fætt land, Ljóð dagsins í fyrsta
þættinum, eða prósaljóðin
síðast í þeim þætti, eða Páskar í
Borgarfirði, Gömul verstöð
undir Jökli f öðrum þætti
hennar, svo nokkur dæmi séu
nefnd, og nöfn ljóðanna látin
duga til sannindamerkis. En
því er ekki að neita að þessi
stílsháttur á fjarska mikið
komið undir nákvæmni orð-
færis og hugsunar, þeirrar ljóð-
rænu skyngáfu sem textinn á
líf sitt undir. Þar má engu
skeika til að ljóðið fari ekki út
um þúfur, og að vísu held ég að
Dagbók borgaralegs skálds
hefði orðið betri bók ef nokkuð
hefði verið vinsað úr efni
hennar fyrir birtingu.
Hér skal að lokum tilfært
dæmi þar sem mér finnst þess-
háttar bilbugur á orðfæri og
þar með skynjunarhætti verða
til að spilla ljóði sem annars
hefur ótvíræðu efni að miðla.
Textinn er nafnlaus en stendur
sem eins konar inngangur að
bókinni:
Ég vaknaði snemma í morgun
til að yrkja ljóðið sem ég lengi
hafði ætlað
að yrkja.
Ég settist við borðið, stakk
blaði í ritvélina
og beið þess að orð og setningar
hyldu
hvítt tómið.
Dyrnar voru opnar og þegar
dætur mínar
vöknuðu
komu þær inn til mín
með teiknibiöð sfn og liti.
Þær hófust þegar handa. Biöðin
voru ekki
lengi auð
heldur þakin húsum, skýjum,
bílum, flugvéium,
fólki og köttum.
Þær máttu ekki vera að þvi að
borða
morgunverð.
Ég stóð upp frá borðinu, fór út
úr herberginu
og skildi þær eftir i fögnuði
sköpunarinnar.
í ritvélinni var biaðið autt.
Á gólfinu breiddu mörg ljóð úr
sér
skráð á græn teikniblöð
á drungalegum febrúarmorgni.
Frásagnarefnið f pessum
texta liggur ljóst fyrir, og
reynsla sem hann vill miðla:
það má kannski segja sem svo
að í þessum formála sé orðuð
einskonar stefnuskrá „fagn-
andi sköpunar“ í ljóði. En hvað
er þá að — eða er kannski
ekkert að? Er þetta „gott ljóð“
eins og það stendur á blaðinu?
Það er eins og hér vanti herslu-
mun. Hvers vegna beið skáldið
þess að orðin og setningarnar
„hyldu hvftt tómið“, hvað á
hann við með þvf að dætur
sfnar hafi hann skilið eftir „í
fögnuði sköpunarinnar. Hann á
við autt blað í ritVél og börn að
leik á stofugólfi. En á báðum
stöðum kemur slitleg glösa
máls í stað eigin upplifunar,
raunhæfrar skynmyndar sem
gerði frásagnarefnið að nýjum
veruleika fyrir lesandanum,
frásögn, skoðun að skáldskap.
Slíkur bilbugur fyrirfinnst
miklu víðar á viðfelldnum texta
í þessari bók og öðrum ljóðum
Jóhanns Hjálmarssonar. En
sem betur fer fjölgar smám-
saman þeim ljóðum sem slíkur
eða annar undansláttur ekki
verður til að lýta.
ÖLAFUR
JÓNSSON
Bók
menntir
Silvía Svíadrottning væntir sín
Drottning Svíþjóðar er
ófrísk. Hún væntir sin um
miðjan júlí. Opinber tilkynning
var gefin út um þetta af sænska
konunginum. Þar segir:
„Skrifstofa sænska konungs-
ríkis.ins hefur þá ánægju að til-
kynna að hennar hátign Silvía
væntir sfn um miðjan júlf. Allt
gengur eðlilega og er drottn-
ingin í umsjá prófessors Ulf
Borell og yfirfæðingarlæknis
dr. John Rytt-Johnson.“
Tilkynningin kemur
nákvæmlega 7 mánuðum eftir
að Silvia Sommerlath, for-
stjóradóttirin frá Heidelberg í
Vestur-Þýzkalandi, giftist
sænska konunginum Karli
Gustaf. Silvia mun verða 33
ára, þegar hún fæðir.
Orðrómur hefur verið í Sví-
þjóð um að Silvía væri þunguð
og fékk hann byr undir báða
vængi, þegar drottningin kom
fyrir stuttu á flugvöllinn i
Stokkhólmi. Hún sagði svo að
fleiri fréttamenn heyrðu. að
hún vildi ekki ganga fram hjá
röntgeneftirlitinu.
Sænsku konungshjónin eru
nýlega komin heim eftir langt
skfðafrí í svissnesku Ölpunum.
Þar bjuggu þau í höll Hohen-
zollernprinsins Hansis í Klóst-
ers.
Silvia hefur oft gefið það í
skyn við fréttamenn að hún
óski þess að eignast stóran
barnahóp — eins stóran og
mögulegt sé. Hinn ungi
konungur Svíþjóðar hefur með-
al annars sagt um börn og
barnauppeldi:
„Barnauppeldi er ekki aðeins
sérsvið móðurinnar. Eg mun
einnig ekki síður en hún passa
börnin sem vera kann að við
eignumst. Ég mun líka skipta
um bleyjur, þvo þeim og svo
framvegis."
Silvia hefur á blaðamanna-
fundi stuttu eftir brúðkaupið
skýrt frá því að hún óski, þess
að fyrsta barnið verði drengur.
í Svíþjóð er það karlmaðurinn,
sem erfir krúnuna.
Oven julegir skartgripir
Oft berast fréttir af ýmsu
furðulegu sem gengur eins og
eldur f sinu í Bandaríkjunum.
Nú hafa borizt spurnir af því að
nýjasta nýtt á vesturströnd-
inni sé að láta gera göt f eyrun
fyrir eyrnalokka. Ekki bara eitt
eins og til siðs hefur verið hing-
að til, heldur mörg göt eftir
endilöngu eyranu. Sumir láta
gera allt að sextán götum og
síðan eru eyrnalokkar hengdir f
öll götin!
Þeir eru líka til sem láta gera
gat á miðsnesið, það er þekkt
frá ýmsum frumstæðum þjóð-
flokkum.
í New York kvu það vera
ökklarnir sem eru mest í sviðs-
ljósinu. Þar er nú hægt að fá
alls kyns skartgripi til þess að
hengja utan á ökklana, einnig
utan yfir hin ómissandi háu
stígvél.
Sumir ganga svo langt að fá
sér „lærhr'ing“, sbr. „arm-
hring“. Á meðfylgjandi mynd
er einmift einn slíkur. Eg var
satt að segja búin að horfa lengi
á myndina og sýndist þetta vera
handleggur, en við nánari eftir-
grennslan kom í ljós að þetta
var stúlkulæri!