Dagblaðið - 08.01.1981, Page 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 8. JANUAR 1981.
„létta vaxtabyrðina”, o. fl. o. fl.
sem mætti verða til þess að opna hlið
eða a.m.k. glufu til þeirrar paradísar
sem landslýður á heimtingu á, að
sögn.
Fram til þessa tíma hefur engin
ríkisstjórn á íslandi viljað sinna þessu
ákalli, nema fyrir kosningar. —
Loksins láta stjórnvöld, undir for-
ystu dr. Gunnars Thoroddsens, til
leiðast og ,,gera ráðstafanir”, að þvi
tilskildu og í þeirri von að
umbjóðendur, þ.e.a.s. landsmenn,
þ.á m. stjómarandstaðan svo-
kallaða, taki höndum saman við
stjórnvöld og sameinist um að greiða
ráðstöfunum leið gegnum áratuga
niðurlægingu íslenzks efnahagslífs.
Þessar ráðstafanir eru nú öllum
kunnar svo mikið sem þær hafa verið
ræddar. Hæst ber þó þær
ráðstafanir, sem miða að því að festa
gengið og minnka vaxtabyrðina og
sem hvort tveggja er mikið hags-
munamál landsmanna.
En þá bregður svo við, að svo-
kölluð stjórnarandstaða, eða a.m.k.
hluti hennar, „rís upp með fjör” og
mótmælir hvers konar ráðstöfunum,
sem hún hefur þó sjálf verið að knýja
fram að undanförnu og segir nú
„það á ekki að gera svona
ráðstafanir, heldur öðruvísi
ráðstafanir”!
Þær þverstæður, sem forystu-
menn stjórnarandstöðuflokkanna
hafa haft uppi i málflutningi sínum
eftir að hinar nýju efnahags-
ráðstafanir sáu dagsins ljós, eru
brenglaðri en svo, að þær taki að
ræða eða hlusta eftir, og er raunar
furðulegt, að ekki ógreindari menn
en þeir eru sagðir vera skuli láta hafa
sig til Bessastaðafarar með
klögumálin upp á vasann.
Aðeins í þinghléi
Það er svo allrar íhugunar vert,
hvort svo sé komið í þjóðfélagi
okkar, að meiri háttar mál stjórn-
málalegs eðlis verði alls ekki leyst á
Alþingi í framtíðinni vegna þröng-
sýni og þvermóðsku þeirra, er kjörnir
eru til þingsetu.
Flest bendir til, að ríkisstjórnir
hér á landi verði að afgreiða mál milli
þinga eða í jóla- og páskaleyfum til
þess að hafa starfsfrið og láta semja
bráðabirgðalög, sem verða svo
samþykkt eða felld, þegar Alþingi
kemur saman að nýju.
Um þetta eru nokkur nýleg dæmi,
auk þeirra bráðabirgðalaga, sem nú
hafa verið sett. Þannig má minnast
þess frumkvæðis, sem núverandi
samgöngu- og sjávarútvegsráðherra,
Steingrímur Hermansson, hafði um
afnám hinnar víðfrægu miðvikudags-
lokunar vínveitingahúsa, þá er hann
sem dómsmálaráðherra afnam
þennan agnúa úr vínveitingalög-
gjöfinni í einu þinghléinu. — Um það
urðu engar umræður síðar en hafði
verið hitamál á Alþingi.
Einnig má minnast frumkvæðis
Sighvats fyrrum fjármálaráðherra, er
hann nam úr gildi með einu penna-
striki, ef svo má segja, þau ólög, að
einungis áhöfnum skipa og flugvéla,
væri leyfilegt að flytja með sér áfengt
öl til landsins.—Þetta hafði verið
deilt um í sölum Alþingis, en milli
þinga var eini möguleikinn að
afnemaþessa augljósu agnúa.
Það er því síður en svo óviturlegt
af forsætisráðherra að losa Alþingi
undan þeirri ábyrgð að fjalla um og
draga á langinn þær umræður, sem
án efa hefðu spunnizt um þær efna-
hagsráðstafanir, sem gera þurfti
samhliða gjaldmiðilsbreytingunni, og
bráðabirgðalögin voru því meira en
réttlætanleg, — þau voru nauðsyn.
Um það eru menn almennt sammála
nú, meira að segja obbinn af stjórn-
arandstæðingum, þótt . einhverjir
þeirra muni af „prinsip"-ástæðum
og flokksaga kjósa á móti þeim.
Þingmenn á ís
Fjölmiðlar og þeir, sem um hin
óhóflega háar, valdi undirritaður af
handahófi 13 notendur, 11 í Hafnar-
firði og 2 í Reykjavík, og kannaði
viðskipti þeirra við Hitaveitu Reykja-
víkur. Var um að ræða eitt stórfyrir-
tæki, eitt miðlungs stórt fyrirtæki,
tvö sambýlishús, tvær íbúðir í
tvíbýlishúsum og sjö einbýlishús.
Einhverra hluta vegna búa Hafn-
firðingar ekki við sömu kjör og
Reykvíkingar og Garðbæingar því
áætlunartímabilin í Hafnarfirði á
árinu 1980 voru yfirleitt 6 mánuðir og
uppgjör eftir 8 mánuði en í Reykjavík
og Garðabæ virðist almennt vera
áætlað í 10 mánuði og uppgjör fram-
kvæmt eftir 12 mánuði. Eins og fram
kemur í upphafi greinarinnar koma
kostir áætlunar ekki fram, nema hún
nái yfir eitt ár. í töflu 1 er sýnd lengd
áætlunartímabila og frávik áætlunar
frá raunnotkun.
Notandi Áætlunartimabil
Nr. Dagar
1 180
2 180
3 180
4 180
5 . 180
6 240
7 180
8 210
9 210
10 180
11 180
12 300
13 360
til athugunar, reynist endurspegla
ofáætlunina á öllu orkuveitusvæð-
inu, hefur Hitaveita Reykjavíkur náð
sér aukalega í röskan einn milljarð
gamalla króna (10 milljónir nýkr.) á 6
mánuðum. Eins og Hitaveitan síðan
framkvæmir uppgjörið og vikið
verður nánar að síðar, er þetta auka-
rekstrarfé vaxtalaust og óverðtryggt.
Miðað við að álestrartímabil séu al-
mennt orðin 12 mánuðir nema í
Hafnarfirði, er meginhluta þessa fjár
haldið í 6 mánuði og nema almennir
sparivextir það tímabil um 170 millj-
ónum gamalla króna (1,70 millj.
nýkr.).
Rétt er að vekja athygli á því, að 13
notendur geta varla talist marktækt
úrtak og getur ofáætlunin jafnt verið
meiri eins og minni heldur en úrtakið
gefur til kynna. Framangreindir út-
reikningar eru þó settir fram til þess
Áætluð meðalnotkun pr. dag.
í % af raunnotkun
158.8
120,0
118,1
146.3
112.9
92,6
141.8
134.3
119,0
146.9
145.5
123.6
153,2
Tafla 1. Áætlunartimabil og áætluð meðalnotkun
pr. dag i % af raunnotkun.
Það vekur athygli, að aðeins einn
af 13 notendum er með of lága
áætlun en þó innan þeirra marka,
sem teljamáeðlileg, þ.e. - 10%.
Athugað var, hve mikið samtals
var áætlað umfram raunnotkun hjá
umræddum 13 notendum á 6 mánaða
tímabili, febrúar — júlí. Samtals var
áætluð notkun 26.316 tonn en raun-
notkun sama tímabil, m.v. meðal-
notkun uppgjörstímabils, var 19.374
tonn. Umframáætlunin var þvi að
meðaltali 35,8%, sem að öllu jöfnu
ætti aðvera um 0%.
Eftir þessa 6 mánuði voru um-
ræddir 13 notendur búnir að greiða
fyrir áætlun umfram raunnotkun rétt
liðlega eina milljón gamalla króna
eða um 54,05 gkr. (54,05 nýaurar) pr.
notað tonn. Áætluð heildarnotkun á
orkuveitusvæði Hitaveitu Reykja-
víkur 1980 er 38,7 milljónir tonnaeða
um 19,1 milljónir tonna í 180 daga.
Ef það úrtak 13 notenda, sem hér er
að sjá, um hvaða upphæðir geti
hugsanlega verið að ræða. Reynt
hefur verið að leita skýringa á hinum
mjög svo háu áætlunum en án
árangurs. Hins vegar má nefna
dæmi, þar sem forsendur voru fyrir
mun lægri áætlun en framkvæmd
var.
Við áætlun hjá undirrituðum, sem
reyndist 58,8% of há, var miðað við
meðalnotkun 3,43 tonn/dag, enda
þótt meðalnotkun 1978 sé 2,91 t/d og
1979 3,22 t/d. Er þá þess að gæta, að
árið 1979 var óvenju kalt og að um er
að ræða áætlun fyrir 8 mánaða upp-
gjörstímabil 12. febrúartil 8. október
1980, þar sem í vantaði fjóra vetrar-
mánuði. Meðalnotkun árið 1980
reyndist 2,87 t/d. Eftir 6 mánaða
áætlun hafði undirritaður greitt 618
tonn af vatni en notkunin í rétt tæpa
8 mánuði reyndist 517 tonn.
Annar notandi hóf viðskipti sín við
hitaveituna í lok mars 1979. Síðasta
nýju bráðabirgðalög hafa fjallað,
hafa meir velt því fyrir sér, hvort
meirihluti sé á Alþingi fyrir bráða-
birgðalögunum, hedur en lögunum
sjálfum.
Er þetta næsta einkennilegt, svo
augljóst sem það er, að meirihiuti
Kjaliarinn
Geir Andersen
þingmanna styður setningu laganna.
Varla telst það til tíðinda, þótt einn
þingmaður Alþýðubandalagsins til
viðbótar vilji slá sig til riddara, er
færi gefst. Það hefur nú skeð áður i
tvígang með stuttu millibiii. Fyrst ér
Flugleiðamálið var til umfjöllunar.
Þá var reitt hátt til höggs og stór orð
uppi höfð um skilyrði þau, er þessu
gjaldþrota fyrirtæki voru sett til
þess að ríkisábyrgð kæmi til, m.a. í
leiðara í Þjóðviljanum. Siðan ekki
söguna meir og hið gjaldþrota fyrir-
tæki fékk sina aðstoð umyrðalaust.
í annað sinn varð „hækkun-í-
hafi”-málið vegna hráefniskaupa
Alusuisse sett á forsíðu Þjóðviljans,
og hátt var reitt til höggs. En höndin
seig á skömmum tíma og úr varð
vingjarnlegt vinarklapp.
innheimta skv. tveggja mánaða
álestri var fyrir tímabilið. 17.10’79 —
13.12. ’79 og reyndist meðalnotkunin
það tímabil 3,46 t/d. Síðan er áætlað
i 360 daga og áætlunin miðuð við
3,53 t/d. Meðalnotkun ársins er
þannig áætluð um 2% hærri en
notkunin reyndist 17. október til 13.
desember. Við álestur þann 18.
desember 1980 reyndist notkunin
orðin 855 tonn. Greidd höfðu hins
vegar verið 1272 tonn. Notandi þessi
átti því við uppgjörið inni 417 tonn
eða um hálfs árs notkun.
Eftir áætlanir eins og þær, sem hér
hefur verið skýrt frá, liggur Hitaveita
Reykjavíkur óumflýjanlega undir
þeim grun, að ofáætla notkun til þess
að ná sér í óverðtryggt og vaxtalaust
rekstrarfé, sem þó aðeins næst með
röngu uppgjöri.
Uppgjör ekki
samkvæmt reglugerð
Hitaveita Reykjavíkur framkvæm-
ir uppgjör á eftirfarandi hátt. Eftir
álestur í lok uppgjörstímabils er
raunnotkuninni deilt jafnt á allt tíma-
bilið og gjöld síðan reiknuð út skv.
gildandi gjaldskrá á hverjum tíma.
Frá heildargjöldum er síðan dregin sú
heildarupphæð, sem greidd hafði
verið á áætlunartímabilinu.
í 24. grein reglugerðar fyrir Hita-
veitu Reykjavíkur nr. 122, 1. mars
1979, segir m.a.: „Reikningur fyrir
áætlaða notkun telst fullgildur reikn-
ingur á sama hátt og uppgjörsreikn-
ingur,. ...” Hafi notandi því greitt
á áætlunartímabilinu fyrir 600 tonn
af vatni en reynist hins vegar ekki
hafa notað nema 500 tonn við upp-
gjör, á hann inni 100 tonn af vatni en
ekki einhverjar óverðtryggðar
krónur. Hins vegar kemur til greiðslu
mælaleiga fyrir tímabilið frá lokum
áætlunartímabils til uppgjörsdags, en
greidd mælaleiga er ávallt rétt, hvort
sem notkun er áætluð eða ekki, þar
sem hún er í kr /mánuð.
Af framansögðu er alveg ljóst, að
uppgjörsaðferð Hitaveitu Reykja-
víkur er röng.
Til fróðleiks skal upplýst, að einn
af umræddum 13 notendum átti inni
61 tonn af vatni við uppgjör og átti
þvi aðeins að greiða mælaleigu gkr.
7.754 (nýkr. 77,54). Hann var hins
vegar talinn skulda gkr. 11.346 (nýkr.
113.46), þ.e. meira en mælaleiguna
enda þótt hann væri ekki búinn að
nota allt það vatn, sem hitaveitan
'hafði gert honum að kaupa.
í töflu 2 eru sýndar umframkröfur
Hitaveitu Reykjavíkur vegna rangrar
Það erþví ólíklegt, i meira lagi, að
„móðir” þeirra bræðra Jóns Odds
og Jóns Bjarna fari að láta vegabréfs-
lausan liðhlaupa, sem í raun er ekki
að flýja annað en skógrækt franska
ríkisins, hafa þau áhrif á það, hvort
íslendingum opnast glufa, þótt ekki
væri nú meira, inn í þá paradís, sem
batnandi efnahagslíf er íslendingum.
Sneitt skal hjá að tala um heilbrigt
efnahagslíf í sömu andrá.
Nafn Alberts Guðmundssonar
hefur og verið nefnt í sömu andrá og
„móður” þeirra Jóns-bræðra, þegar
ýjað að óvissu um meirihluta á
Álþingi til stuðnings bráða-
birgðalögunum. Svo vel ættu fjöl-
miðlamenn að þekkja til Alberts og
verka hans, að sízt ætti honum að
vera brugðið um afturhvarf frá þeim
ummælum og yfirlýsingum, sem
hann hefur gefið. Albert hefur lýst
því yfir, að hann muni „ekki undir
neinum kringumstæðum fella ríkis-
stjórn þá, er nú situr, nema önnur sé
tilbúin til þess að taka við, án
kosninga.”
Og langt myndi í ríkisstjórn, ef nú
yrði rétt einu sinni boðið upp í
kosningaslag með prófkjörum og
tilheyrandi.
En nú skal að lokum vikið að því,
sem sérfræðingar fjölmiðla, þeir er
um stjórnmál fjalla, hafa ekki virzt
sjá, eða ekki viljað sjá. — Á Alþingi
situr nefnilega mjög blandað lið í
stjórnarandstöðunni svokallaðri.
í Sjálfstæðisflokknum voru
viðhöfð prófkjör fyrir kosningar og í
þeim leik var enginn annars bróðir. f
stjórnarandstöðu Sjálfstæðis-
flokksins sitja þingmenn, sem ekki
sízt nutu til þingsetu svokallaðs
Gunnars-fylgis. 1 þessum hópi eru
fleiri en einn og fleiri en tveir
alþingismenn (fyrir utan Albert
Guðmundsson auðvitað).
Stuðningsmenn þessara þing-
manna, frá því í prófkjörinu sællar
minningar myndu telja það misráðið
uppgjörsaðferðar. í þeim tilvikum
að notandi átti inni vatn, er það
reiknað til verðs skv. gjaldskrá, gild-
andi við uppgjör, enda kemur það til
frádráttar við fyrstu áætlun. Hjá
þeim notanda, sem átti inni u.þ.b.
hálfs árs notkun, er inneignin van-
metin enda þegar komin 10%
hækkun.
Umframkröfur hitaveitunnar hjá
umræddum 13 notendum eru samtals
gkr. 255.528 (nýkr. 2.555,28) eða um
9,40 gkr. (9,40 nýaurar) á hvert tonn
raunnotkunar. Miðað við þessar
forsendur eru heildarumframkröfur
á öllu svæðinu m.v. áætlaða notkun
1980 um 360 milljónir gkróna (3,60
millj. nýkr.) á ári.Varðandi fyrirvara
um framangreinda hlutfallsreikninga
vísast til þess, sem sagt var
Notandi Ofreiknað við
uppgjör
Nr. Gkr.
1 8.274
2 2.641
3 1.797
4 12.353
5 1.459
6 -1.476
7 19.673
8 35.518
9 31.685
10 7.894
11 111.706
12 4.994
13 19.014
Gkr. 255.528
(Nýkr. 2.555,28)
Tafla 2.
Umframinnheimta við uppgjör.
hér að framan um ofáætlunina.
Niðurlag
Við uppgjör einu sinni á ári á
áætlun að geta verið mjög nærri lagi.
Hins vegar má segja, að svolítið frá-
hjá þessum þingmönnum að greiða
atkvæði gegn ráðstöfunum um efna-
hagsmál, sem guðfaðir þeirra til
þingsetu leggur nú fram?
Varla myndu þingmenn, sem
launuðu þannig atkvæðafylgið,
verða eldri en tvævetur í þingstólum.
Naumast þarf þó að leiða að því
getum, að hinn margslungni stjórn-
málajöfur, sem nú er orðinn for-
sætisráðherra, bæði þrátt fyrir og
vegna „uppsafnaðs vanda” í Sjálf-
stæðisflokknum, hafi haft þá for-
sjálni sem ein dugar, þegar á reynir i
stórviðri stjórnmálanna.
Þannig má telja fullvíst, að á
Alþingi, innan þingflokks Sjálf-
stæðisflokksins þess er nú telst til
stjórnarandstöðu, liggi „atkvæði á
ís”, tilbúin til stuðnings forsætis-
ráðherra og varaformanni flokksins,
ef í nauðirnar rekur með atkvæða-
öflun úr röðum yfirlýstra stuðnings-
manna ríkisstjórnarinnar, — en
aðeins ef slíkt gerðist. Það ætti nú
að vera þessum þingmönnum hugar-
fró, i bili.
Það ætti hins vegar að vera
auðvelt fyrir þingmenn, sem ætla sér
hlutverk í prófkjörum fram-
tiðarinnar, a.m.k. með tilstyrk hins
íhaldssama fylgis Sjálfstæðis-
flokksins, að velja milli gerviand-
stöflu þeirra, sem túlka nýgerða
efnahagsráðstafanir einskis virði og
þeirra vegvísa, sem núsést móta fyrir.
Þeir vegvísar ná ef til vill ekki alla
leið til þeirrar paradísar í efnahags-
lífi, sem landsmenn hafa hingað til
einungis þekkt af afspurn. En paradís
verður heldur aldrei gleypt í eitt
skipti fyrir öll, sízt ef menn telja sig
eiga heimtingu á henni án þess að
nokkuð komi á móti.
Gluggi hefur þó verið opnaður og
til þess að halda honum opnum
ræður vilji landsmanna, ekki bara
núverandi ríkisstjórnar, þeirrar
næstu eða þar næstu.
Geir R. Andersen.
111 1 —V
vik í áætlun skipti ekki máli, ef upp-
gjör fer fram eins og kveðið er á um í
reglugerð, þ.e. að áætlunarreikn-
ingur sé fullgildur reikningur. Sé not-
anda gert að kaupa meira vatn heldur
en hann notar, á hann umframvatnið
verðtryggt. Á sama hátt er vangreitt
vatn verðtryggð eign hitaveitunnar.
Meginókosturinn við mikið frávik er
hins vegar sá, að stórar sveiflur geta
komið í greiðslur við uppgjör. Með
örlítillri breytingu á þeim ákvæðum,
sem nú gilda um áætlunargerð og
uppgjör, má þó koma í veg fyrir
snöggar sveiflur við almenn uppgjör.
Skal nú gerð grein fyrir því,
hvernig æskilegast væri, að mati
greinarhöfundar, að framkvæma
innheimtu hitaveitugjalda. Álestur og
uppgjör fari fram einu sinni á ári.
Næsta ár er notkun síðan áætluð sú
sama og reyndist árið á undan en þó
e.t.v! umreiknuð til ársmeðalhita.
Áætluð ársnotkun er síðan lækkuð
eða hækkuð um þann mun, sem var á
notkun síðastliðins árs og áætlaðri
notkun þess árs eftir því á hvorn
veginn áætlun vék frá raunnotkun.
Þeirri ársnotkun, sem þá fæst, er
síðan deilt i 6 jafna hluta, sem koma
til greiðslu á tveggja mánaða fresti.
Eins og áður greinir getur mælaleiga
ávallt verið rétt og kemur því í raun
ekki inn í áætlunina. Til skýringar
skal tekið dæmi.
Notkun sl. ár reyndist 1150 tonn.
Áætluð notkun, sem greidd hafði
verið, var hins vegar 1100 tonn.
Notkun næsta árs er þá áætluð 1150
tonn. Við það bætast vanáætluð 50
tonn. Til greiðslu koma því á næsta
ári 1200 tonn, þ.c. 200 tonn á tveggja
mánaða fresti auk mælaleigu.
í þeim tilvikum, sem uppgjör fer
fram vegna flutnings eða vegna þess
að notandi hættir viðskiptum, mundi
fara fram fullnaðaruppgjör. Inneign
eða skuld vatns mundi þá verða gerð
upp á því verðlagi, sem gildir á upp-
gjörstíma.
Gísli Jónsson
prófessor
A „Eftir áætianir eins og þær, sem hér
hefur verið skýrt frá, liggur Hitaveita
Reykjavíkur óumflýjanlega undir þeim grun að
ofáætla notkun til þess að ná sér í óverðtryggt
og vaxtalaust rekstrarfé, sem þó aðeins næst
með röngu uppgjöri.”