Dagblaðið - 18.03.1981, Blaðsíða 16

16
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 18. MARZ 1981.
Sjgunón ^s^nningar'
myndhogg^ á sviðj
verölauna
myndlistar:
EG HEFENGAN
KOMPÁS í USTINNI"
ff
V-
Sigurjón Ólafsson myndhöggvari
býr á Laugarnestanga. Kringum hús
hans risa ótal kynlegir stólpar sem
gætu minnt á tótem indíána eða önd-
vegissúlur fornmanna — manni
finnst að það hljóti að búa í þeim
náttúruandar. Þetta er mjög magnað
og lifandi umhverfi — og i kynlegri
andstæðu við ibúðarkassana gráu við
Kleppsveginn beint á móti.
Hús Sigurjóns er upphafiega lítið
timburhús en svo hefur verið byggð
við það vinnustofa og fleiri úthýsi á
svo óreglulegan hátt að það mætti
halda að húsið væri lifandi fjölfrum-
ungur með hæfileika til að skipta sér
og vaxa.
„Þegar farið er að nota reglustriku
á allt þá deyr það,” segir Sigurjón.
Þeim sem ekki trúa honum ráðlegg ég
að fara út á Laugarnestanga og horfa
til skiptis á bústað Sigurjóns og vél-
mennisteiknuðu blokkirnar við
Kleppsveginn og þá má það vera for-
stokkaður þöngulhaus sem ekki fær
smátilfinningu fyrir þvi hvað er lif-
andi umhverfi, hvað dautt.
Faðirvor Hallgríms
Péturssonar
Sigurjón er rúmlega sjötugur,
pinulitill, sivinnandi og sikjaftandi!
Hann kann milljón brandara og gæti
haldið manni skellihlæjandi í margar
vikur. En að fá hann til að ræða
alvarlega um list sína, hvað þá út-
skýra hana, er vonlítið verk.
Ég bendi á mynd sem likist indiána-
goði, trónandi á þrem þverbitmn.
„Liggja nokkrar trúarlegar hug-
myndir til grundvallar þessari
mynd?” spyr ég.
„Ha, ha!” segir Sigurjón, „er
þetta ekki bara þriggja hæða íbúðar-
hús sem snýst á stöpli?”
Svo sver hann af sér alla trú, bæði
kristna og heiðna, en fer þó með
faðirvor Hallgríms Péturssonar, sem
fáir þekkja, og hefst á þessa leið:
„Fáðir á hiiunum hæst. . . ”
„Ég lætði þaöaf manni á Eyrar-
bakka sem hafði smiðað tvö hundruð
báta. Hann féll alltaf fram og fór
með faðirvor Hallgríms þegar hann
Listamaðurinn við lifandi tré. Bak við hann til hægri er mynd af verki hans við
Búrfell, stærstu lágmynd sem enn hefur verið gerð á íslandi i steinsteypu. Til
vinstri er Kristján Eldjárn steyptur i brons og enn lengra til hægri „abstrakt
verk”. Fjölhæfni Sigurjóns er með ólikindum.
Sigurjón situr undir folaldi, sem senn kemst til móður sinnar við Suðurlands-
braut. Hún hefur beðið þess i mörg ár en nú kemur betri tið.
hafði lagt kjölinn. Einu sinni steig
kvenmaður yfir kjölinn hjá honum
eftir bænina og þá bað hann
um að hætt yrði við skipið. Það
fékkst ekki, því kjöltréð var dýrt, en
þetta varð óhappafleyta og fórst
fljótlega.”
Passi í Vatikanið
Sigurjón hefur næstum alla ævi
búiö á sjávarbökkum, þar með talin
sextán ár við Nýhöfnina í Kaup-
mannahöfn en þangað fór hann til
náms um tvítugt. Hann þótti snemma
efnilegur og fékk þrettán ára heiðurs-
skjal á heimilisiðnaðarsýningu fyrir
afburða vel gerðan „stovkost” úr
hrosshári. Hann tók sveinspróf í
húsamálun hér heima, fór síðan á
listaskólann í Kaupmannahöfn og
fékk þar fljótlega gullmedalíu fyrir
styttu af allsnöktum verkamanni með
haka í hendi, vígalegum mjög. Út á
það fékk hann styrk til Ítalíuferðar.
Hann á ennþá skrautlegan inngöngu-
■passa í Vatikanið í Róm og fór
þangað daglega í margar vikur. „Þar
var nóg að skoða, ellefu hundruð
herbergi með listaverkum,” segir
Sigurjón. „Ég hefði gaman af að vita
hvort passinn gildir enn.” Útgáfuárið
er 1932.
„Hann er löngu dauðurl"
Allsberi verkamaðurinn var raun-
sæ túlkun á mannslíkama en eftir
Rómarferðina fór Sigurjón að vinna
meira „abstrakt” og verðlaunum
fækkaði. 1940 var mynd eftir hann
hafnað á aðallistsýningu ársins í
Charlottenborg, væntanlega af því
hún þótti svo ljót. Hún hét Maður og
kona og sýndi tvo stóra trjábúta að
„gera hitt”. Hið mismunandi eðli
mannsins og konunnar táknaði
Sigurjón með því að hafa „mann-
inn” úr harðri eik, „konuna” úr
mjúku linditré, og á samsvarandi hátt
voru form þeirra og litir ólík.
Málið vakti hneyksli og dönsk blöð
skrifuðu talsvert um það. En myndin
hefur nú löngu hlotið verðskuldaða
viðurkenningu og stendur í anddyri
Listasafnsins í Álaborg.
Ekki löngu áður gerði Sigurjón
grágrýtismyndir fyrir Vejleborg á
Jótlandi. Sýndu þær bændur og
annað vinnandi fólk þar um slóðir.
Það varð fimmtán ára bið á þvi að
borgaryfirvöld gætu fengið sig til að
setja þessar myndir upp fyrir framan
ráðhúsið. En nú hafa þær unnið sér
svo fastan sess þar í borginni að
þegar Sigurjón kom til Vejle fyrir
nokkrum árum, pantaði sér bjór á
kránni og sagði afgreiðslustúlkunni
að hann væri kominn til bæjarins til
að skoða myndina sína á torginu þá
hrópaði hún upp yfir sig: „Það getur
ekki verið. Maðurinn sem bjó hana
til er löngu dauður!”
„Ég vil ekki sjá hana"
Og ekki varð móðir Sigurjóns sér-
staklega hrifin þegar hann gerði af
henni höfuðmynd sem nú þykir
meðal þeirra bestu af meira en tvö
hundruð höfuðmyndum hans. „Ég
vil ekki sjá hana,” sagði móðir hans,
„blessaður settu hana á safn.”
„Mamma hélt að safn væri rusla-
kompa,” segir Sigurjón og hlær við
tilhugsunina um að myndin hafnaði
raunar á Ríkislistasafni Dana og er
þessa dagana á sýningu á íslenskri list
sem opnuð var í Kaupmannahöfn
þegar Vigdís íslandsforseti kom
þangað.
Það er gaman að heyra Sigurjón
segja frá móður sinni sem var barn-
mörg og bláfátæk. Hún vann alla
erfiðisvinnu sem til féll á Eyrar-
bakka, hvort sem það var fiskverkun
eða mótekja. Auk þess heyjaði hún
fyrir tíu kindur og bar heybaggana
heim á sjálfri sér, tveggja tíma leið.
Hún varð 92ja ára gömul og hélt
heilsu fram undir það síðasta.
Það sem hún óttaðist mest af öllu
var að lenda á sveitinni. Faðir hennar
var af ríku fólki en gerður arflaus því
hann giftist „niður fyrir sig”. Og sú
gamla var stolt og taldi sig jafnan til
betra fólks í plássinu, hversu kröpp
sem kjör hennar voru.
Af mjólk, sykri og
morgunsvefni...
Það var lítið um mjólk á Eyrar-
bakka. Sigurjón segist muna eftir
sjálfum sér á brjósti. Svo lítur hann á
Einar ljósmyndara, sem er hálfri öld
yngri og tvisvar sinnum hærri, og
segir, næstum mæðulega: „Af mjólk,
sykri og morgunsvefni verða menn
hávaxnir.”
Og Einar kannast við að hafa notið
alls þessa í æsku sinni á Húsavík.
Við erum komin í stóru vinnustof-
una sem er hituð upp með gamalli
kabyssu. Listaverkin eru eins og
kynjaskógur. Mörg þeirra eru úr
rekaviði. Er það vegna ástar Sigur-
jóns á hafinu sem frá Eyrarbakka
breiðir sig um óendanlegar víðáttur?
Þaðan má sigla hindrunarlaust allt til
suðurpóls.
Hann segir sjálfur fátt við því
heldur fer að útskýra fyrir okkur
hvernig rekaviðurinn sé lifandi en
vélþurrkaður harðviður dauður.
Lifandi viður andar, þenst út og
dregst saman eftir rakastigi umhverf-
isins. En vélþurrkaður viður er
stirðnaður, óumbreytanlegur, gjör-
sneyddur lífi.
„Annars hef ég engan kompás í
listinni,” segir Sigurjón og verður á
svipinn eins og barn sem býr til
kubbakastala barasta af þvi að það er
þrælgaman.