Dagblaðið - 28.09.1981, Qupperneq 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1981.
13
■v
FRIÐUR A JORÐU
RÁÐSTEFNA KIRKJURITSINS
Dagana 18.—20. sept. sl. fór fram
i Skálholti ráðstefna á vegum Kirkju-
ritsins um efnið: „Friður á jörðu —
kristni og pólitík”.
Umræður fóru fram um
afvopnunar- og friðarmál, friðar-
boðskap kristinnar trúar og tengsl
hans við hinn pólitíska veruleika
líðandi stundar.
Ráðstefnustjóri var séra Gunnar
Kristjánsson á Reynivöllum, ritstjóri
Kirkjuritsins. Þátttakendur voru
stjórnmálamenn frá þrem flokkum,
Alþýðubandalagi, Sjálfstæðis-
flokki og Framsóknarflokki, og
nokkrir guðfræðingar. Meðal gesta
má nefna Kjartan Morkoere prófast
frá Þórshöfn í Færeyjum.
Þátttakendur nutu þess sérstaklega
að Hamrahlíðarkórinn var við
æfingar á sama tíma í Skálholti og
fengu tækifæri til þess að hlýða á frá-
bæran söng hans.
Umræður um „Frið á jörðu” urðu
miklar, enda efnið yfirgripsmikið og
hefur margar hliðar.
Vaxandi vígbúnaður
stórveldanna
Á ráðstefnunni var Gunnar
Gunnarsson starfsmaður öryggis-
málanefndar, sem nú vinnur að
skýrslu um vígbúnað á Atlants-
hafinu. Það kom sér afar vel fyrir
þátttakendur að hann hafði hand-
bærar ýmsar upplýsingar um kjarn-
orkuvopnaherafla stórveldanna og
auðveldaði mönnum að fá yfirsýn
yfir stöðuna.
Engum blandast hugur um að
kjarnorkuvígbúnaðurinn stefnir í
óefni. Umræður hafa orðið mjög
heitar um þessi mál í Evrópu að
undanförnu, sérstaklega vegna
ákvarðana um framleiðslu nifteinda-
sprengjunnar og staðsetningu kjarn-
orkueldflauga í Evrópu.
Þetta ástand mun vara um fyrir-
sjáanlega framtíð.
Meðan svo er munu stórveldin
telja sér nauðsynlegt að halda uppi
ógnarjafnvægi.
Við hér á íslandi teljum frelsi
mannsins til að hugsa og skrifa, lifa
og starfa fjöregg mannkynsins. Við
teljum að þetta fjöregg þurfi að varð-
veita og fordæmum þjóðfélög þar
sem menn eru jafnvel lokaðir inni á
geðveikrahælum fyrir það eitt að
vera á öndverðum meiði við stjórn-
völd. Flest okkar telja nauðsynlegt að
standa vörð um þetta frelsi, frelsi
mannsandans og þau okkar sem
styðja aðild íslands að NATO gera
það einmitt í þessu skyni. Við erum
að gæta eldsins við ysta haf.
Sjálfsagt geta kommúnistar fundið
einhverjar röksemdir sín megin.
Hinn helkaldi raunveruleiki er því
þessi, skipting jarðarinnar og
afleiðing hennar er nauðsyn varna.
Mér hefur alltaf fundist galli á
friðunarumræðu kommúnista að þeir
vilja ræða frið, en þeir vilja ekki
ræða mannréttindi. í mínum hug er
þetta tvinnað saman. Séra Gunnar
Kristjánsson sagði í inngángserindi
sínu á ráðstefnunni: „Friður er ævin-
lega afleiðing af réttlæti. . . ”
Stórveldin telja friðinn í dag
afleiðingu ógnarjafnvægisins. En er
það varanlegur friður?
Hvað er til ráða?
Mér virðist mannkynið ekki geta
unað við þessa þróun mála. Smærri
þjóðirnar verða að láta til sin taka.
Vopnin eru farin að lífa sínu eigin
lífi. Þau eru skotmörk og þau kalla
sjálf á nýja tækni í vopnaframleiðslu.
Nýtt vopn kallar á nýtt vopn til and-
svars. Og sjálfsagt verður þeirri
spurningu aldrei svarað hvort kjarn-
orkuvopnnin koma í veg fyrir styrj-
A „Við eigum að leita samvinnu við löndin
sem liggja að Norður-Atlantshafí og
heimta afvopnun á hafínu í kringum okkur.
Þetta er ekkert smámál. Hafið í kringum
okkur er fullt af kjarnorkuvopnuðum kafbát-
um og það kemur okkur svo sannarlega við.
Talið er, að stórveldin búi yfir
nægum kjarnorkuvopnum til þess að
granda öllu mannkyninu sjö sinnum.
Samt heldur vígbúnaðurinn áfram,
framleiðsla nýrra kjarnorkuvopna og
dreifing þeirra um jörðina.
Allir viljum við hafa frið. Mann-
kynssagan segir okkur frá mörgum
valdhöfum sem sögðu „Við viljum
hafa frið, en til þess verðum við að
fara í stríð.”
Stórveldin telja að friður í dag
tryggist best af svokölluðu „ógnar-
jafnvægi”. Það er að segja að algjör-
lega ljóst sé að hvorugur aðilinn geti
afvopnað hinn, að hvorugur aðilinn
geti sigrað í stríði. Kjarnorkustríð sé
sjálfsmorð þess sem það hefur.
Þetta má þá orða svo, að friðurinn
byggist á sjálfsmorðsógnun.
Til þess að viðhalda ógnarjafnvæg-
inu þarf svo hvor aðili um sig að sjá
til þess að af honum stafi ógn. Hins
vegar má leiða líkur að því, að aukn-
ing kjarnorkuvopnaforðans og dreif-
ing hans auki líkur á kjarnorkustyrj-
öld, annaðhvort af ásetningi eða
slysni.
Auðvitað er þessi gífurlegi kjarn-
orkuvopnaforði stórveldanna
ekkert sérmál þeirra. Hér er um að
ræða mál, sem snertir alla heims-
byggðina. Óhjákvæmilegt er að öll
lönd heims taki þátt í þessari
umræðu.
Friður —
Mannréttindi
Mér finnst erfitt að ræða um frið,
án þess að ræða mannréttindi um
leið. Gróft tekið er heiminum skipt
niður í tvennt eftir tveim mismunandi
hugmyndakerfum. Hvort hugmynda-
kerfi um sig telur sér standa ógn af
hinu og telur óhjákvæmilegt að sín
hugmyndafræði vinni á í hinum
heimshlutanum.
öld þegar allt kemur til alls. Ekki
komu hau i \cg fyrir styrjöld í
Víetnam, Afganistan, jran —írak
o.s.frv.
Auðvitað verður að nást sam-
komulag um gagnkvæma niður-
færslu kjarnorkuvopnaforðans.
Menn verða að ganga út frá því, að
um fyrirsjáanlega framtíð verður
skipting jarðarinnar milli austurs og
vesturs. Menn verða því að ganga út
frá því að stórveldin telji sér
nauðsynlegt að hafa öflugar varnir.
Málið er þá að ná samkomulagi um
að færa vopnaforðann niður í eitt-
hvað, sem mannkynið getur sætt sig
við. Slík „afvopnun” verður auð-
vitað að vera gagnkvæm. Einhliða
afvopnun þjónar engum tilgangi.
Gagnkvæm tilslökun er óhugsandi
án gagnkvæms eftirlits. Stórveldin
verða að hafa aðstöðu til eftirlits
hvort hjá öðru. Þar stendur hnífur-
inn í kúnni. E.t.v. leysist eftirlits-
málíð hó fvrr en menn grunar. Með
auknum geimrannsóknum fjölgar
gervitunglum, á braut um jörðu,
hratt á næstu árum. Talið er að gervi-
hnettir muni kortleggja allar náttúru-
auðlindir jarðar á næstu árum, jafn-
vel telja fiskana í hafinu og fylgjast
með göngu þeirra. Slíkir hnettir geta
jafnt kortlagt vopnabirgðir á jörð-
inni, svo e.t.v. er stutt í að stórveldin
geta ekki haldið slíkum hlutum
leyndum hvort fyrir öðru.
I þeirri stöðu opnast nýir mögu-
leikar í slökunarátt.
Margir velta þvi fyrir sér hvort
hættan væri fyrir hendi ef engin stór-
veldi væru. Hvort samþjöppun valds
sé frumorsök hættunnar. Ef Sovét-
ríkin, Bandaríkin, Kínao.s.frv. væru
klofin upp í mörg sjálfstæð ríki, væri
staðan í heiminum sjálfsagt allt
önnur.
Þetta eru þó meira fræðilegar
vangaveltur, sem vafasamt er að hafi
tilgang nú. Hitt er sjálfsagt rétt, að
GuðmundurG.
Þórarinsson
allt fullt af kjarnorkuvopnuðum
kafbátum og það kemur okkur svo
sannarlega við.
Hvað segja menn um kjarnorku-
fría landhelgi?
GIUK-hliðið svonefnda liggur yfir
hafið frá Grænlandi til íslands og til
Bretlands. Samkvæmt upplýsingum
flotaforingja NATO miðast allt við
að kafbátar Sovétríkjanna fari ekki
vestur fyrir þá línu. Hvað skyldi það
þýða fyrir íslendinga? Ótal
spurningar vakna, sem of langt mál
er aðfara útíhér.
Hlutur kirkjunnar
Það var ánægjulegt að Kirkjuritið
skyldi boða til umræðna um friðar-
mál. Þökk sé þeim, sem að því stóðu.
Umræða um varnarmál, öryggismál
og friðarmál er stutt á veg komin hér
á landi. Hefur um of verið blandin
tilfinningum en þekking litil til staðar
j 'íw'fi
' í
I -*
y , ■- " i , <■ , j/tp-
— Hafið 1 kríngum okkur er allt fullt af kjarnorkuvopnuðum kafbátum og það kemur okkur svo sannarlega við, segir
Guðmundur G. Þórarínsson meðal annars.
smáríkin eiga að láta mjög til sín taka
hættuna af kjarnorkuvopnum og
þrýsta af alefli á risaveldin að færa
þennan vígbúnað niður. Sennilega
vinnur enginn kjarnorkustyrjöld.
Hættan af því, að skæruliðar eða
öfgahópar komist yfir kjarnorku-
vopn er líka vaxandi. Það væri ný
staða í veröldinni, ef öfgahópur
hótaði að sprengja París upp með
kjarnorkusprengju í stað þess að láta
sér nægja að ræna iðjuhöldi og hóta
að taka hann af lífi.
Líklega vitum við lítið hvers konar
framtíð við erum að búa okkur.
Frumkvæði
íslendinga
Við höldum því fram, að á íslandi
séu ekki kjarnorkuvopn og verði
ekki. Hins vegar er enginn vafi á því,
að í hafinu í kringum okkur eru tugir
kafbáta hlaðnir kjarnorkuvopnuðum
eldflaugum.
Á Norðurlöndum er mikið rætt um
Greinarhöfundur segir að ganga verði út frá þvi að um fyrirsjáanlega framtfð
verði skipting jarðarinnar milli austurs og vesturs. í hugum margrá er Berlinar-
múrínn áþreifanlegt tákn um þá skiptingu.
kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum. Öll sú umræða
virðist miðast við, að ísland sé þar
ekki meðtalið. Nú skal ég ekki leggja
dóm á hversu raunhæf þessi umræða
er eða hvort ákvörðun verður tekin
um slíkt svæði.
Margir hugsa sér, að kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlöndum
gæti verið fyrsta þrep í kjarnorku-
vopnalausri Evrópu og síðan áfram.
Hin hættan er auðvitað fyrir hendi að
stórveldin teldu svo mikið búið að
gera með slíku svæði, að nóg væri að
gert í afvopnun um sinn.
En hver er tilgangurinn með kjarn-
orkuvopnalausu svæði á Norður-
löndum? Einn meginþáttur í vig-
búnaði hvors stórveldis um sig er að
dreifa svo kjarnorkueldflaugum
sínum að óvininum takist ekki að
granda þeim öllum. Einhverjar verði
eftir til þess að granda óvininum.
Af þessu er ljóst, að í kjarnorku-
styrjöld er mikilvægt að granda
kjarnorkuvopnum andstæðingsins.
Vopnin eru þannig skotmörk sjálf.
Norðurlönd hafa e.t.v. áhuga á að
vera kjarnorkufrí til þess að útiloka
slíka árás á sitt svæði.
Alþjóðasamþykkt um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlöndum
þar sem ísland væri ekki meðtalið
væri okkur því hættulegt. Þrátt fyrir
okkar yfirlýsingar um engin kjarn-
orkuvopn hér, værum við komnir í
fremstu viglínu.
íslendingar eiga hins vegar að
koma inn í þessa umræðu með eigin
frumkvæði. Þeir eiga að varpa fram
hugmynd Þórarins Þórarinssonar rit-
stjóra Tímans og krefjast umræðu
um afvopnun á Atlantshafinu. Við
eigum að leita samvinnu við löndin,
sem liggja að Norður-Atlantshafi og
heimta afvopnun á hafinu í kringum
okkur. Þetta er ekkert smámál fyrir
Islendinga. Hafið í kringum okkur er
á þessum málefnum. Þetta virðist
óðum að breytast.
Fyrir mörgum er það stór spurn-
ing, hvort kirkjan eigi að varpa sér út
í þessa umræðu.
Sumum er kirkjan eins konar
helgur reitur utan og ofan við skyndi-
læti hins daglega lífs. Sumir óttast
að bein afskipti kirkjunnar af þessum
málum geti fært prestskosningarnar
yfir í atkvæðagreiðslu um skoðanir
prestanna á vígbúnaði og varnar-
málum fremur en mat á hæfileikum
þeirrasem kennimanna.
Og hvað tákna orð ritningarinnar
um frið. „Friður sé með yður.”
„Sælir eru friðflytjendur" eða orð
Jesú: „Frið Iæt ég eftir hjá yður,
minn frið gef ég yður, ekki gef ég
yður eins og heimurinn gefur,” svo
að nokkuð sé nefnt.
Án þess að fara út í heimspekilega
eða trúfræðilega umræðu, get ég sagt
það hreint út, að í hjarta mínu geri ég
þá kröfu til kirkjunnar, að hún taki
þátt i friðarumræðunni og leggi sitt
lóðávogarskálina.
Ég viðurkenni vanda kirkjunnar.
Segir ekki einhvers staðar að ef
einhver slær þig á aðra kinnina, skalt
þú bjóða hina, ef einhver vill neyða
þig með sér eina mílu þá far þú með
honum tvær og elska skalt þú óvini
þínasem sjálfan þig.
Þessi orð má sjálfsagt túlka sem
einhliða afvopnun. Einhliða afvopn-
un erum við ekki tilbúnir i, sem
teljum frelsi mannsandans til æðstu
gæða á þessari forgengilegu jörð.
Kirkjan á auðvitað að vera skjól.
En hún hlýtur að taka þátt. í hinu
líðandi og striðandi lífi. Hún getur
ekki dregið sig í hlé.
Ef hún á að gegna hlutverki sínu
verður hún að vera „Sú borg, sem
stendur á fjalli og fær ekki dulist.”
Guömundur G. Þórarinsson
alþingismaður.