Vísbending - 28.03.1984, Qupperneq 6

VÍSBENDING
6
EMS
Á fimm ára afmæli evrópska myntkerfisins
Afkomandi „snáksins"
Á fundi ráðamanna Efnahags-
bandalagsríkjanna sem haldinn var
íBremen í júlímánuði 1978 vartekin
formleg ákvörðum um stofnun evr-
ópska peningakerfisins (European
Monetary System, EMS) og tók það
til starfa 13. mars 1979 fyrir réttum
fimm árum. Meginþættir kerfisins
voru tveir:
Ríkjum EBE bar engin skylda að
taka þátt í myntkerfinu. Bretland
ákvað frá upphafi að tengja gengi
pundsins ekki við gengi EMS-mynt-
anna. írland tók hins vegar gagn-
stæða ákvörðun og við það rofnaði
sambandið á milli írska og breska
pundsins en það hafði jafnan verið
1:1. Grikkland gekk í Efnahags-
bandalagið árið 1981 en hefur ekki
takið þátt í EMS.
Gengi EMS-myntar rhá sveiflast
gagnvart gengi annarrar EMS-
myntar og víkja mest um 21/t% upp
eða niður frá miðgengi (viðmiðun-
argengi). Gengi lírunnar mátti frá
upphafi sveiflast á sama hátt um 6%
upp eða niður frá miðgengi þar sem
Italir drógu í efa getu sína til að
halda gengi lírunnar innan þrengri
marka, en eins og kunnugt er hefur
löngum verið meiri verðbólga á Ítalíu
en í öðrum löndum EBE.
Evrópska myntkerfið á því margt
sameiginlegt með fyrirrennara
sínum, snáknum svokallaða, en þó
fólust í stofnun þess merkar nýjunar
í peningasamstarfi aðildarríkjanna.
Samstarf seðlabanka viðkomandi
ríkja varð nánar, betra skipulag varð
á inngripum í gengismálum, og síð-
ast en ekki síst fólst í samstarfinu
opinber viðurkenning á því að efna-
hagsstefna hvers ríkis um sig hefði
afdrifarík áhrif á gengi gjaldmiðils
þess og um leið að viss samhæfing
væri óhjákvæmileg.
Merkar nýjungar
Merkustu nýjungarnar sem komu
fram á sjónarsviðið við stofnun EMS
voru mynteining ríkjanna, European
Currency Unit eða ECU, og nýjar
aðferðir til að samhæfa gengi gjald-
miðlanna. ( ECU eru allar myntir
aðildarríkjanna samvegnar. Þessi
gjaldmiðill er því aðeins reiknings-
eining en er nú hluti af gjaldeyr-
isvarasjóði hvers seðlabanka í
löndum Efnahagsbandalagsins og
nemur hlutur ECU 20% af gulleign
hvers seðlabanka. Þá miða seðla-
bankarnir einnig við ECU í við-
skiptum sínum hver við annan. Og
miðgengi hverrar myntar í EMS er
reiknað í ECU. Gengi myntanna má
sveiflast um miðgengið innan marka
sem ráðast af tveimur þáttum.
(i) Sá fyrri er gengistaflan (parity
grid) sem notuð er til viðmiðunar.
Miðgengi EMS-myntanna sem
skráð er í ECU eins og fyrr segir er
umreiknað yfir í krossgengi - sem
segir t.d. til um hve margar I írur eru í
einum franka - og gengi hverrar
myntar má sveiflast 2,25% upp eða
niður frá krossgengi því sem miðað
er við.
Ef gengi myntar leitar út fyrir þessi
mörk gagnvart einhverri annarry
mynt í kerfinu verða seðlabankarnir
tveir sem eiga hlut að máli að sker-
ast í leikinn. Ef gengi frankans leitar
niður fyrir 21A% mörkin gagnvart
þýska markinu verður franski seðla-
bankinn að selja þýsk mörk og þýski
seðlabankinn verður að kaupa
franka. Ef franski seðlabankinn á
ekki þýsk mörk til að selja verður
hann að taka þau að láni hjá þýska
seðlabankanum og er skuldin þá
skráð í ECU og einnig endurgoldin í
ECU. Ef gengi marksins hækkar
gagnvart ECU áður en skuldin er
endurgoldin þá tapar þýski seðla-
bankinn.
(ii) Síðari þátturinn af tveimur sem
ráða því hve mikið gengi hverrar
myntar í EMS má sveiflast er nokk-
urs konar viðvörunarkerfi (diver-
gence indicator). Hver mynt í EMS
á sér viðvörunarmörk sem liggja á
milli mesta fráviks frá miðgengi og
miðgengis. Þetta „mesta frávik“ er
þó ekki 21A% mörkin heldur er frá-
vikið breytilegt milli myntanna vegna
þess að hver mynt vegur mismun-
andi mikið í myntkerfinu. Þegar
gengi myntar leitar lengra en % hluta
bilsins frá miðgengi til mesta leyfi-
legs fráviks er gert ráð fyrir að við-
komandi stjórnvöld grípi í taumana
og geri nauðsynlegar efnahagsráð-
stafanir.
Breytingar á viðmiöunargengi
EMS var þó ekki hugsað sem
„gengisfrysting" og nokkrum sinn-
um hefur komið til breytinga á við-
miðunargengi kerfisins. Þannig
hefur verið reynt að synda á milli
skers og báru, samhæfa efnahags-
stefnu landanna eins og unnt er en
beita að öðrum kosti breytingum við-
miðunargengis. Einnig verður aö
hafa í huga að myntkerfið hefði vart
getað farið af stað á verri tíma, að-
eins örfáum mánuðum áður en síð-
ari olíuverðshækkanirnar (1979) og
að þjóðleg kreppa í efnahagsmálum
skullu yfir, og verðbólga tók að auk-
ast á nýjan leik með hækkandi vöxt-
um og vaxandi atvinnuleysi. EMS
dugði skammt í slíkumósköpum. En
skammtímasveiflur milli myntanna
hafa minnkað verulega.
EMS fimm ára
Flestir höfundar afmælisgreina
13. mars s.l. voru þeirrar skoðunar
að EMS hefði bætt samstarf aðildar-
þjóðanna í gjaldeyrismálum jafnvel
þótt upphafleg markmið hafi ekki
náðst. Eins og sakir standa munu
ekki ráðagerðir uppi um að styrkja
gjaldeyriskerfið í bráð og margir líta
svo á að markmiðin frá stofnun
myntkerfisins hafi verið óraunhæf.
Bretar telja enn að vegna sérstöðu
pundsins, m.a. vegnaolíusölu Breta
væri óeðlilegt fyrir þá að tengjast
myntkerfinu.
Það styrkir líka myntkerfið mikið
að gjaldmiðill þess, ECU, hefur náð
þeirri stöðu í gjaldeyrisviðskiptum
að ekki verður aftur snúið. Myntin er
nú þriðja algengasta í útboðum
skuldabréfa á Euro-markaði og
nemur heildarverðmæti skuldabréfa
í höndum einkaaðila um 5,25 millj-
öðrum ECU (um 4,4 milljörðum doll-
ara). Bjartsýnismenn líta svo á að
enn geti mikil aukning á notkun ECU
í alþjóðlegum viðskiptum átt sér
stað. Sýnt hefur verið fram á að hrá-
vöruverð skráð í ECU er mun stöð-
ugra en dollaraverð sömu vöruteg-
unda. Evrópusinnar láta sig því
dreyma um að í framtíðinni taki ECU
viö af dollaranum sem algengasta
mynt í alþjóðlegum viðskiptum.