Vísbending - 28.09.1988, Blaðsíða 3
VÍSBENDING
Þannig getur það m.a. örvað eftir-
spurn í samdrætti til að forða atvinnu-
leysi og framleiðslutapi, a.m.k. um
stundarsakir. Hins vegar getur þetta
vopn snúist í höndum ríkisvaldsins við
verðbólguaðstæður eins og dæmin
sanna. Það eru fáir sem hallmæla því
að ríkissjóður sé rekinn með tapi um
stundarsakir. Undirskilið er þá að
hann skili samsvarandi afgangi þegar
vel árar, þannig að hann verði halla-
laus að jafnaði þegar litið er yfir alla
hagsveifluna. Þetta hefur þó reynst
erfitt í reynd. Það virðist vera eins með
ríkissjóð og fyrirtækin. Þeim líðst illa
að skila afgangi.
Ríkisfjármál_________________________
Sé litið á fjármál ríkisins á 1. mynd
sést að tekjuhalli á fjárlögum hefur að
jafnaði ekki verið hátt hlutfall af þjóð-
arframleiðslu síðustu 10 árin, þótt ein-
stök ár skeri sig úr að þessu leyti, sbr.
1983 og 1985-87. Það sem veldur mest-
um áhyggjum er einkum fimm atriði:
/. Hallarekstur í góðæri.
2. Miklar lántökur utan fjárlaga í
þrengsta skilningi sem koma fram
í lánsfjárlögum.
3. Lántökur eru meiri í reynd en
áætlað er.
4. Fjármögnun lánsþarfar í Seðla-
banka og á erlendum markaði í
stað skuldabréfasölu á innlendum
markaði.
5. Þrálátur halli þótt lítill sé miðað
við þjóðarframleiðslu er lævís
verðbólguvaldur.
Við skulum líta á þessa liði hvern
fyrir sig.
Hallarekstur í góðæri________________
Tvö síðustu ár hafa verið meiri bú-
bót en við höfum vanist um áratuga
skeið. Eigi að síður var ríkissjóður rek-
inn með halla, viðskiptajöfnuður var
að meðaltali neikvæður og erlendar
skuldir minnkuðu sáralítið í erlendri
mynt, þótt við séum skuldugasta þjóð
á mann reiknað í hinum vestræna
heimi. Þetta er að sjálfsögðu ekki gott
veganesti þegar á móti blæs og ástæða
er til að slaka á klóni að öðru jöfnu.
Hyggindi og skynsemi mæla með því
að við þessar aðstæður hefði ríkissjóð-
ur átt að skila afgangi til að greiða nið-
ur erlendar skuldir.
Lántökur_____________________________
Fjárlögin í þrengsta skilningi gefa
ófullkomna mynd af áhrifum ríkisfjár-
mála. Til þess að fá heildaryfirsýn
verður einnig að skoða tilfærslur og
lántökur. Ríkið tekur að sér að miðla
lánsfé til fjárfestingarlánasjóða, ríkis-
fyrirtækja o.fl. Þetta er hagkvæmt að
vissu marki því að það getur fengið lán
með betri kjörum á innlendum og er-
lendum markaði en hver einstakur að-
ili út af fyrir sig. Það er hins vegar
áhgyggjuefni að þessar lántökur eru
yfirleitt alltaf meiri en áætlað er, sbr.
næsta lið.
Fyrirheit og efndir_____________________
2. mynd sýnir fyrirhugaða og enda-
lega lánsfjárþörf ríkisins 1980-1985.
Sem sjá má reyndist hún meiri öll þessi
ár þegar upp var staðið en fyrirhugað
2. mynd
Lánsfjárþörf ríkisins 1980-1985
fyrirheit og efndir
%
Heimild: Fjárlaga- og hagsýslustofnun
var, jafnt í góðæri sem hallæri. Það er
því ekki hægt að kenna óvæntum
búsifjum um niðurstöðuna að öllu
leyti. Hér virðist vera við agavanda-
mál að glíma.
Lánaslátta í Seölabanka og á erlend-
ummarkaði____________________________
í flestum þeim löndum sem við vilj-
um bera okkur saman við er lögð á það
áhersla að fjármagna lánsþörf ríkisins
með skuldabréfaútgáfu á innlendum
markaði, fremur en með lántöku í
seðlabanka eða erlendis. í Noregi er
ríkinu t.d. bannað að taka lán í Seðla-
bankanum. Ríkissjóður íslands skuld-
ar álíka mikið í Seðlabanka íslands
eins og allri bindiskyldunnni í honum
nemur. Því lætur nærri að fella mætti
hana niður ef ríkissjóður gerði upp
skuldir sínar við bankann. í lögum um
Seðlabankann frá 1986 er tekið fram
að ríkissjóður skuli gera upp skuldir
sínar við hann með fé utan bankans í
síðasta lagi þremur mánuðum eftir
hver áramót. Eigi að síður samþykkti
alþingi sérstök lög um heimild ríkis-
sjóðs til lántöku í Seðlabankanum á
síðastliðnu ári!
3. mynd
Lánsþörf ríkisins
í hlutfalli af vergri þjóðarframleiðslu
____. %
------------------------------------6
□ Innlend lán
|MH| Eriend lán
-------------------------------------- -5
-------------------------------------- -4
3
2
1
l«H HlPi W M IH P—1 M_o
1979 80 81 82 83 84 85 86
Heimild: Ársskýrsla Seðlabanka íslands 1986
í Danmörku er hluti innlendra lána
ríkissjóðs um 75% og erlendra 25%.
Hér gildir nánst öfugt hlutfall, sbr. 3.
mynd. Þetta verður að færa til betri
vegar.
Prálátur halli og verðbólga__________
Það sýnir sig ef menn setjast niður
og reikna að varanlegur en tiltölulega
lítill halli miðað við þjóðarframleiðslu
getur verið ótrúlega verðbólguhvetj-
andi. Þetta gildir enda þótt hallinn sé
fjarmagnaður með lántöku á innlend-
um markaði. Hér kemur einkum
tvennt til. Annars vegar er um að ræða
þensluáhirf hallans en hins vegar sí-
vaxandi vaxtabyrði vegna lántökunn-
ar. Verðbólgan verður því þeim mun
meiri sem hagvöxturinn er minni og
raunvextir hærri.
Gefum okkur að fjármagna eigi rík-
ishalla um árabil sem nemur 1% af
þjóðarframleiðslu. Mér reiknast svo til
að við 2% hagvöxt og 5% raunvexti
verði verðbólgan 12%. Við engan hag-
vöxt og 8% raunvexti verður hún 33%.
Það er því ekki ráð nema í tíma sé tek-
ið.
Nú eru uppi fögur fyrirheit um
hallalaus fjárlög og minnkun ríkis-
skuldar að tiltölu við þjóðarfram-
leiðslu. Eftir er að sjá efndirnar.
r