Vísbending - 24.11.1994, Síða 3

Styrkir til
úreldingar
fiskiskipa
Andri Teitsson
Umsóknum um úreldingu fiskiskipa
hefurfjölgað talsvert undanfama rnánuði,
eftir að Þróunarsjóður sjávarútvegsins hóf
að bjóða eigendum skipa styrk sem nemur
45% af tryggingarverðmæti, gegn því að
þeir afsali sér veiðileyft í íslenskri fisk-
veiðilögsögu. Þróunarsjóðurerfjármagn-
aður með álagningu gjalds á sjávarút-
veginn sjálfan og sýnist sitt hverjum um
réttmæti þessarar millj arða króna tilfærslu.
Forsagamálsins
Fljótlega eftir útfærslu landhelginnar í
200 mflur árið 1975 varð ljóst að afkasta-
getaíslenskafiskiskipaflotansvarofmikil
miðað við ástand helstu nytjastofna. Því
var hafist handa við að takmarka endur-
nýjunskipanna. Margvíslegarreglurvoru
settar en flotinn stækkaði þó sífellt. Það
var ekki fyrr en með reglugerð um veiðar
í atvinnuskyni fyrir fiskveiðiárið 1991-
1992 sem stækkun fiotans var endanlega
stöðvuð. Það tók þannig ein sextán ár að
loka kerfinu. Nú er það ófrávíkj anleg regla
að fyrir nýtt skip sem bætisl í flotann skuli
í staðinn tekin úrrekstri eitt skip eða fleiri,
sem samanlagt mælast jafnmargir rúm-
metrar og nýja skipið.
Þegar áriðl978varfariðað greiða styrki
til úreldingar fiskiskipa, fyrst í gegnum
Aldurslagasjóð. Því næst komu Ureld-
ingarsjóðurárið 1980,Hagræðingarsjóður
árið 1990 og loks Þróunarsjóður 1994.
Verndun fiskistofnanna
Áður en kvótakerfið í sjávarútvegi var
tekiðuppárið 1984varúreldingfiskiskipa
gagnleg til að draga úr sókn fiskiskipa-
flotans og stuðla þannig að verndun
fiskistofnanna, vegnaþess að úrelding eins
skips hafði ekki áhrif á sókn annarra skipa.
Eftir að kvótakerfið var tekið upp eru hins
vegar mun veikari tengsl á milli stærðar
flotans og sóknar. Ástæðan er sú að afli
kvótabundinna fisktegunda ákvarðast nær
eingöngu af úthlutuðum kvóta en ekki af
fj ölda eða gerð skipa í flotanum, s vo fremi
sem kvótinn veiðist á annað borð. Ef
ákveðið er að úrelda fiskiskip er kvótinn
einfaldlega fluttur á annað skip og aflinn
verður sá sami þegar upp er staðið. Þetta
á við um kvótabundnar tegundir, þ.e. alla
ISBENDING
helstu nytjastofna okkar, svo sem þorsk,
ýsu, karfa, rækju, loðnu og síld. Hugsan-
legt er að fækkun fiskiskipa vegna úreld-
ingar dragi úr sókn í utankvótategundir,
en rétt er hins vegar að hafa í huga að
ástæðaþess að fisktegundir eru utan kvóta
er að þær eru ekki taldar í hættu. Með
öðrum orðum erenginn sérstakurtilgang-
ur fólginn í að draga úr sókn í þær, það
verður hugsanlega til þess að takmarka
tekjurþjóðarinnar að óþörfu. Ofanritaður
telur því sýnt að styrki til úreldingar
fiskiskipa sé ekki lengurhægt að rökstyðja
á grundvelli vemdunar fiskistofnanna.
Hagræðing í útgerð
Önnur ástæða sem nefnd er fyrir
styrkjum til úreldingar fiskiskipa er að
hagræða þurfi í útgerðinni, þ.e. að draga
þurfiúrkostnaðiviðveiðarnar. Rökineru
þá þau að útgerðarmenn fáist til að leggja
skipum og bæta kvóta þeirra við kvóta
skipa sem eftir verða. Þannig verði rekst-
urinn hagkvæmari. Um það er ekki deilt
að fækkun skipa leiðir til hagræðingar,
a.m.k. að einhverju rnarki. Það er hins
vegar ekki jafn sjálfsagt að ríkisvaldið
skuli þvinga alla útgerðarmenn til að leggj a
fram fé í sjóðinn, sem svo er notaður til að
létta byrðar þeirra sem e.t.v. hafa reist sér
hurðarás um öxl f skipakaupum. Utgerð
er heldur ekki eina atvinnugreinin þar sem
afkastageta er óþarflega mikil. Það yrði
líklega til að æra óstöðugan ef ríkið kæmi
á fót úreldingarsjóði fyrir allar atvinnu-
greinar sem þannig er komið fyrir.
Endurnýjun fiskiskipa
Margir hafa bent á að eftir að kvóta-
kerfinu varkomið á sé ekki aðeins tilgangs-
laust að greiða styrki vegna úreldingar
fiskiskipa til vemdunar fiskistofna, heldur
sé jafnframt tilgangslaust að takmarka
stærð flotans yfirleitt. Hverjum útgerðar-
manni eigi að vera trey standi til að ákveða
hvaða skipakostur sé hentugastur til að
veiða þann kvóta sem til ráðstöfunar er.
Þótt útgerðarmaðurinn kaupi of stórt skip
ógnarþað ekki fiskistofnunum, en offjár-
festingin kemur honum sjálfum í koll.
Ástæðaer til að taka undirþetta sjónarmið.
Á móti er reyndar bent á að nauðsynlegt
sé að takmarka stærð flotans svo lengi
sem einhver hætta sé á að kvótakerfið
bresti og aftur verði tekið upp sóknarmark
í einhvemi mynd.
Framkvæmd styrkveitinga
Framkvæmd styrkveitinga vegna úr-
eldingar fiskiskipa er athyglisverð, í ljósi
þess markmiðs að minnka afkastagetu
flotans. Styrkireruekkiveittirágrundvelli
stœrðar skipa, heldur verðmœtis þeirra.
Nánar tiltekið nerna styrkir 45% af trygg-
ingarverðmæti skipanna.
Þettaerþeim mun merkilegraþegarhaft
er í huga að það er stærð flotans, í rúm-
metrum, sem er takmörkuð samkvæmt
lögurn um stjóm fiskveiða, en ekki verð-
mæti skipanna. Það ætti vel við að veita
styrki á grundvelli verðmætis ef reglur um
endurnýjun hljóðuðu þánnig aðfyrirhvert
nýtt skip sem bættist í flotann skyldi taka
úrrekstri eitteðafleiri skip sem samanlagt
væru jafn verðmœt og nýja skipið.
Líturn nánar á hve mikið misræmi getur
skapast við að miða styrki við verðmæti
skipa en ekki stærð. Þróunarsjóður hafði
samkvæmt frétt í Fiskifréttum þann 7.
október sl. veitt loforð um styrki að upphæð
1.283 millj. kr. til úreldingar 79 fiskiskipa,
sem eru samtals 4.400 brúttórúmlestir að
stærð. Meðalstyrkur á hverja brúttórúm-
lest er því 294 þúsund krónur. Hæsti
styrkuráhverja brúttórúmlest erhinsvegar
837þúsundkrónuren sálægsti 80þúsund.
Tekið skal fram að takmörkun á stærð
flotans nriðast við stærð skipa mælda í
rúmmetrum en ekki brúttórúmlestum og
er ekki fullt samræmi þar á milli. Þó er
Ijóstaðútgerðarmennfámismiklaumbun
fyrir að minnka flotann, munurinn er allt
að tífaldur.
Dæmi um styrki til úreldingar
fiskiskipa eftir smíðaári
Stærð Styrkur Styrkur
(brl.) í þ.kr. ábrl.
1988 81,8 68.445 837
1988 101,5 75.015 739
1960 186,7 17.490 94
1943 15,8 1.257 80
V__________________________________________/
Þessi aðferð býður heim hættu á
misnotkun styrkjakeifisins. Hægt er að
úrelda dýrt skip og fá háan styrk en koma
skipinu svo aftur inn í llotann með því að
úrelda jafn stórt en verðminna skip.
Reyndar eru í reglugerð urn Þróunarsjóð
ákvæði sem eiga að hindra þetta, en ekki
er víst að þau dugi.
Niðurstaða
Ég tel að menn hafi fjarlægst upphafleg
markmið með takmörkun á stærð fiski-
skipaflotans og greiðslu styrkja til úreld-
ingar á skipum. Full þörf er á að taka
reglur urn þessi atriði til gagngerrar
endurskoðunar í ljósi þeirra markmiða
sem menn telja nú rétt að stefna að.
Þróunarsjóður hefur fleiri verkefni en
að styrkja úreldingu fiskiskipa, svo sent
aðstyrkjaúreldingufiskvinnsluhúsa. Séu
menn á hálum ís hvað varðar úreldingu
skipanna telur ofanritaður þá liggja
kylliflata hvað varðar húsin. Um það
verður þó ekki fjölyrt hér.
Höfundur er verkfræðingur og starf-
ar hjá Kaupþingi Norðurlands hf
3