Vísbending - 19.12.1995, Blaðsíða 8

Um lagningu síma til íslands árið 1905 eftir Benedikt Sigurðsson, sagnfræðing
Hannes Hafstein og sr. Árni Jónsson á Skútustöðum á leið til þingsetningar árið 1905.
Daglegt fjarskiptasamband manna á milli er
svo sjálfsagður hlutur, að það er örðugt að
ímynda sér hvernig heimurinn kæmist af án
þess. Tæknibyltingar margskonar krefjast þess
að fólk „sé í sambandi", hvert við annað.
Hraðinn í nútímasamfélagi er einfaldlega það
mikill, að hlaupandi og ríðandi sendiboðar eru
því miður ekki lengur fullnægjandi. Það voru
þó einu sendiboðarnir sem íslensku þjóðinni
stóðu til boða í byrjun þessarar aldar. Var
ástæða til að breyta? Já, flestir voru sammála
um það, en tvær leiðir komu til greina. og við
það skiptist þjóðin í fylkingar. Sundurlyndis-
fjandinn er ekki langt undan, frekar en fyrri
daginn.
Pólitíkin
Það er vart ofsögum sagt að forystumönnum
Islendinga um aldamót varð flest að ásteyt-
ingarsteini. Skipti þá engu hvort það voru stór-
stígar framfarir eða smámunir. Oftast skiptust
menn í afstöðu sinni til einstakra mála, eftir
því hvar í flokki þeir stóðu gagnvart kóngi
okkar íslendinga, Danakonungi. Vettvangur
deilna var í dagblöðum sem stýrt var af stjómar-
sinnum eða stjórnarandstæðingum. Hannes
Hafstein, fyrsti íslenski ráðherrann, var skip-
aður 1904 af konungi. Það kom í hans hlut að
hrinda einu mesta framfaramáli íslenskrar
samgöngusögu í framkvæmd. Það var lagning
símastrengs (sæstrengs) til fslands. Ákvörðun-
in um lagningu hans skipti þjóðinni í fylking-
ar. Öll misklíð gleymdist þó þegar hinn aug-
Ijósi ávinningur símans varð ljós. Á valdaferli
sínum þótti Hannes oft nokkuð vilhallur undir
dönsk stjórnvöld. Þegar hann fór utan til þess
að taka formlega við skipun í ráðherra-
embætti, skrifaði forsætisráðherra Dannterkur
undir skipunarbréfið, ásamt konungi. Þetta
túlkuðu pólitískir andstæðingar Hannesar svo
að þar með væri hann hluti af ráðuneyti
konungs og loksins hefði Dönum tekist að
innlima Island fullkomlega. Og það með sam-
þykki ráðherrans. Þetta verður meðal annars
að hafa í huga þegar saga símans er skoðuð.
Hitt er annað mál, að andstæðingar símans
voru ekki andstæðingar tæknibyltingarinnar
sem slíkrar, heldur miklu fremur þess hvernig
að málinu var staðið af hálfu stjórnarinnar.
Upphafið
Þó svo að sími kæmist ekki í notkun hér á
landi fyrr en í upphafi aldarinnar, hafði hug-
myndum um lagningu hans fyrst skotið upp
kollinum um miðja nítjándu öld. Bandaríkja-
maður að nafni Shaffner kom hingað til lands
árið 1860, að undirlagi Danakonungs, til að
kanna aðstæður til símalagningar. Fyrsta stma-
frumvarpið var flutt á Alþingi 1861, af Arn-
Ijóti Olafssyni. Það var samþykkt, en hlaut
ekki staðfestingu konungs. Fyrsti síminn sem
komst í notkun hér á landi var innanbæjarsím-
kerfi á Isafirði. Ásgeirsverslun stóð fyrir því
1889, og ári seinna var stofnað Telefonfélag
Reykjavíkur. Skúli Thoroddsen sýslumaður ísa-
fjarðarsýslu lét leggja síma á milli Hnífsdals
og Isafjarðar 1891, og er það væntanlega fyrsta
„langlínusambandið“. Upp frá því er niálinu
haldið vakandi á Alþingi, allt þar til samið var
við Stóra norræna símafélagið í Danmörku í
september 1904 um lagningu sæstrengs.
Símasamningurinn
Aðalefni samningsins var þetta: Sæsíminn
skyldi lagður frá Hjaltlandi til Þórshafnar og
þaðan til Seyðisfjarðar. Verkinu skyldi lokið
fyrir 1. október 1906. Stóra norræna hafði
einkaleyfi á símanum og var í samningnum
ákvæði sem takmarkaði heimild til að stofna
til þráðlauss sambands við útlönd. Samningur-
inn gilti í 20 ár og kostaði landssjóð árlega 35
þúsund krónur. Kostnaður við lagningu sím-
ans varð urn 540 þúsund krónur. Þegar samið
var um símann, var ákveðið að hann yrði fyrst
lagður til kaupstaða og kauplúna. Um miðjan
þriðja áratuginn var fyrst lagt símnotendakerfi
í sveit og átti það stóran þátt f að rjúfa ein-
angrun sveitanna. Um 1929 var síminn á milli
Hafnar í Hornafirði og Víkur í Mýrdal tengdur
og þá varð landið allt símgirt. Símalínuhring-
urinn var um 1.300 kílómetra langur, lengd
stauraraða var um 3.600 kílómetrar, víralengd
um 11.000 kílómetrar og talsímastöðvar sant-
tals 344. Fyrsta skeytið, sem sent var frá fs-
landi, var sent til konungsins í Danmörku, og
fyrsta skeytið sem kom til landsins var frá
þeim sama konungi. Jón Olafsson ritstjóri
Reykjavíkur sagði þetta vera mesta gleðiboð-
skap sem hægt var að flytja íslendingum:
„Guð blessi konung vorn fyrir orðin, og gefi
honum langa og auðnurika ævi, og hamingju
til að uppfylla óskir þjóðar vorrar,“ skrifar Jón
grátklökkur í blað sitt. Á þessum árum elsk-
uðu margir íslendingar konunginn, en hötuðu
Dani. Þrátt l'yrir að búið væri að hafna loft-
skeytum og leggja síma sér Björn Jónsson rit-
stjóri ástæðu að hnykkja aðeins á yfirburðum
8
VÍSBENDING