Vísbending - 10.12.1999, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
10. desember 1999
49. tölublað
17. árgangur
Sigur heimskunnar
Ásgeir Jónsson
hagfræðingur
Sendimenn 135 þjóða komu í saman
í Seattle í síðustu viku undir
merkjum Alþjóðaviðskiptastofn-
unar WTO. Þeir ætluðu að semja um
niðurrif viðskiptahafta en svo mikil
misklíð var meðal þátttakenda að fund-
urinn endaði án þess að samninga-
viðræðurnar gætu raunverulega hafist.
Liðsveitir verkalýðsfélaga og umhverf-
issinna mótmæltu utandyra og fögnuðu
síðan sigri. Mótmælin voru verk
atvinnumanna sem eru lagnir við fjöl-
miðla og hafa nægt fé á milli handa. Þeir
hafa einföld og skýr skilaboð sem þeir
hafa nú komið á framfæri í fréttatímum
og sjónvarpsauglýsingum. Andspænis
þeim eru gráir hagfræðingar sem kunna
engin slagorð og fáir skilja. Fundurinn
í Seattle veldur vatnaskilum, ekki aðeins
fyrir það að fylgismenn viðskiptahafta
hafa unnið áróðurssigur heldur er barátt-
an fyrir frjálsum viðskiptum að breytast
í grundvallaratriðum. Frá seinna stríði
hafa iðnrfki verið í fararbroddi fyrir frjáls-
um viðskiptum en vanþróuð ríki hafa
dregið lappirnar. Þetta er nú að snúast
við. Auðmýking WTO mun líklega verða
til þess að þriðja heims ríki taka frum-
kvæðið í sínar eigin hendur og afnema
viðskiptahöft innan sinna eigin raða án
föðurlegrar afskiptasemi Vestur-
veldanna.
Einu sinni var
s
Iupphafi þessarar aldar voru heims-
viðskipti nær algerlega frjáls en iðn-
ríkin hófu þann leik að leggja á tolla eftir
að kreppan mikla skall á árið 1929. Þau
sáu þó fljótlega að sér eftir seinna stríð
og hafa slakað á viðskiptahöftum síðan
en þriðja heims ríki gengu þá í þver-
öfuga átt. Tollar og kvótar eru líklega
helsta ástæðan fyrir því að bilið á milli
ríkra og fátækra þjóða hefur breikkað
svo mjög á síðustu áratugum en
utanríkisviðskipti færa þróunarlöndum
dýrmæta tækniþekkingu og fjármagn.
Mörg fátæk ríki voru á þeim tíma blinduð
af sósíalisma og þjóðernishyggju en
samt verður að skrifa hluta af þeirri
vitleysu á reikning hagfræðingastéttar-
innan Flestir þróunarhagfræðingar um
1950 fullyrtu að fjárfesting í fjármagns-
frekum þungaiðnaði í anda bresku
iðnbyltingarinnar væri helsta leiðin til
ríkidæmis. Þess vegna var það réttlætan-
legt að styðja vögguiðngreinar með
tollum og beina fjárfestingu til iðnaðar
með fjármagnshöftum. Hins vegar hefur
mikið vatn runnið til sjávar síðan og
flestir hagfræðingar hafa vitkast. Þau
einföldu sannindi hafa loks verið
viðurkennd að fjármagnsfrekur iðnaður
á heima í fjármagnsríkum löndum en
vinnuaflsfrekur iðnaður þar sem nóg er
af vinnandi höndum. En það sem meira
skiptir er að þeim þróunarríkjum sem
hafa aðhyllst viðskiptafrelsi hefur verið
vel launað með hagvexti. Núorðið eru
það aðeins vestrænir menntamenn sem
sjá ekki tengsl á milli utanríkisviðskipta
og bættra lífskjara í þriðja heiminum.
Þriðj a leiðin til fátæktar
Aukið viðskiptafrelsi hefur þó alltaf
verið á forsendum iðnríkjanna sem
hafa sína gullkálfa sem þau varast að
brjóta. ESB er nú undir stjórn „þriðju
leiðar sósíalista" sem líta á það sem sitt
helsta hlutverk að vernda evrópska
velferðarhagkerfið gegn alþjóðlegri
samkeppni. f Bandaríkjunum eru það
ítök hrörnandi atvinnugreina, s.s. stál-
og fataiðnaðar, sem koma í veg fyrir
frjáls viðskipti á þeim sviðum. Samt sem
áður hafa Bandaríkjamenn verið leiðandi
í viðskiptaviðræðum m.a. vegna þess
að þeim er í mun að opna erlenda markaði
fyrir sínum eigin vörum. Þeir hafa í þessu
skyni dröslað ESB áleiðis en nú þykjast
Evrópubúar hafa fengið það frjálsræði
sem þeir óska eftir og eru t.d. einarðir á
móti frjálsum viðskiptum með landbún-
aðarafurðir. Jafnframt hefur gosið upp
andstaða innan Bandaríkjanna við aukið
viðskiptafrelsi sem birtist vel með
mótmælunum í Seattle. Mótmælaspjöld-
in báru auðvitað vitni um bæði hræsni
og heimsku. Verkalýðsfélög segjast
hjálpa bræðrum sínum erlendis með því
að loka á framleiðsluvörur þeirra. Banda-
rískir blökkumannaleiðtogar eru t.d. á
móti viðskiptum við Afríku vegna þess
að þeir vilja vernda bræður sína þar fyrir
arðráni af hendi hvítra auðvaldsseggja.
NAFTA-hrellir
Það sem þó raunverulega skiptir máli
er að Bandaríkjamenn eru orðnir
hrelldir af NAFTA og auknum viðskipt-
um við Mexíkó. Á síðustu 5 árum hafa
fyrirtæki í vinnuaflsfrekum iðngreinum
annaðhvort flutt starfsemi sína til
Mexíkós eða ráðið mexíkóska verka-
menn til starfa. Mexíkóbúar eru rúmlega
90 milljónir og eru fúsir til þess að vinna
fyrir fjórum sinnurn lægri laun en þekkist
norðan við landamærin. Það er þetta
nær óþrjótandi ódýra vinnuafl sem
hefur átt stóran þátt að bandaríska
hagkerfið hefur vaxið svo hratt sem raun
ber vitni án þess að verðbólga hafi látið
á sér kræla. En bandarískum verkamönn-
um finnst þeir bera skarðan hlut frá borði
og hafa gerst æði ókyrrir og æ erfiðara
verður fyrir stjórnmálamenn að hundsa
kröfur þeirra. Á síðustu 3-4 árum hafa
engir stórir viðskiptasamningar komist
í gegnum Bandaríkjaþing. Jafnframt
munu fátækar þjóðir hafa æ minni
þolinmæði fyrir hræsnisfullum skipun-
um sem virðast ætla að fylgja viðskipta-
samningum við Vesturveldin. Þetta sást
vel af því hvernig Clinton reitti fátækar
þjóðir til reiði með kröfum um réttindi
verkamanna sem Bandaríkjamenn sjálfir
fylgja ekki að öllu leyti eftir. Allt bendir
því til þess að Bandaríkin hafi misst
forystuhlutverk sitt í alþjóðaviðskiptum
og hvorki Evrópa né Japan muni fella tár
yfir því. Líklega mun hvorki ganga né
reka í alþjóðlegum viðskiptasamningum
í nokkur ár að minnsta kosti.
Ljós í myrkri
Þetta táknar þó ekki að frelsi í
viðskiptum muni ekki aukast á næstu
(Framhald á síðu 4)
1
Ásgeir Jónsson hag-
fræðingur fjallar um fund
Alþjóðaviðskiptastofnunar-
innar í Seattle.
2
Elín Guðjónsdóttir við-
skiptafræðingur fjallar um
hlutabréfaafslátt og hluta-
bréfasjóði. Hún gagnrýnir
3
framkvæmd laga og reglu-
gerðar um skattafslátt.
4Gerð er grein fyrir forsend^
um sem notaðar voru til
þess að gefa sveitarfélög-
um einkunn í 47. tbl.
1