Vísbending - 07.01.2005, Blaðsíða 3

V
ISBENDING
Efnahagshorfur í byrjun árs
egar horft er fram á við skiptir mjög
i tvo hom varðandi efnahagshorf-
ur. Annars vegar eru horfur um
hagvöxt, framleiðslu, atvinnu og lífskjör
afskaplega góðar. Til marks um það er
spáð að hagvöxturinn á íslandi verði nær
tvöfalt meiri á þessu ári og því næsta en að
meðaltali í aðildarríkjum OECD. Við má
bæta að vöxturinn hefur verið meiri hér á
landi en víðast hvar um langt skeið (sjá
mynd). Hinsvegareruóneitanlegablikur
á lofti. Verðbólgan er rneiri en æskilegt
væri og viðskiptahallinn stærri.
Að nokkru liggja hér að baki eðlilegar
skýringar eins og hátt olíuverð, þótt það
haJfi lækkað á ný að undanfomu, og um-
fangsmiklar fjárfestingar í virkjunum og
álframleiðslu. En eftirspum heimilanna
fer einnig vaxandi sem veldur þrýstingi
á verðlag og kallar á aukinn innflutning.
Um margt minnir þessi þróun á það sem
gerðist á árunum 1999-2001. A þessum
tíma fór verðbólguþrýstingur vaxandi,
raungengi krónunnar hækkaði og inn-
flutningur færðist í aukana. Eins og gef-
ur að skilja hlaut eitthvað undan að láta
og svo fór að gengið féll og verðbólgan
rauk upp. Þótt jafnvægi kæmist á í þjóð-
arbúskapnum á undraskjótum tíma fylgdu
þessu róti töluverð óþægindi. Spumingin
er hvort tekst að koma í veg fyrir að ójafn-
vægið verði svo mikið að þessu sinni að
harkaleg lending verði á ný óhjákvæmi-
leg innan fárra missera. Eða endurtekur
sagan sig?
Alþjóðahorfur
Skemmst er frá því að segja að íslenskt
efnahagslífverðuræalþjóðavæddara.
Myndbirting þessa fyrirbæris er ekki ein-
vörðungu sívaxandi umfang utanríkis-
viðskipta heldur einnig sókn íslenskra
fyrirtækjatil annarra landa—útrásin svo-
nefnda—og aukin fjármálatengsl við er-
lenda markaði. Fyrir vikið eru erlend áhrif
á þjóðarbúskapinn orðin víðtækari en
áður. Það skiptir því íslenskt efnahagslíf
rniklu máli hvar heimsbúskapurinn er
staddur í hagsveiflunni. Ef fram undan er
hagvaxtarskeið, eins og alþjóðaefnahags-
stofnanir spá, er líklegt að útrásin hafi
verið vel tímasett og almennt megi reikna
með hagfelldum áhrifum á þjóðarbúskap-
innutan úrheimi. Einsog endranærerþó
ekki á vísan að róa í þessum efnum.
Hvað getur farið úrskeiðis í alþjóða-
efnahagsmálum? Sennilega er ríkust
ástæða til að hafa áhyggjur af ástandi
rnála í Bandaríkjunum. Undanfarin ár
hefur hagvöxtur í Bandaríkjunum eink-
um knúið áfram vöxt heimsbúskaparins.
En tvíburahallinn þar — fjárlagahalli
og viðskiptahalli — fær ekki staðist til
lengdar og til þess hlýtur því að draga
að aðrar þjóðir, einkum í Asíu, veigri
sér við því að ijármagna þennan halla
með eigin afgangi. Ekki eru nema tvær
leiðir til að draga úr viðskiptahalla
Bandaríkjanna:annarsvegaraðhaldssöm
fjármálastjóm og peningastefna; hins veg-
ar gengislækkun dollarans. Bandaríkja-
stjóm hefur enga tilburði sýnt til að herða
tökin í ríkisfjármálum og peningastefna
seðlabankans þar er enn tiltölulega slök
þrátt fyrir nokkra hækkun vaxta á síðasta
ári. Af þessum sökum hefúr verið mikill
þrýstingur til lækkunar á gengi dollar-
ans, einkum gagnvart evru og jeni. Og
gengislækkunin gæti átt eftir að verða
meiri. Slík þróun gæti leitt til þess að
heimsbúskapurinn yrði lengur að ná sér
á strik en nú er spáð.
Rjúkandi gangur
Ekki verður annað sagt en að það
sé rjúkandi gangur í íslenskri
efnahagsstarfsemi urn þessar mundir.
Hagspár, bæði opinberar spár og spár
greiningardeilda bankanna, eru flestar
á sömu lund. Hagvöxtur ætti að verða
5-6% á ári næstu tvö árin en svo hægist
á honum þegar mestu framkvæmdum við
virkjanir og álver lýkur. Einnig er gert
ráð fyrir að einkaneysla og fjárfesting í
íbúðarhúsnæði vaxi ört. Verðbólga næstu
tvö árin gæti orðið á bilinu 3,5-4% ef
Seðlabankanum tekst ætlunarverk sitt.
Þetta er talsvert yfir verðbólgumarkmiði
bankans en undir eða við efri þolmörk
þess. Viðskiptahallinn mun magnast
til rnuna vegna aukins innflutnings og
gæti hann orðið sá mesti í sögunni árið
2006 þegar stóriðjuframkvæmdir standa
sem hæst, á bilinu 12-14% af landsfram-
leiðslu, en svo ætti heldur að draga úr
honum þótt hann verði áfram mikill. Þá
Hagvöxtur á íslandi,
Bandaríkjununt og Evrusvœði
1996-2003 og 2004-2006
2%
%
!'ó
isiand Bandaríkln EvrusvæO,
verður atvinnuleysi vafalaust afar lítið.
Víðast hvar tækju menn svona spám
fagnandi — og í raun eru flestir sammála
um að þetta gæti orðið niðurstaðan ef vel
tekst til um hagstjórn. Umgjörð ríkis-
fjármálanna liggur að mestu leyti fyrir og
þótt margir telj i að á því sviði vanti meira
aðhaldvegurþarámóti að Seðlabankinn
virðist staðráðinn i að beita vöxtum af afli
til að koma í veg fyrir að verðbólga fari
úr böndum. Til marks um það er nýleg
vaxtahækkun bankans sem var mun meiri
en markaðurinn reiknaði með. Þannig
gæti atburðarásin orðið í samræmi við
spár a.rn.k. næstu tvö árin.
Endurtekur sagan sig?
Flestir eru sammála um að einhvers
konar lending eftir þetta háflug sé
óhjákvæmileg — og jafnframt eru ntenn
sammála unt að hún feli í sér aðlögun á
raungenginu. Menn greinir hins vegar á
um hvenær hún verði og hvemig. Til þess
að átta sig betur á þessu má hugsa sér tvö
mismunandi tilvik: annars vegar harka-
lega lendingu og hins vega mjúka.
Lítum fyrst á fyrri kostinn. Seðlabank-
inn gæti þurft að hækka vexti meira en
nú er búist við til að halda aftur af verð-
bólgu og eftirspurn. Hærri vextir ýttu
undir frekara innstreymi fjármagns til
landsins og fyrir vikið hækkaði gengi
krónunnar. Þetta héldi verðbólgu niðri
til skamms tíma en yki á ójafnvægið í
utanríkisviðskipum.Afþessumsökumyk-
ist hættan á skarpri gengisfellingu þegar
að því kæmi að fjárstreymið til landsins
minnkaði. I slíkri atburðarásfælistlíklega
að sagan endurtæki sig frá 2000-2001.
Þá var lendingin töluvert harkaleg. Sem
dæmi dróst einkaneysla saman um 5%
milli ára. Þessi aðlögun var knúin áfrarn
af mikilli gengislækkun og henni fylgdi
talsvert verðbólguskot. Við það minnk-
aði almennur kaupmáttur og skuldastaða
heimilanna versnaði, sem hafði í för með
sér umtalsverðan samdrátt í einkaneyslu
og fjárfestingu. Þetta dugði til að snúa
viðskiptahallanum, sem mældist 10% af
landsframleiðslu árið 2000, í afgang upp
á 1% af landsffamleiðslu árið 2002.
Er von til að lendingin verði mýkri að
þessu sinni? Sunit hnígur í þá átt. Þar má
nefna að gengi krónunnar er nú fljótandi
og umgjörð peningastefnunnar er mun
öflugri en hún var. Við bætist að við erunt
reynslunni ríkari — þótt við vitum svo
sent ekki hvað sú reynsla vegur þungt. Ef
vel tekst til gæti sú aðlögun sem þarf að
verða á raungenginu gerst smám saman
á lengra tímabili.
3