Frjáls verslun - 01.09.1947, Page 8

Hegel var rödd sinnar aldar, en ekki var hann
þó byltingamaður. En það, sem gerði hann svo
fádæma dáðan, var að hann skapaði á umbóta-
tímum kerfi, sem átti að fela í sér skýringu á
hinum flóknustu fyrirbrigðum sögunnar, lag-
anna, stjórnmálanna, siðfræðinnar og líffræðinn-
ar. Það má geta nærri, hve kærkomið það var
á slíkum umrótstímum að fá í hendurnar regl-
ur, sem gáfu svar við flóknustu ráðgátum, og
síðan liefur það einkennt: sósíalismann, sem
spratt upp úr þessum jarðvegi, að í honum á að
felast endanlegt svar við flóknustu ráðgátum,
sem saga og samtíð liefur að geyma.
Það er engan veginn létt að gera í fáum drátt-
um grein fyrir kjarnanum í kennin.gum Hegels,
því þær eru tyrfnar og sannarlega enginn barna-
matur. Hegel kallaði meginkennin°n sína „día-
lectia", og má vel vera
að þýðing sé til á því
orði á íslenzku, þó ég
kunni hana ekki. — En
með aðferð Hegels átti
að vera hægt að finna
eðli þeirra árekstra, sem
verða milli hugsjóna-
manna, milli stofnana
og ntilli þjóðfélaga.
Einnig átti að vera hægt
að sjá með augum Heg- Hcgel.
els, að í öllum þessum árekstrum fólst þó afl,
sem sameinaði og kom öllu í jafnvægi að lok-
um. „Díalectic" kallaði Hegel það fyrirbrigði,
að allt vex, breytist og endurnýjast.
Tökum til dæmis e.gg. Það virðist vera eins
og dauður hlutur, en það felur í sér frjó, sem
á stuttum tíma breytir innihaldi þess. Þessi
breyting er ekki til eyðingar heldur þvert á móti,
liún veldur því að ný lífvera verður til. Þannig
var það kennig Hegeis, að ekkert sé föstum
skorðum bundið heldur sé allt breytingum háð.
Annað kynið er andstæða hins, en þegar kynin
koma saman sprettur af því ný lífvera. Hegel
taldi að menn yrðu að httgsa í andstæðum eða
„díalectiskt", vegna þess að andstæðurnar væru
grundvöllur allrar þróunar. Hann taldi að sér-
hvert fyrirbrigði ætti sér andstæðu, en út af því
kæmi síðan samruninn — hin endanle.ga mynd.
En hver var orsökin til allra þessara breyt
inga — hvað var það, sent kom þessunr árekstr-
ttm tveggja andstæðra afla af stað, en sameinaði
þau að lokttm? Þegar hér er komið, verður fram-
setning Hegels svo myrk, að maður sér varla
handa sinna skil. Hann ritar um að það sé guð,
heimsandinn, sem sé allsstaðar nálegur á ölfum
tímum. Guð er andi sameiningarinnar og sköp-
unarverk hans ertt ólík — þau eru náttúran,
mennirnir og hlutirnir. Nú er Hegel á leiðum
flókinnar hásneki, sem hann ritar á mjö,g þungu
máli. En niðurstaða Hegels varð sú, að ríkið
væri æðsti aðilinn, og Itafði hann þá sérstaklega
prússneska ríkið í liuga. I slíku ríki.átti að vera
unnt að sameina þjóðerni, sjálfsákvörðunarrétt,
velmegun og að ioktim heimsyfirráð.
Þetta er ltinn „heimspekilegi" grundvölhtr,
sem Marx. byggði á.
Marx átti sér fleiri fyrirrennara en Hegel, en
þeir verða ekki teknir liér til meðferðár. Þeir
voru á ýmsan hátt ólíkir liver öðrum, en Marx
tók fiá hverjum þeirra það, sem honum þótti
Jienta, en kastaði Jiinu.
Uppruni Marx og fyrstu skref.
Marx var Gyðingur að ætt og liét að réttu
lagi Karl Mordecai. Þegar Marx var á unga aldri,
snerist faðir Jians, af stjórnmálaástæðum, frá trú
feðra sinna og Jét skírast til málamynda. Marx
var því livorki í samíélagi Gyðinga né heldur
Þjóðverji. Hann var rótJaus.
Þegar hann liafði aldur til, var liann sendur
í skóla en þótti þar með afbrigðum pöróttur og
ódæll, og endaði með því að hann var rekinn.
Síðar gekk lrann í liáskóla, en ekkert Irar þar á
lionum. Hann var fjölgáfaður og átti bágt með
að festa sig við nokkuð ákveðið, enda bregður
faðir lians Jionum um að liann „flækist frá einni
vísindagreininni til annarrar." En dýpst álirif
Jiöfðu fyrirlestrar Hegels á hann. í fvrstu gleypti
liann kenningar Hegels
liráar og fylgdi hug-
sjónastefnu lians um
leiðir til betri samlrúðar
mannanna. En brátt
kynntist Marx manni
þeim, sem Feuerbacli
Jiét, og lrinum svoköll-
uðu ungu Hegelslið-
um, sem Jögðu róttæk-
ari og byltingarkennd-
ari mérkingu í orð Karl Murx.
meistara síns, en Jtann liafði ætlazt til. Hegel
var enginn elnisltyggjumaður, en máltak Feuer-
bachs var: „Der Mencsli ist was er isst“ — mað-
16(1
FRJÁLS VERZLUN