Frjáls verslun - 01.04.1953, Blaðsíða 11

þeir urðu að standast miklu meiri kostnað af verzlun
sinni. Þeir urðu að hafa mikið fé bundið í húsum og
áhöldum og svo var mannahald þeirra og verzlunar-
kostnaður allt árið svo miklu meiri en þeirra, sem
komu á skipum og stóðu aðeins stutt við, jafnvel að-
eins örfáa daga. — Það var því ekkert óeðlilegt, þó
fastakaupmönnum væri illa við þessa aðskotamenn. —
Þetta kapphlaup var heldur ekki áhættulaust með til-
liti til velferðar og öryggis hyggðalaganna, ef svo
hefði farið, að þessi lausaverzlun hefði að fullu unnið
slig ó kaupmönnunum í landi. — Þeim var ætlað að
hirgja verzlunarstaðina upp og sjá íbúunum fyrir
nauðsynjum þeirra að vetrinum, enda var þeim álas-
að, ef e'kki var nóg til af kornvöru, þegar harðnaði í
ári og allt ætlaði að hrynja úr hungri. En hvernig
áttu þeir að uppfylla þessar kröfur, þegar að vorinu
komu ólal lausakaupmenn og tældu út úr fólkinu af-
urðirnar, en létu svo oft ekki annað en girnilegt
glingur og óþarfan varning fyrir þær. — Kaupmenn-
irnir sátu þá oft með skuldir sínar, sem ekkert fékkst
upp í.
Það rak líka í strand með verzlunina í Ólafsvík, því
að Plum kaupmaður komst í greiðsluþrot fyrir alda-
mótin 1800, svo að hann gat ekki keypt vörur til verzl-
unar sinnar. Horfði til vandræða í héraðinu, en þá
voru líka lausakaupmennirnir samtímis búnir að
hlaupa af sér hornin og fá dýrkeypta reynslu, þar sem
þeir höfðu tapað stórfé á leiðöngrum sínum vegna ó-
hæfilegrar samkeppni. Þeir hurfu þá allir af sjónar-
sviðinu nema einn, en það var Jörgen Bladt frá Al-
tona, en hann hafði alltaf farið sér hægt og aldrei
sprengt upp verð á afurðum eða rekið óheiðarlega
samkeppni.
Eins og ég áður gat um, varð hlé á verzlun lausa-
kaupmanna fyrstu tvo áratugi 19. aldar vegna sigl-
ingaörðugleika, styrjaldanna, bankahruns og verð-
falls. En úr því kom fram yfir 1820 fóru þeir að koma
aftur, en þá komu engir Norðmenn, af því að Noregur
var þá kominn undir Svía (1814), og höfðu Norð-
menn því ekki lengur rétt til þess að verzla hér, þar
sem þeir voru ekki þegnar Danakonungs.
Sá lausakaupmaður, er kom fyrstur eftir þetta lil
Breiðafjarðar, var danskur og hét Sonne, — hann kom
á hverju ári eftir 1820. Það var hann sem lenti í
kastinu við Guðmund Scheving á Flateyjarhöfn og
sagt er frá á öðrum stað. — Árið 1827 komu tveir og
verzluðu á Stykkishólms- og Flateyjarhöfn. Þeir hétu
Broðersen og Hans Chr. Bonde og voru báðir dansk-
ir.1)
Margir hinna dönsku lausakaupmanna voru frá
Slésvík og HoljSetalandi. Þannig kom árið 1833 skip
frá Kopperhold og Siemsen í Flensborg og árið eftir
frá kaupmanni, er Hjorth hét í Flensborg, en þekkt-
astir allra lausakaupmanna voru þeir Lemann Gram
frá Ballum í Holsetalandi og Glad frá Nýborg.
Lemann Gram kom hingað fyrst sjálfstæður lausa-
kaupmaður árið 1833, en hafði oft komið áður, ung-
lingur, til aðstoðar „spekulöntum“. Hann kom á allar
hafnirnar í Breiðafirði á hverju ári, samfleytt í 30 ár,
en hafði alltaf komið við í Reykjavík á leiðinni. Þar
átti hann mikilsháttar viðskiptamenn, þar sem var
biskup landsins og ýmsir hærri embættismenn. Frúr
þeirra fóru um borð í skip gamla Grams og kaup-
slöguðu við hann, og hélt hann þeim þá veizlu í káetu
sinni. — Oft hafði hann á skipi sínu ýmislegt góð-
gæti og fáséðar vörur, sem aðrir kaupmenn höfðu
ekki í verzlunum sínum, og var því oft tilhlökkun hjá
mönnum á vorin, þegar mátti fara að vænta komu
Grams. — Gamli Gram, sem var svo kallaður, dó í
maí 1863 suður í Ballum2), en þá tók sonur hans Niels
Chr. Gram við, og kom hann á skipi sínu nokkur ár á
eftir, en setti síðan fasta verzlun í Stykkishólmi og
var S. Richter verzlunarstjóri þar, svo keypti hann
verzlunarstaðinn á Þingeyri og setti þar verzlunar-
stjóra Vendel, sem var Suður-Jóti. N. Chr. Gram rak
mikla verzlun og var dugnaðarmaður, eignaðist líka
Ólafsvíkurverzlun. — Alltaf var sami skipstjórinn á
spekúlanlsskipi Grams; hann hét Paulsen og kynnti
sig vel, en afgreiðslumaður var þar, sem hét Eberhard
Dalgaard og þótti drengur góður3). Niels Gram dó á
Þingeyri um síðustu aldamót og var jarðaður þar.
Verzlanir hans vorú svo seldar hlutafélagi, en það
hætti störfum eftir fá ár og var leyst upp.
Carl Fr. Glad var hér í kaupferðum í samfleytt
30 ár; sumarið 1862 kom hann á skipi sínu, eins og
liann var vanur, í Breiðafjörð og verzlaði í Stykkis-
hólmi og Flatey, en fór svo til Vestfjarðar og alla
leið norður á Strandir. Hann var kominn heim á leið,
suður fyrir )and, er hann fékk slag (heilablóðfall) og
sigldi skipstjórinn með hann til Reykjavíkur, en þar
dó Glad gamli í skipi sínu á Reykjavíkurhöfn og var
jarðaður í Reykjavík4).
Siemsen frá Flensborg kom líka í mörg ár til Breiða-
fjarðar, en setti-st svo að í Reykjavík og varð þar mik-
ill kaupmaður og virðulegur borgari, giftist íslenzkri
D Lbs 1288 4 to bls. 184.
FRJÁLS VERZLUN
2) Lbs 1289 4to bls. 109.
3) S.st.
4) S.sl. bls. 49.
43