Helgarpósturinn - 09.01.1997, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 9. JANUAR1997
11
Frjálshyggjan og þridja vinstrið
Um miðjan síðasta áratug
hratt nýsjálenski Verka-
mannaflokkurinn af stað um-
fangsmiklum breytingum á
efnahagskerfi og atvinnulífi
landsins en flokkurinn komst
til valda árið 1984. Lög um rík-
isrekstur og opinber fjármál
fólu m.a. í sér einkavæðingu
opinberra fyrirtækja og stofn-
ana. Opinber rekstur skyldi
lúta lögmálum markaðarins í
eins ríkum mæli og hægt var
að koma við. Markmiðið var að
koma böndum á verðbólguna
og gera opinberan rekstur skil-
virkari.
Hagfræðileg greining á vel-
ferðarkerfinu lá til grundvailar
þeim breytingum sem ríkis-
stjórn Verkamannaflokksins
beitti sér fyrir. Líkt og aðrar
greinar félagsvísindanna er
hagfræðin háð tískusveiflum.
Á síðasta áratug var pólitísk
frjálshyggja í bandalagi við
hagfræðina og lykilorðið var
markaðsvæðing. Nýsjálenski
Verkamannaflokkurinn taldi
sig ekki ganga erinda frjáls-
hyggjumanna heldur var
stjórnmálastefnan þeirra hugs-
uð sem mannúðleg útfaersla á
viðurkenndri hagfræði: Á Vest-
urlöndum töldu margir vinstri-
menn að með endurbótum á
ríkisrekstri mætti bjarga vel-
ferðarkerfinu. Afleiðingin af
aðgerðum nýsjálenska Verka-
mannaflokksins segir allt aðra
sögu. Verkamannaflokkurinn
tapaði vöidum eftir tvö kjör-
tímabil og Þjóðarflokkurinn
leiddi stefnu Verkamanna-
flokksins til rökréttrar niður-
stöðu. Ný lög um vinnumark-
aðinn kipptu fótunum undan
verkalýðsféiögum og veiktu
stórlega samningsstöðu laun-
þega gagnvart atvinnurekend-
um. í stað veiferðarkerfis kom
súpueldhús og fátækrahjálp.
Á íslandi hefur Alþýðuflokk-
urinn hallast að áþekkri stefnu
og nýsjálenski Verkamanna-
flokkurinn. í ríkisstjórnum Þor-
steins Pálssonar og Davíðs
Oddssonar var verkefni Al-
þýðuflokksins að skera niður í
heilbrigðisþjónustunni, setja
hugmyndir um sjúklingaskatta
á dagskrá og afla hugmyndum
um sölu ríkisfyrirtækja fylgis.
Jón Baldvin Hannibalsson og
Sighvatur Björgvinsson köll-
Stjórnmál
Páll Vilhjálmsson
skrifar
uðu þetta nútímajafnaðar-
stefnu. Eini forystumaður
flokksins sem stóð vörð um
gamaldags kratisma var Jó-
hanna Sigurðardóttir og hún
hrökklaðist að lokum úr Al-
þýðuflokknum.
Alþýðubandalagið undir for-
ystu Ölafs Ragnars Grímsson-
ar bauð upp á valkost við
frjálshyggju Alþýðuflokksins.
Útflutningsleiðin sótti fyrir-
mynd til hagvcixtarríkja Asíu
og svo sannfærður er Ólafur
Ragnar um ágæti stefnunnar
að hann heldur henni enn á
ioft sem forseti Iýðveldisins.
Kaldur hugsunarháttur stjórn-
málafræðiprófessorsins reikn-
ar ekki með að gagnólík menn-
ing og saga geti verið þrösk-
uldur asískrar útflutningsleið-
ar á íslandi.
Arftaki Ólafs Ragnars Gríms-
sonar, Margrét Frimannsdótt-
ir, er ekki frelsaður útflutn-
ingssinni. Margrét hefur að-
eins verið formaður í rúmt ár
og notað þann tíma til að prófa
sig áfram. Hún hefur talað í
anda endurskoðunarsinna,
lagt til að verkefni hins opin-
bera verði skilgreind upp á
nýtt og dregið úr umsvifunum
og tekið undir hugmyndir um
sölu ríkisbanka. Formaður Al-
þýðubandalagsins er harður
talsmaður öflugs mennta- og
heilbrigðiskerfis og er tilbúinn
að draga úr annarri starfsemi
ríkisins til að verja kjarnahlut-
verk þess.
íslenskir vinstrimenn taka
mið af hugmyndafræði frjáls-
hyggjunnar í pólitískri stefnu-
mótun, enda hugmyndalegt
forræði verið í höndum hægri-
manna um langa hríð. Munur-
inn á Alþýðuflokknum og Al-
þýðubandalaginu felst í því að
sá fyrrnefndi hefur spilað með
ríkjandi hugmyndafræði en sá
síðarnefndi stritað á móti og
stundað skipulegt undanhald.
Hvorug leiðin er iífvænleg
fyrir vinstrimenn. Fylgi þeir
stefnu í tón og anda frjáls-
hyggjunnar er skorið á ræturn-
ar án þess að neitt komi í stað-
„Vinstripólitík er að eðli og
upplagi „alternatív" en ekki
útfærsla á viðurkenndum
gildum. Eftir að stéttapóli-
tík gekk sér til húðar keppt-
ust íslenskir vinstrimenn
við að verða þriðja hjól und-
irvagni Sjálfstæðisflokks-
ins. Stóra uppnámið í síð-
ustu þingkosningum var
þegar Jóhanna Sigurðar-
dóttir, sem hafði nokkrum
mánuðum áður mært sam-
starfið við Davíð Oddsson,
sagði að Þjóðvaki myndi ekki
starfa í ríkisstjórn með
Sjálfstæðisflokknum og
skoraði á Alþýðubandalagið
að taka undir þá svardaga.11
inn; hægrimenn munu ávallt
reka betri markaðspólitík en
vinstrimenn. Stóru verka-
mannaflokkarnir á Norður-
löndum geta háð varnarbar-
áttu yfir langt tímabil vegna
þess að stærðin gefur úthald.
Litlu flokkana á íslandi þrýtur
örendið og undanhaldinu lýk-
ur með pólitískri uppgjöf.
Endurmat á vinstristefnu er
forsenda fyrir endurnýjuðum
þrótti hennar. Finnskir vinstri-
menn, sem ekki finna sig
heima í flokki jafnaðarmanna,
þekktu sinn vitjunartíma og
lögðust í vangaveltur um
grundvallaratriði þegar gömlu
viðmiðin afmáðust og hægri-
bylgjan reið yfir. Skilningur á
kalli tímans skilar þroskaðri
greiningu á þróun vinstri-
stjórnmála ásamt hugboði um
hvert skuli stefna. A flokks-
þingi Vinstrabandalagsins fyr-
ir tveimur árum var samþykkt
stefnuskrá þar sem reynt var
að þróa hugmyndina um þriðja
vinstrið.
Fyrsta vinstrið var afsprengi
borgarabyltingarinnar á 18. og
19. öld. Réttur einstaklingsins
var í öndvegi og afstaðan til
markaðarins í anda samvinnu-
hugsjónarinnar. Annað vinstr-
ið var öreigasinnað og stefndi
að kollsteypu markaðshagkerf-
isins og innleiðingu áætlunar-
búskapar. Sameiginlegt báðum
var vísindahyggja og tröllatrú
á að tækniframfarir myndu
skila mannkyninu allsnægtum,
að gefinni réttu pólitísku stefn-
unni.
Þriðja vinstrið tileinkar sér
heimspekilega íhaldssemi sem
er gagnrýnin á hefðbundna
framfarahyggju og leggur
áherslu á varðveislu og sam-
stöðu. Þrír grunnþættir þriðja
vinstrisins eru raunverulegt
frelsi fyrir fjöldann, lýðræðis-
legt samfélag og sjálfbær þró-
un. Milli þessara þátta rísa ein-
att mótsagnir sem þarf að
leysa. Nú þegar eru þær fyrir
hendi í umræðu vinstrimanna.
T.a.m. glímir Svavar Gestsson
við mótsögnina milli hagvaxtar
og umhverfisverndar í bókinni
Sjónarrönd.
Þriðja vinstrið er ekki heild-
stæð hugmyndafræði heldur
tilraun til að greina stöðu
vinstristjórnmála og þróa val-
kost við frjálshyggjuna.
Að svo miklu leyti sem ríkj-
andi hugmyndafræði hefur
ekki mótað afstöðu vinstri-
manna er pólitískri þróun
þannig háttað undanfarin ár að
hún „gerist" fremur en að hún
sé hugsuð, skipulögð og hrint í
framkvæmd. Skýringuna hafa
menn á reiðum höndum.
Vinstrimenn eru klofnir í of
margar fylkingar. Það segir
ekki nema hálfa söguna.
Vinstripólitík er að eðli og upp-
lagi „alternatív" en ekki út-
færsla á viðurkenndum gild-
um. Eftir að stéttapólitík gekk
sér til húðar kepptust íslenskir
vinstrimenn við að verða
þriðja hjól undir vagni Sjálf-
stæðisflokksins. Stóra upp-
námið í síðustu þingkosning-
um var þegar Jóhanna Sigurð-
ardóttir, sem hafði nokkrum
mánuðum áður mært sam-
starfið við Davíð Oddsson,
sagði að Þjóðvaki myndi ekki
starfa í ríkisstjórn með Sjálf-
stæðisflokknum og skoraði á
Alþýðubandalagið að taka
undir þá svardaga.
Frjálshyggjan reið ekki hús-
um á íslandi á sama hátt og
hún gerði víða erlendis. Mið-
aldra vinstrimenn bjuggu til
hugtök eins og Eimreiðar-hóp-
urinn (Davíð Oddsson, Þor-
steinn Pálsson, Jón Steinar
Gunnlaugsson et. al.) og líktu
við valdaklíkuna I kringum
Thatcher á Bretlandi. En það
var út í bláinn. Eimreiðar-hóp-
urinn var aldrei meira en vina-
hópur af þeirri sort sem löng
hefð er fyrir á íslandi og má
iðulega rekja til fjölskyldu-
mægða eða félagstengsla í
skóla og starfi. Hannes Hólm-
steinn Gissurarson varð helsti
talsmaður frjálshyggjunnar en
múraði sig inni í ríkisstofnun
og kaus frekar að þegja en
segja eftir að Davíð Oddsson
varð forsætisráðherra.
Spútnikkar eins og Friðrik
Friðriksson, fyrrverandi eig-
andi AB og Pressunnar, urðu
ekki sérstök stétt eins og í
Bretlandi heldur áttu þeir sín
augnablik.
Davíð Oddsson er ekki frjáls-
hyggjumaður í breskum eða
bandarískum skilningi. Hann
leggur rækt við þá hefð í Sjálf-
stæðisflokknum sem heldur
flokknum saman. Þegar Davíð
er sagður frjálshyggjumaður
er verið að blanda persónuein-
kennum og pólitík.
Slagur vinstrimanna er ekki
við Sjálfstæðisflokkinn heldur
við ríkjandi hugmyndafræði
sem hefur ekki heimilisfesti í
tilteknum stjórnmálaflokkum
heldur setur hún mark sitt á þá
alla. Til að sigra í þeirri baráttu
þurfa vinstrimenn að yfirvinna
sjálfa sig.

.■
< C

Alþýðublaðiö hefur reynst valt á fótum, enda orðið vel við aldur og rekstur þess ekki gengið vel að undanförnu. Víkurblað-
ið á Húsavík er töluvert yngra en á erfitt uppdráttar og hefur óskað eftir hjálp. Dagur-Tíminn hefur boðist til að taka þessi
tvö blöð að sér og er jafnvel boðið og búið að taka fleiri undir sinn verndarvæng. Til að mynda Vikublaðið.
Lélegt plott eða tilraun til að
breikka ímynd Dags-Tímans?
Við erum frekar reiðir þeim
fréttaflutningi undanfarið
að Dagur-Tíminn ætli sér að
kaupa Vikublaðið, enda er sú
frétt algerlega úr lausu lofti
gripin. Ég sé ekki nokkra
ástæðu fyrir neinu slíku þessa
stundina, enda hefur ekkert
verið rætt við okkur hér hjá
Vikublaðinu um samstarf, sam-
runa né sölu til slíkra afla,“
segir Friðrik Þór Guðmunds-
son, ritstjóri Vikublaðsins.
„Hvers vegna ættum við að
fara í eina sæng með Degi-Tím-
anum, sem hefur verið gleypt
af DV og Jóns Ólafssonar-veld-
inu og er aðeins að reyna að
bjarga sér úr ógöngum sem
það er komið í? Eg sé ekki að
það blað sé í stakk búið til að
kaupa eitt eða neitt. Dagur-
Tíminn hefur reynst vera mik-
ið flopp og þó svo Stefán Jón
Hafstein ritstjóri sé hinn mæt-
asti maður finnst mér, því mið-
ur, þetta vera iélegt plott til að
redda slæmu gengi Dags-Tím-
ans. Mér finnst miklu nærtæk-
ara að tala um útgáfusamstarf
aðila utan þessa fjölmiðlaveld-
is, til að mynda Álþýðublaðs-
ins, Vikublaðsins, Þjóðvaka-
blaðsins og jafnvel aðila sem
gefa eitthvað út á vegum sam-
taka launafólks."
Framtíð Vikublaðsins?
„Vikubiaðið hefur verið að
stokka upp undanfarið og hef-
ur í undirbúningi að hefja
sókn með nýjum útgáfudegi,
nýjum efnistökum og efnis-
þáttum, nýju útiiti og jafnvel
nýju heiti. Blaðið stendur all-
þokkaiega fjárhagslega og
stefnir að því að vera hinn
læsilegasti kostur fyrir vinstra
fólk í landinu. Ég harma meint
endalok Alþýðublaðsins og ef
fram heldur sem horfir með
það blað, þá verður Vikublað-
ið eina vinstra blaðið á mark-
aðnum. Það ætti að vera öllu
Friðrík: Dagur-Tímin flopp
vinstrisinnuðu fólki á landinu
mikið íhugunarefni."
„Við teljum Dag-Tímann vera
vaxtarmöguleikann fyrir þriðja
aflið í blaðaheiminum og við
erum til í að sameinast þeim
sem, ja, vilja sameinast,“ segir
Stefán Jón Hafstein, ritsjóri
Dags-Tímans.
Hvað meinarðu með
þriðja aflið?
„Við höfum ekki skilgreint
okkur pólitískt og Dagur-Tím-
inn verður aldrei flokkspóli-
tískt blað. Við teljum okkur
leggja aðra áherslu en Morgun-
blaðið og DV hafa haft hingað
til. Morgunblaðið er stofnana-
sinnað og hægrisinnað blað,
sem hefur lýst yfir að það
styðji ákveðinn stjórnmála-
flokk eða stjórnmálastefnu.
Við gerum það ekki.“
En hið frjálsa og óháða
DV?
„Ja, það blað er á sérstöku
róli og við leggjum meira upp
úr málefnalegri umræðu en
þeir.
Við leggjum talsverða rækt
við landsbyggðina og munum
stefna mjög stíft inn á höfuð-
borgarsvæðið. Við teljum okk-
ur vera blað sem skilgreinir sig
út frá þörfum heimilanna en
Stefán: Erum að styrkja stöðu
okkar.
ekki stofnanakerfisins. Ef við
stillum upp Mogganum sem
dagblaði kerfisins og Sjálfstæð-
isflokksins þá er Dagur-Tíminn
frekar málgagn heimilanna og
almennings.“
OgDV þar á milli?
„Já, DV er þar sem það vill
vera. Við höfum aðeins haft
fjóra mánuði til þess að sýna
fram á það sem við viljum vera
en þyrftum helst fjögur ár í við-
bót.“
Hvernig verður hugsan-
legu samstarfi við Víkur-
blaðið á Húsavík háttað?
„Það eru ekki enn útfærðar
hugmyndirnar um hvernig Vík-
urblaðið fylgir Degi-Tímanum
ef af verður, en grunnhug-
myndin er þessi: Við teljum að
héraðsfréttablöð séu að gera
merkilega hluti, oft við erfiðar
kringumstæður, og mörg
þeirra eiga mjög bágt fjárhags-
lega. Væri ekki gáfulegra að
koma í samstarf við okkur
þannig að sú tegund af efni
sem þeir framleiða fylgi okkur
í sérblöðungum og fólk geti
keypt í einum pakka dagblað á
landsvísu og vikulegt fylgirit,
sem er héraðsblaðið?“
Eruð þið enn að velta því
fyrir ykkur að kaupa Al-
þýðublaðið?
„Það er fyrst og fremst vilja-
ákvörðun Alþýðublaðsmanna
sem ræður ferðinni. Alþýðu-
blaðið á mjög erfitt uppdráttar
og ef við getum á einhvern
hátt breikkað okkar ímynd
með því að taka Alþýðublaðið í
faðminn þá erum við alveg til í
það.“
Þið eruð ekki með þessum
samrunahugmyndum ykkar
aðeins að reyna að bjarga
Degi-Tímanum úr slcemri
stöðu?
„Auðvitað erum við að gera
þetta til að styrkja stöðu okk-
ar, en það sannar ekki það að
hún sé vonlaus. Mér finnst að
frekar en veslast upp hver í
sínu horni eigi menn að ná
saman um blað sem hefur víða
almenna skírskotun. Blað sem
getur náð sterkri stöðu sem
þriðja aflið í blaðaheiminum.“