Helgarpósturinn - 09.01.1997, Side 18

FWIMTUDAGUR 9. JANÚAR1997
Umbúðimar utan um sannleikann
Villiöndin
eftir Henrik Ibsen
Pýðing: Kristján Jóhann Jónsson.
Tónlist: Jan Kaspersen. Lýsing: Bjöm B,
Guðmundsson. Leikmynd: Grétar Reynisson.
Búningar: Elín Edda Árnadóttir.
Leikstjóri: Stefán Baldursson.
Leikarar: Anna Krístín Amgrímsdóttir,
Ámi Tryggvason, Bessi Bjarnason, Edda
Heiðrún Backman, Flosi Ólafsson, Gunnar
Eyjólfsson, Magnús Ragnarsson, Pálmi
Gestsson, Róbert Arnfinnsson, Sigurður
Sigurjónsson, Sigurður Skúlason,
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir
og Valur Freyr Einarsson.
★ ★★
Eins og fram kemur í ágætri
leikskrá Þjóðleikhússins
telst Villiöndin í hópi leikrita
frá seinnihluta höfundarferils
Ibsens þar sem raunsæislegur
ytri umbúnaður einkennir
verkin þótt viðfangsefnið sé í
raun, eins og áður, fyrst og
fremst persónurnar sjálfar og
innviðir þeirra. Villiöndin hef-
ur oft verið talin afar persónu-
legt verk frá Ibsens hendi og
iðulega eru dregnar upp sam-
líkingar með persónum leik-
ritsins og örlögum þeirra ann-
ars vegar og raunverulegum
persónum og atburðum í lífi
skáldsins hins vegar. Eflaust
eiga þessar samlíkingar ein-
hvern rétt á sér, því auðvitað
sækja skáld sér viðfangsefni og
fyrirmyndir í eigin reynslu-
heim. Samtímis varpa slíkar
samlíkingar Ijósi á það um-
hverfi sem verkið er sprottið
úr og tímasetja það sem heim-
ild um liðna atburðarás. Þann-
ig er Villiönd Ibsens rúmlega
eitt hundrað ára gömul heim-
ild um viðfangsefni mikilhæfs
leikritahöfundar í Noregi og
það er ekki laust við að upp-
færsla Þjóðleikhússins beri
keim af því. Þar er horft í bak-
sýnisspegil leiklistarsögunnar
og augljóst að mikil alúð og
vinna hefur verið lögð í undir-
búning allan og forvinnu. Um
leið er mjúkum höndum farið
um verkið og uppfærsla Stef-
áns Baldurssonar er mjög í
anda þeirrar forskriftar sem Ib-
sen gaf sjálfur eða að minnsta
kosti ýjaði að. Þó er ofurraun-
sæi sem einkenndi margar
fyrri tíma uppfærslur ýtt til
hliðar og verkið birtist okkur
bæði fægt og pólerað eins og
falleg antíkmubla í útstillingar-
glugga. Öll umgjörð leiksins
ber þannig vitni fágaðri fag-
mennsku. Leikmynd Grétars
Reynissonar er einföid og stíl-
hrein og þótt hún sé bæði há
og víð er hún samt hlédræg og
gefur leikurunum mikið hreyfi-
rými. Þetta rými nýtist einkar
vel í veislu Werles heildsala,
en það hefði verið gaman að
sjá það nýtt betur og til annars
en endalausrar tilfærslu borðs-
ins á loftinu hjá Ekdal-fjöl-
skyldunni.
Búningar Elínar Eddu virka
mjög vel í leikmyndinni og
hæfa persónunum eins og þær
koma frá hendi höfundar. Eink-
ar vel heppnuð, mild eða öllu
heldur mjúk lýsing Björns B.
Guðmundssonar kórónar svo
umgjörð verksins. Það er helst
að tónlist Jans Kaspersen
virki sem tímaskekkja í upp-
færslunni, en hún er svo kröfu-
laus að hún skiptir kannski
engu máli þegar upp er staðið.
Leikstjórn og leikur bera merki
sömu fágunar og umgjörð
verksins. Leikritið líður
hnökralaust áfram þótt langt
sé og verður jafnvel líflegt eftir
hlé þegar borgaralegur húmor
Ibsens er undirstrikaður.
Þannig er þessi uppfærsla á
Villiöndinni mun léttari en
margar þær sem ég hef áður
séð. Á frumsýningunni var
greinilegt að leikhúsgestir
kunnu vel að meta léttleikann,
enda hæfði grínið salnum.
Þarna örlar að vísu á trúnaðar-
broti gagnvart kröfu Ibsens um
fölskvalausa einlægni (sér í
lagi gagnvart persónu Hjálm-
ars) en það er aðdáunarvert
hvernig aðstandendum sýn-
ingarinnar tekst að draga í
land og koma í veg fyrir að
verkið tengist nútímasamfé-
lagsvandamálum. Það hlýtur
að hafa verið freistandi að
nýta verkið til að varpa ljósi á
fjölskyldukrísuna í dag, fíkni-
efnavanda eða aukna sjálfs-
morðstíðni meðal æskufólks,
því tæplega er dramað trú-
verðugt né heldur persónurn-
ar í kastljósum nútímans. En
sýningunni er greinilega ætlað,
í anda Ibsens, að vera full um-
burðarlyndis í garð persón-
anna, ekki vegna veikleika
þeirra heldur þrátt fyrir þá, og
fyrst og fremst vekja siðferðis-
legar spurningar frekar en
vera samfélagsádeila. Þó
brestur að því er virðist leik-
stjóra og leikhóp umburðar-
lyndið í garð Gregers, en per-
sóna hans fær í annars ágætri
túlkun Sigurðar Siguijónsson-
ar t.d. hárfín líkamleg einkenni
sem ekki beint kalla á samúð.
Þannig verður yfirbragð Gre-
gers ekki síður „demónískt" en
leikhus
Kormákur
Þráinn
Bragason
á frumsýningu
Þjóöleikhússins
á Villiöndinni
eftir Henrik Ibsen
hins ónauðsynlega Molvíks.
Báðir, ásamt Relling lækni og
öðrum sem skjóta upp kollin-
um um loftlúguna hjá Hjálmari
Ekdal, gera það einmitt líkt og
árar úr fortíðinni. Þannig veitir
samspil sviðsmyndar og sögu
endalausa túlkunarmöguleika,
enda er textinn hlaðinn „sym-
bólík“ (táknsæi) eins og mót-
sögn við raunsæislegan sögu-
þráðinn. Mótsagnakennt form-
ið hefur þannig kallað á mót-
sagnakennda túlkun á verkinu
og það t.d. ýmist verið túlkað
sem sorgar- eða gleðileikur. Þá
hefur menn greint á um hver
sé höfuðpersóna verksins;
Hjálmar, Gregers eða jafnvel
Hedvig. í uppfærslu Þjóðleik-
hússins er það augljóslega
ónytjungurinn Hjálmar í túlkun
Pálma Gestssonar sem er mið-
punktur verksins. Um hann
dansa hinar persónurnar, í
fyrstu að því er virðist ómeð-
vitaðar um innihaldslausa lífs-
lygi hins blíðlynda heimilisföð-
ur en kannski eru hann og hún
einmitt nauðsynleg afsökun
fyrir þeirra eigin sjálfsblekk-
ingu. Pálmi gerir Hjálmari góð
skil og nær að kalla fram öll
helstu einkenni persónunnar
eins og hún kemur frá hendi
höfundar, umvafin eigin lyga-
vef og annarra en líka sjálfs-
elsku og óskiljanlegri ást og
aðdáun vina og fjölskyldu. Of-
urást Heiðveigar á föður sínum
er í raun ekki alltof trúverðug
þegar Hjálmar er jafnbersýni-
lega afhjúpaður og í þessari
uppfærslu. Þess vegna er
kannski eðlilegt að Heiðveig
verði í túlkun Steinunnar
Ólínu frekar tepruleg og ein-
föld og virki í raun miklu yngri
en henni er ætlað í verkinu. Af-
leiðingar þessarar ofurástar
verða hins vegar jafnskelfileg-
ar engu að síður þegar hún
þarf að horfast í augu við höfn-
un föður síns. Sú höfnun kem-
ur í kjölfar þess að vinurinn
Gregers umturnar lífi Hjálmars
í nafni hins hreina sannleika,
um leið og hann gerir kröfu um
uppgjör við fortíðina. Sannleik-
kvikmyndir
Smoke
Aöalhlutverk: Harvey Keitel,
William Hurt, Forest Whitaker og fleiri.
Leikstjóri: Wayne Wang.
★★★★
ÆT
Itóbaksbúð í New York af-
greiðir maður að nafni
Auggie Wren. Á hverjum
morgni klukkan átta hefur
hann tekið ljósmynd af búð-
inni sinni séð hinum megin frá
götunni. Hann er að undirbúa
sölu í stórum stíl á kúbversk-
um vindlum. Rithöfundur er yf-
irkominn af sorg vegna dauða
konu sinnar og hefur ekkert
skrifað í mörg ár. Unglingur
skiptir um nafn í hvert skipti
sem hann hittir nýtt fólk og
maður nokkur reynir að
gleyma fortíðinni en alltaf
verður eitthvað til að minna
hann á hana. Allt eru þetta per-
sónur sem Wayne Wang og
Paul Auster flétta snilldarlega
saman í eina fléttu sem hrein
unun er að horfa á. Myndin
flakkar um sögusviðið hægt og
rólega og býr til svo mikið úr
svo litlum efnisvið að það er
engu líkt. Aldrei hef ég fengið
jafn mikið út úr því að horfa á
fólk tala saman í tóbaksbúð.
Keitel klikkar ekki sem
Auggie Wren og William Hurt
er stórgóður sem rithöfundur-
inn stíflaði.
Margir kannast við Paul
Auster vegna fjölda góðra
bóka og Wayne Wang gerði
myndirnar The Joy Luck Club
og Eat a Bowl of Tea, en þetta
er þó sennilega hans besta
mynd.
Ari Eldjárn
skrifar
Lone Star
Aöalleikendur: Chris Cooper, Kris Kristof-
ferson og Matthew McConaughey.
Leikstjóri: John Sayles.
★ ★★
Lone Star gerist í þorpi í Tex-
as þar sem þrír mismun-
andi kynþættir búa. Innbyrðis
deilur þorpsins eru kjarninn í
myndinni og er sú mikilvæg-
asta hvort eigi að nefna nýtt
dómhús eftir gömlum lögreglu-
stjóra, sem var hetja bæjarins
á meðan hann lifði. Sumir eru
andvígir og vilja láta byggja
fangelsi í staðinn og aðrir
halda því fram að gamli skerf-
arinn hafi ekki verið sú hetja
sem menn tala um. Sonur
skerfarans leggur í leit að
sannleikanum um föður sinn
og er ekki alveg öruggur með
hvað hann gæti fundið...
Leikstjóri Lone Star, John
Sayles, er einnig rithöfundur
og það er gaman að sjá hvernig
hann fer að því að blanda sam-
an sinni ríkulegu kvikmynda-
„Uppfærsla Stefáns Baldurssonar er mjög í anda þeirr-
ar forskriftar sem Ibsen gaf sjálfur eða að minnsta
kosti ýjaði að. Þó er ofurraunsæi sem einkenndi marg-
ar fyrri tíma uppfærslur ýtt til hliðar og verkið birtist
okkur bæði fægt og pólerað eins og falleg antíkmubla í
útstillingarglugga. Öll umgjörð leiksins ber þannig vitni
fágaðri fagmennsku.“
ur Gregers kollvarpar veru-
leikaskyni Hjálmars og rýfur
þann lygavef sem um hann er
spunninn. Afleiðingar aðgerða
Gregers verða hins vegar allt
aðrar en til er ætlast. En þó að
endalokin séu nógu augljós er-
um við engu að síður skilin eft-
ir með fleiri spurningar en svör
eins og títt er hjá Ibsen. Gína,
eiginkona Hjálmars, í túlkun
Eddu Heiðrúnar, ætti að getað
valdið mönnum miklum heila-
brotum. Hún virðist stjórnast
af allt öðrum og praktískari við-
horfum en flestir aðrir í leikrit-
inu, enda hefur Gína yfirleitt
fengið jákvæða umfjöllun og
túlkun, sem á að undirstrika
hina jákvæðu kvenlegu eigin-
leika og ibsenskan kvenfrelsis-
anda. En búa ekki í henni per-
sónueinkenni jafnbrothætt og
allra hinna? Viðheldur hún ekki
lyginni fyrst og fremst sjálfrar
sín vegna frekar en fjölskyld-
unnar eins og hún lætur í veðri
vaka? Við erum auðvitað ekki
leidd í allan sannleikann um
raunverulegar forsendur henn-
ar fyrir gerðum sínum, en ein-
legu sýn og frásagnartækni
bóka sinna. Þetta sést best á
því hvernig leikstjórinn vinnur
með afturhvarf og alls konar
tímahopp.
Matthew McConaughey
kom fyrst almennilega fram á
sjónarsviðið með hinni bráð-
góðu mynd Joels Schumacher
A Time To Kill og virtist þar á
ferðinni stórleikari. Persóna
hans í þessari mynd er mjög
mikilvæg fyrir atburðarásina
en hann kemur mjög lítið fram
sjálfur. Ofan á það bætist að
McConaughey verður að vera
það dularfullur allan tímann að
maður átti sig alls ekki á því
hvort hann er góður eða vond-
ur maður. Þetta tekst McCon-
aughey mjög vel og því er mað-
ur álíka ánægður með hann og
áður. Chris Cooper er góður
sem ungi skerfarinn og sömu-
leiðis Kris Kristofferson, sem
hefur í raun aldrei leikið jafn-
vel og nú. Takið eftir Frances
McDormand (lék aðalhlutverk-
ið í hinni frábæru mynd þeirra
Coen-bræðra Fargoj í smáhlut-
verki sem fyrrverandi eigin-
kona aðalpersónunnar. Það er
með því fyndnasta sem hún
hefur gert.
Lone Star sjálf er massíf
mynd, gott innlegg fyrir áhuga-
menn um kvikmyndagerð og
bara eitthvað svo heillandi.
hvers staðar býr hún yfir köldu
raunsæislegu mati á atgervi og
möguleikum eiginmanns síns,
sem er t.d. einmitt það sem
opnar möguleikann á að skop-
ast að honum. Og er ekki
ábyrgðarkenndin, sem hún
virðist sýna gagnvart fjölskyld-
unni og öðrum veiklunduðum
persónum verksins, bara fjar-
vistarsönnun fyrir egóisma?
Ibsen sagði sjálfur verkið
vera í anda frjálshyggju og um-
burðarlyndis og taldi réttilega
að það myndi vekja margar
spurningar, umræður og
vangaveltur. En Ibsen hafði
þegar hann skrifaði Villiönd-
ina mildast talsvert í viðhorf-
um og var verulega tekinn að
efast um réttmæti hins algilda
eða hreina sannleika, sem
hafði t.d. einkennt Þjóðntðing-
inn (En folkefiende, 1882).
Engu að síður má spyrja hvort
afhjúpun sannleikans í verkinu
sjálfu sé ekki sönnun á nauð-
syn hans, því gat ekki Ibsen
annars skipt út gamalli lygi
með nýrri? Er ekki í raun ófært
að fjalla um lífslygi, samvisku,
egóisma og fórn án þess að
segja sannleikann? Er ekki
sannleikurinn, þrátt fyrir að
hann hafi í lok verksins kostað
tvö mannslíf, einmitt nauðsyn-
legur til að losna frá fortíðinni,
— til að fyrirgefningin geti átt
sér stað og lífið haldið áfram?
Kannski er einmitt þar falin
hliðstæðan við uppgjörið í lífi
Ibsens sjálfs.
En hvaða erindi á þessi rúm-
lega hundrað ára viðhorfs-
heimild til okkar í dag? Er okk-
ur ætlað að vakna til umhugs-
unar um eigin hagi, fjölskyldu-
líf, lífsviðhorf, skyldur og
ábyrgð eða er slíkt verk ein-
ungis flöktandi skuggi úr for-
tíðinni, skemmtileg minning
um þann tíma þegar Ibsen og
aðrir gáfumenn veltu fyrir sér
merkilegri hlutum en alþýða
manna? Hvert sem viðhorf
okkar er þá er full ástæða til
að sjá þessa sýningu Þjóðleik-
hússins því þar er Ibsen, einn
af máttarstólpum norrænna
bókmennta, vafinn inn í fínan
jólapappír.
Auglýsing
frá samgönguráðuneyti
vegna þess að
ferðaskrifstofan
Ratvís ehf.
hefur lagt inn leyfi sitt til
ferðaskrifstofureksturs.
Ferðaskrifstofan Ratvís ehf. kt. 640487-1309
hefur lagt inn leyfi sitt til ferðaskrifstofu-
reksturs.
Vegna þeirrar starfsemi var lögð fram trygging,
en samkvæmt lögum um skipulag ferðamála
nr. 117/1994 er tryggingunni ætlað að mæta
kostnaði vegna heimflutnings farþega og til
endurgreiðslu farmiða sem kaupendur eiga
kost á að nýta sér sökum þessa.
Þeir sem hafa keypt farmiða af
ferðaskrifstofunni Ratvís ehf. og hafa ekki
getað nýtt sér farmiðann eða fengið hann
endurgreiddan eiga þess kost að lýsa kröfum
sínum vegna þessara viðskipta fyrir 24. janúar
nk. Kröfulýsing skal send
Samgönguráðuneytinu, Hafnarhúsi við
Tryggvagötu, 150 Reykjavík.
Með kröfulýsingu skal fylgja frumrit greiðslu-
kvittunar og farmiði auk upplýsinga um
kröfuhafa.
Samgönguráðuneytinu 19. desember 1996.