Alþýðublaðið - 06.12.1972, Qupperneq 7

HELGI SÆMUNDSSON UM

BROTASILFUR
Kristján frá Djúpalæk:
Þrilækir. Ljóö.
Bókaforlag Odds
Björnssonar. Akureyri
1972.
KRISTJÁN FRÁ DJÚPA-
LÆK gal' út fyrstu ljóðabók sina
íyrir hartnær þrjátiu árum og
vakti strax athygli. Prilækir
mun niunda kvæðabók hans, svo
að ekki vantar afköstin. Skáld-
inu hefur lika auðnazt að yrkja
nokkur ágæt Ijóö. Kristján frá
Djúpaiæk er hugkvæmt skáld og
einstaklega hagmælt. Samt
veldur hann vonbrigðum.
Kvæðin i l'rilækjum eru til-
valin dæmi um Ijóðagerð
Kristjáns Irá Djúpalæk. Dar er
margt skemmlilegra hugmynda
Viða glitrar á skáldskap i þess-
um kva:ðum, en þau eru i brot-
um. Kristjáni leksl sjaldan að
láta hugmynd , tilfinningu eða
skoðun bera uppi kvæði. Orðin
koma iðulega og fara án þess að
gegna ákveðnu hlutverki. Hann
bruðlar með orð og hugmyndir.
Sumir munu ætla, að þetta stali
af riminu i Ijóðum þessum, og
eigi verður þvi neilað, að það er
skáldinu oft varhugavert, þegar
hagmælskan hemst ekki. l'ó er
varla við það að sakast.
Ástæðan er mun l'remur sú , að
Kristján Irá Djúpalæk gerir sór
naumast Ijóst, hvaða hlutverki
byggingarlag kva’ðanna gegnir.
I'ess i stað sólundar hann frum-
legum hugmyndum sinum og
öðrum tilefnum Ijóðanna eins og
eyðsluseggur missi silfur úr
höndum sér. Kn kvæðin eru
brotasilfur, sem sárgrætilegt er
að fari til spillis.
Rókin skiptist i þrjá hluta.
Kyrst eru Tjaldljóð. l>ar eru
nokkur álitleg kva'ði, og munar
stundum litlu, að skáldinu
heppnist samlelid smiði.
Ilugkvæmni þess dylst ekki, en
handbragðinu er ábótavant.
Orðaval er oft ankannalegt, og
kva'ði. sem virðist sæmilega
snoturt. brestur allt i einu
sundur og tvistrasl. Dæmi þess
er ljóð eins og ..Kerðbúinn
Kg kom i þetta fuis á horfnuin
inorgni,
það lirynur senn.
Kg tók mér sjálfur sæti út
i horni
og sil þar enn.
llver amasl við þó erindi ég
fresti.
það ei var brýnt?
()g ef ég var með eitthvert
veganesti,
þá er það týnt.
Kg hefi verið hússins eini
gestur
i hálfa iild.
Nú stend ég upp og staulast
áfram vestur.
Já , strax i kvöld.
Skáldið lýkur hér ekki verki
sinu. Málfar kvæðisins er svip-
dauft. en mun meiri vandræði
eru þó, að ljóðið virðist aðeins
hálfnuð smiði. Kristján frá
Djúpalæk er allt of hugkvæmt
og listrænt skáld til að láta slik
mistök henda sig. Verst er
samt. að hér er um að ræða eitt
af álitlegustu ljóðum bókar-
innar.
Annað dæmi er kvæðið
„Byrðin mesta”. Þar vottar
raunar fyrir heildarmynd af
byggingarlagi, en orðavalið er
svo óhöndulegt. að mörg
setningin fær á sig slæma
steypugalla:
Og bak mitt kýtt og bogiö,
þér
livað byrðin er að viixtum,
sannar.
Sú manndrápsklif á mig var
lögð
að morgni slrax við uppliaf
ferðar.
Slíkt ok á liðiuun öldum var
af öngvum lagt á nokkurs
herðar.
Ilvort fæ ég laiisn? Ki ræðst
sú rún,
sem rúm og liitii hafa i banni.
Og þetta er ekki þungi neins,
en þunginn sjálfur, óbær
nianni.
Langsnjallasta kvæði bókar-
innar er „Bænir”. Þar ber ekki
við. að orðin vefjist fyrir
hugsuninni. Kristján frá Djúpa-
la'k túlkar i þvi Ijóði einlæga til-
linningu. llún telst engan veg-
inn mikil, en ætti þó að nægja
mörgum i heila lilsskoðun:
(íuð ég bið
ii m gjöf eina:
Meðal grasa og steina,
hjá lindarniði
að l'á að lifa i friði.
(luö ég bið
u m gjafir tva'r:
Lát mig ei einaii,
lit þú mér nær,
áður en það er orðið um seinan.
Miðhluli bókarinnar kallast
(iletturog er réttnefni. Kristján
l'rá Djúpalæk reynir sig þar við
svipaðan skáldskap og Daninn
Piet llein er frægur fyrir undir
hölundarnafninu Kumbel. Þetta
eru undantekningarlaust smá-
kvæði. Kristján frá Djúpalæk
yrkir þau af hugkvæmni og
í'yndni, en honum auðnast ekki
na'rri alltaf að koma rúsínunni
lyrir á réttum stað i pylsu-
endanum. Margt tekst honum
þó vel. og hér vottar fyrir sæmi-
legum vinnubrögðum. Svo er i
þessum fáu en lögulegu
hendingum:
Lifið er kvikmyiid
leikin af stjörnum.
Myndin er ekki
a'tluð böriium.
Og iþróttin i þessu skemmti-
lega stefi er meira en litil:
„Klokkur” er fólk.
segja „l'lokkar" okkur.
Aftur á móti
er l'ólk ekki l'lokkur.
Kn forusla „flokka”
er fyrirtak.
olliim miðar þeim áfram
afturábak.
l'riðji bókarhlutinn nefnist
MimiL l'ar eru ýmis kvæði. sem
Kristján frá Djúpalæk ætlar
drjúgan hlut. en ræður ekki við.
llugkvæmni skáldsins er oft
nýstárleg. en vinnubrögðin
minna á ta'kifæriskvæði frá
nitjándu öld. þar sem tilefnið
var aðalatriði. Tileinkunnar-
stefið er nærri lagi:
Kertið er jökull,
kveikurimi eldur.
Kyða öfgar
liver aimarri.
I.ofa þó allir
Ijósið i myrkri.
Kg ber á herðum þunga þann, Kvæði Kristjáns frá Ðjúpalæk
sem þreytir meir en nokkur eru flest leiftur i myrkri. en ekki
annar. íjós á lampa.
VINNUSTETTIR
FULLTRÚA
Á meðan verkalýðsforingjar
la'ndsins ræddu um hagsmunamál
sin á þingi Alþýðusambands Is-
lands stóð listasafn sambandsins
fyrir andlegri og menningarlegri
upplyftingu þeirra með listsýn-
ingu þar sem tekið er fyrir efni,
skylt viðfangsefni þingsins, —
vinnan. Sýningunni lauk 3.
desember.
Þetta er i annað sinn, sem
Listasafn ASÍ stendur fyrir mál-
verkasýningu þar sem þetta efni
er tekið fyrir, fyrri sýningin var
haldin sumarið 1971 og þótti tak-
ast með ágætum. Þá áttu tiu höf-
undar verk á sýningunni, en nú
eru þeir 16 talsins en verkin 40,
það elzta málað árið 1820.
Við litum fyrir skömmu upp i
sýningarsalinn, á efstu hæð húss
Alþýðubankans að Laugavegi 31,
þar sem áður hét Hliðskjálf, og
hittum að máli forstöðumann
safnsins, Hjörleif Sigurðsson, en
hann sá um að safna saman
myndunum og koma sýningunni
upp.
— Hver var kveikjan að þvi, að
þið hélduð þessa sýningu, Hjör-
Ieifur?
— Það er eiginlega i okkar
verkahring að kanna hvað er til af
myndum um þetta efni og sjá um
að fólk fái tækifæri til að sjá þær i
samhengi — það fæst meiri
heildarsýn yfir þennan hluta af
islenzkri málaralist með þessu
móti en þegar fólk sér eina og
eina mynd innan um aðrar á sýn-
ingum.
— Verður framhald á sýning-
um af þessu tagi á vegum Lista-
safnsins?
— t>að er hugmyndin að svo
verði. Við búumst við. að safnið
fái inni i þessu húsnæði innan
skamms. bæði fyrir geymslur og
sýningarpláss. en sem stendur
höfum við sal með Menningar- og
fræðslusambandi alþýðu. þar
sem plássið til sýningar er ekki
mikið. Þegar við komumst hér
inn er ætlunin að hafa standandi
sýningar. bæði á verkum safnsins
og eins svipaðar þessari. og það
eru margar hugmyndir á lofti um
elni þeirra.
— Hvernig gekk söfnun mál
verkanna? PHns og sjá má i sýn-
ingarskránni eru þau sitt úr
hverri áttinni. var ekki mikið
verk að velja og safna saman?
— Það var ekki svo seinlegt.
þvi þeim var öllum salnað saman
á siðustu þremur dögunum lyrir
sýninguna. Kg vissi um mörg
verkanna áður. en Björn Th.
Björnsson listfræðingur benti
mér lika á talsvert mörg. fcg veit,
að þetta er ekki fullkomið ylirlit
yfir þennan hluta af islenzkum
málverkum — vinnuna, til þess
vantar of marga listamenn. fcn
það má bæta úr þvi seinna, sagði
Hjörleifur.
Eins og fyrr segir eru myndirn-
ar á sýningunni 40 talsins, en okk-
ur Hjörleifi taldist svo til, að ein-
ar fimmtán atvinnugreinar ættu
þarna fulltrúa sinn. Að visu er
ilokkun niður i atvinnugreinar
stundum erfið — hvaða verka-
lýðslélagi hefði til dæmis heyrt
konan. sem ber þvottinn sinn nið-
ur að læknum' i miðbænum á
mynd eftir Edvard Moltke, sem
Kranihald á bls. 4
FRA SYNINGU LISTASAFNS ALÞYÐUSAMBANÐS ISLANDS UM VINNUNA
KAÞOUKKAR STEMMA STIGU
PERÚNS í FORSETASTÚLINN
Kyrrum forseti og einræðis-
herra i Argentinu. Juan
Domingo Peron. knúði dyra
við hlið Vatikansins fyrir
nokkrum dögum, og breiddist
blessunar páfans. áður en
hann héldi aítur heim til þess
lands. sem hann leit augum
næsta dag eítir 17 ára land-
flóttá. Það var engin tilviljun.
að þeirri beiðni var synjað. í
synjun pálans um að veita
Peron áheyrn, liggur að
nokkru skýringin á þvi. hvers
vegna Peron verður aldrei
framar lorseti Argentinu.
fcnda þótt kaþólska kirkjan
hafi veitt Peron aflát þeirra
synda, sem hann drýgði á æði
mislitum stjórnmálaferli sin-
um. hefur Vatikanið ekki
gleymt þeim ofsóknum. sem
Peron hóf gegn kaþólsku
kirkjunni i Argentinu. þegar
æðstu menn kirkjunnar neit-
uðu að hlutast til um það við
páíastólinn. að önnur kona
Perons. Evita. yrði tekin i tölu
dýrlinga, eftir lát sitt 1952, en
hylli hennar i Argentinu nálg-
aðist guðadýrkun. Ofsóknir
gegn kaþólsku kirkjunni náðu
hámarki árið 1955. þegar
Peron fyrirskipaði algeran að-
skilnað rikis og kirkju. afnam
alla trúarbragðakennslu.
svipti kaþólskar kirkjur og
skóla öllum styrkjum og
skattfriðindum. lét brenna
margar kirkjur og fangelsa og
pynda presta.
Iláttsettir kirkjunnar menn
i Buenos Aires. svo sem
Manuel Tato. visibiskup. og
Ramon Novoa. kanóki. flúðu
land og gáfu páfanum skýrslu
um ástandið. Svaraði Páfa-
garður með þvi að bannfæra
alla þá. sem i Argentinu höfðu
tekið þátt i að íótumtroða rétt-
indi kirkjunnar, og þá. sem
voru viðriðnir ofsóknir, fang-
elsanir og ofbeldi gegn kirkj-
unnar þjónum.
i Iramkvæmd þýddi þetta
bannfæringu peronista, og
þetta var merkið, sem nokkur
hópur liðsforingja hafði beðið
eltir til að hefja uppreisn gegn
Peron. Koringjar i hernum
fyrirskipuðu myndatökur úr
lofti af stjórnarbyggingum i
höfuðborginni. áður en
sprengjuferðir voru hafnar á
þau svæði. til þess, að hægt
væri siðar að mótmæla full-
yrðingum i þá átt, að árásirn-
ar hefðu ekki valdið umtals-
verðu tjóni. Samkvæmt opin-
berum tilkynningum ollu
árásirnar dauða 200 manna.
Myndirnar sönnuðu allt ann-
að: l'úsundir manna lágu i
valnum á götum Buenos
Aires.
Á þessum tima vissu allir. að
það var Peron ekki nóg, að
hann hafði kæft útgáfu allra
dagblaða og fangelsað fjölda
blaðamanna og ritstjóra. sem
höfðu leyft sér að gagnrýna ó-
grimuklæddan fasisma hans.
Jaínvel ekki spilltustu öfl
verkalýðshreyfingarinnar,
sem Peron hafði i vaxandi
mæli leitað stuðnings hjá,
aðallega verkamenn slátur-
húsanna og starfsmenn járn-
brautanna. gátu ekki hindrað
valdatöku hersins undir for-
ystu lýðræðislegri og róttæk-
ari afla.
Hinn landflótta Peron varð
að goðsögn. Á minna en ára-
tug breytti hann Argentinu úr
einhverju auðugasta landi
veraldar i eitt hinna fátækustu
el'tir heimsstyrjöldina. bað
væri gálaus umgengni við
sannleikann að halda þvi
l'ram, að öll verkalýðssamtök
landsins veiti Peron þann sið-
ferðislega stuðning. að hann
skuli nú þora að snúa aftur til
þess lands. sem hann lék svo
grátt. Aðeins fáein fagsam-
bönd styðja hreyfingu
peronista. og eru meðlimir
þeirra innan við 30% af laun-
þegum Argentinu. Sá fjöldi er
hvergi nærri nægilegur til þess
að taka upp baráttuna gegn
kaþólsku kirkjunni.
Reynslunni rikari eftir fyrri
árekstra við hinn fyrrverandi
e i n r æ ð i s h e r r a . mun
argentiska kirkjan gera
allt. sem i hennar valdi stend-
ur til að koma i veg fyrir
valdatöku peronista við næsta
forsetakjör. og nýtur I þvi til-
lili a.m.k. þegjandi blessunar,
og ef nauösyn krefur, fjár-
haglegs stuðnings Páfa
garðs. Hvorki hægri — né
vinstri radikalir. sem eru bak-
hjarlur peronisiahreyfingar-
innar, munu þess fýsandi, að
hverfa aftur til þess ástands,
sem fela i sér löglausar fang-
elsanir og heft persónufrelsi .
Argentiskum kommúnistum
hefur vaxið mjög fiskur um
hrygg. frá þvi er Peron fór i
útlegð. Þeir lita á hann sem
erkifjanda, sem þeir berjast
gegn með öllum tiltækum ráð-
um. Lýðræðis-sósialistar,
aðallega verkamenn og
stúdentar, eru ekki alveg eins
herskáir gagnvart Juan
Peron. en i pólitisku tilliti
styðja þeir radikala i viðleitn-
inni til að leysa þau vandamál.
sem þarfnast úrlausnar.
An tillits til þess, hvar and-
peronistar standa i hinni póli-
tisku valdabaráttu. þá styðja
þeir kaþólsku kirkjuna. þegar
til kastanna kemur. t>að við-
horf mótast af þeirri skoöun.
að alvarlegir árekstrar rikis
og kirkju muni leiða til blóð-
ugrar borgarastyrjaldar og
draga á langinn um ófyrirsjá-
anlegan tima efnahagslegar
og félagslegar umbætur. sem
lengi hefur verið beðið.
Þess vegna er það lika nær
óhugsandi. að það verði fram-
bjóðandi peronista, sem við
forsetakjörið i vor, hlýtur
trúnað og stuðning æðstu
manna kaþólsku kirkjunnar i
Argentinu.
I'egar Perón kom til Argentinu á dögunum voru þúsundir her-
iiianna kallaðir út til að vera lil taks ef stuðningsmenn Peróns
reyndu að gripa til uppþota.
Ævintýragetraun Samvinnubankans 2.
Getið þið fundið, í hvaða ævintýri Bjössi
Baukur er nú? — Geymið blöðin unz 5
ævintýri eru komin og sendið þá lausnirn-
ar allar í einu umslagi, merktu „BJÖSSI
BAUKUR“ til Samvinnubankans Bankastræti 7, Reykjavík, eða útibúa
hans víðs vegar um landið. — 100 vinningar verða dregnir út.
RIÓSSI BAUKUR
FRÁ BANGSALANDI
o
Miövikudagur 6. desember 1972
Miövikudagur 6. desember 1972
o