Alþýðublaðið - 05.01.1973, Qupperneq 6

Sálfræði í
Ijónabúrinu
Vcstur-Berlin. — Hinn
heimsfrægi dýratemjari
Dieter Farell liefur tekiö
upp iðkun „takmarkaórar
áreitni”. Farell er fæddur
i Imbeek i Vestur-Dýzka-
landi og hefur á sinum
snærum stærri og fjöl-
brcyttari flokk villidýra en
nokkur annar dýratemjari
i heiminum. i starfi sinu
notar hann til hlitar þá
þekkingu, sem visindin
hal'a aflaft um hegftun
villidýra, og nefnd hefur
verift hegftunarsálfræftin.
Farell er Ijóst, aft i sinu
cigin „dýrariki” verftur
hann aft vera „aftalköttur-
inn”, scm þekkja verftur
til fulls takmiirk sin, sem
hahn má ekki fara yfir.
Detta kemur greinilega
l'ram á meftfylgjandi
mynd, er sýnir Farell
ásamt einu tigrisdýranna.
Dýrift hniprar sig i varnar-
og árásarstiiftu cn temjar-
inn heldur sinni „löngu
hcndi” (þ.e. svipu og
stöng) vísvitandi fyrir aft-
an bak. Farell er Ijóst, aft
tigrisdýrift myndi um-
svifalaust ráftast á hann ef
liann héldi ekki vissri fjar-
lægft milli sin og þess þeg-
ar hann hcfur í frammi
áreitandi athafnir vift þaft.
Fórnarlamb
Boston-
morðingjans?
Hefur þessi unga stúlka
orðið fimmta fórnarlamb
hins nýja Boston-morð-
ingja sem nú leikur laus-
um hala. Stúlkan, sem er
22 ára gömul stúdina við
Boston háskóla, hefur ekki
sést siðan hún yfirgaf ibúð
sina i Cambridge fyrir
rúmri viku siðan. Hugðist
hún þá fara til vinnu sinn-
ar á veitingastað i borg-
inni, en kom þar aldrei.
Mikil hræðsla hefur
gripið um sig, við háskól-
ann, yfir þvi að þessi
manndrápari sem hefur
Ijögur morð á stúlkum á
samvizkunni, skuli enn
ganga lausum hala, og það
sem meira er, þá minnir
hann óhuggnalega á
fjöldamoröingjann sem
heimsótti Boston á tima-
bilinu 1962—64.
Þrjú af fórnarlömbum
morðingjans hafa fundizt
á ökrum og eitt þeirra i
skemmtigarði. Sú fjórða
Ellen Reich 19 ára gömul,
l'annst kyrkt, og stungin á
hol i yfirgefnu húsi. Hún
hafði sést siðast á lifi sex
dögum áður en hún fannst.
Lögreglufulltrúi sá, sem
hefur með rannsókn morð-
anna að gera, telur nokkuð
fullvist, að morðin fjögur,
séu verk eins og sama
mannsins, þó ekki sé hægt
að ganga frá þvi með fullri
vissu.
Hinn upprunalegi Bost-
on-morðingi skelfdi ibúa
Boston i heil þrjú ár og á
þvi timabili myrti hann 13
konur allt frá aldrinum
19—75 ára. Iiann var kyn-
ferðislega sjúkur og hefur
fiest morð af þessu tagi, á
samvizkunni siðan hinn
alræmdi Jack the Ripper
var uppi á timum Victoriu
drottningar af Englandi.
Bostonmorðinginn lét
sem hann væri vélvirki
eða viðgerðarmaður og
þannig komst hann i ibúðir
fórnarlamba sinna. Þar á
eftirátti hann auðvelt með
að yfirbuga konurnar og
kyrkja þær siðan með
nælonsokkum.
Morðin upplýstust þegar
fyrrverandi sjúklingur á
geðveikraspitala játaði að
vera hinn eftirlýsti morð-
ingi. Hann afplánar nú
lifstiðardóm fyrir vopnuð
rán, morð og kynferðis-
lega glæpi. En nú kemur
sú spurning upp, hvort
nokkurn tima hafi verið
færðar öruggar sönnur
íyrir að hann hafi verið
hinn rétti Boston-morð-
ingi?
A veira eftir að vinna á glæpamönnum?
Þegar sérfræðingar lög-
reglunnar komu á inn-
brotsstaðinn, varð þeim
þegar ljóst að þeir sem þar
höfðu verið að verki, höfðu
notað hanzka. Þar var
hvergi fingraför óviðkom-
andi að finna, ekkert sem
skorið gat úr um neitt sem
sönnun, ef til kæmi.
Sérfræðingarnir tóku
það þvi til bragðs að
„taka” hanzkaförin, fyrst
engin fingraför fundust.
Og það sýndi sig þegar til
kom, að þau för voru eftir
hanzka, sem fundust i vös-
um hins grunaða.
Sönnunargagnið nægði
til að taka hann fastan.
Þetta gerðist i mai 1971, og
þar með var brotið blað i
glæpamálum.
Þetta var i fyrsta skiptið
sem Gerald Lambourne,
yfirmaður við fingrafara-
deild Acotland Yard, tókzt
að sanna sök á glæpa-
mann, sem notað hafði
hanzka er hann framdi
glæpinn.
Viðurkennd aðferð.
Lambourne — en aðferð
hans hefur siðar verið við-
urkennd af lögreglu i
mörgum löndum — telur
viðlika óliklegt að svo hitt-
ist á að för eftir ólika
hanzka séu samstæð, og að
fingraför tveggja manna
séu samstæð.
Þetta hefur sannast,
segir hann, hvort heldur
um er að ræða hanzka úr
leðri, togleðri, næloni eða
plasti. Gallinn er bara sá,
að viðkomandi glæpamað-
ur verður að bera á sér
sömu hanzkana, þegar
lögreglan tekur hann
höndum, og hann var með
á höndunum, þegar hann
framdi glæpinn. Það er
sumsé auðveldara að
skipta um hanzka en hend-
ur.
Fyrir þennan dragbit er
að sjálfsögðu þýðingar-
laust að' koma á fót
hanzkafaraskrá i likingu
við fingrafaraskrá. En að-
ferðin hefur samt borið til-
ætlaðan árangur i mörg-
um tilvikum.
Varaför
Visindin eru stöðugt að
leiða i ljós nýjar aðferðir
til að gera glæpamönnun-
um erfitt að. dyljast.
Tveir japariskir visinda-
menn og sérfræðingar á
þvi sviði, hafa til dæmis
aðstoðað lögregluna við
glæpasönnun með „vara-
förum”.
Þeir höfðu athugað og
borið saman varaför eftir
1.000 einstaklinga, áður en
þeir töldu sannað svo ekki
yrði um villst að engar
tvær persónur hefðu sam-
stæð varaför.
Varaför af sigarettu-
stubbum eða glasbörmum
verða yfirleitt ekki greind
berum augum. En þau
koma greinilega fram
undir smásjánni.
Eigi að siður er þarna sá
galli á, að enda þótt
fingraför manna séu eins
alla ævi, breytast varaför-
in smám saman nokkuð
með aldrinum. Fyrir
bragðið er þýðingarlitið að
koma upp varafaraskrám.
Sóttkveikjur
Bandariksir visindamenn
eru að fullvinna aðferð til
að sanna glæpi á grunaða
glæpamenn, með þvi að
rannsaka sóttkveikjur,
sem þeir hafa skilið eftir i
andrúmsloftinu á staðn-
um. Þeir benda á að sér-
hver maður andi frá sér
sóttkveikjum og gerlum i
milljónatali, hvar sem
hann fer og haldist eitt-
hvað af þeirri mergð i
andrúmsloftinu svo dög-
um og jafnvel vikum
skiptir. Og að sóttkveikj-
urnar hafi sin einstak-
lingsbundnu sérkenni,
ekki siður en fingraförin.
Þetta er þó einungis
kenning enn sem komið er.
En ef hún reynist held, og
framkvæmanlegt að
byggja rannsóknir á henni
— þá verða glæpamenn-
irnir eiginlega nauðbeygð-
ir til að halda niðri i sér
andanum á meðan þeir
fremja glæpinn,
ERU DANARORSOK
UM 3-5% KVENNA
- að áliti vesturþýzkra
Þessir sjúkdómar
búa fyrst um sig í
þvagfærunum, þar
sem auðvelt er að
ráða niðurlögum
þeirra, en leggjast
síðan á nýru og
nýrnahettur og
verða þá varf lækn
aðir nema í bili. Til
þess að breyta þessu
ástandi, er nú fram-
leitt einfalt tæki til
að konur geti sjálfar
gengið ur skugga um
hvort þær hafi tekið
slíka sóttkveikju, og
áróður hafinn fyrir
því að þær noti það
tæki reglulega.
Sóttkveikjurnar eru
hvarvetna i kring um
okkur og leita stöðugt á
okkur og inn i okkur, ef
svo mætti að orði komast.
Meðal annars leita þær
inn i þvaggöngin og þvag-
færin. Þvagfæri kvenna
standa þeim yfir leitt opin
og óvarin. Þó að ekki séu
allar þær sóttkveikjur
sem þar setjast að bein-
linis hættulegar, þá eru
sumar það. Margar kon-
ur, er þjást af nokkrum
óþægindumniðri þar, láta
ekki á neinu bera lengi
vel, og fyrir bragðið tekst
hættulegum sóttkveikjum
oft og tiðum að hreiðra
þar um sig. Þegar konan
getur svo ekki lengur að
gert en leitar læknis-
hjálpar vegna óþolandi
kvalakasta, er það ef til
vill um seinan; skurðað-
gerð getur ef til vill
bjargað um stundarsakir,
en veitir þó ekki nema
stundarfrest. Þarna er
sumsé um að ræða þvag-
færa sjúkdóm þann, sem
nefnist „pyelonephrites”,
og veldur bólgu bæði i
nýrum og nýrnahettum.
„Saklausri” blöðrubólgu
kvenna er sjaldnast nóg-
ur gaumur gefinn, en þar
er harla oft um að ræða
byrjunarstigið á þessum
hættulega sjúkdómi.
Ekki alls fyrir löngu
var gerð nákvæm rann-
sókn á 33 þúsund konum
og körlum i Ludvigshafen
i Vestur-Þýzkalandi með
tilliti til þvargfærasjúk
dóma. Rannsóknin leiddi
i ljós að næstum 5%
þeirra kvenna, sem at-
hugaðar voru, þjáðust af
sýkingu og bólgu i þvag-
færum, án þess að gera
sér grein fyrir þvi. Sé gert
ráð fyrir eðlilegri skekkju
i þvi sambandi, benda
niðurstöður rannsóknar-
innar samt til þess að ti-
unda hver kona á Vestur-
Þýzkalandi þjáist af
meira eða minna alvar-
legum sjúkleika i þvag-
færum á þvi byrjunar-
stigi, að hún geri sér ekki
grein fyrir þvi. Og að
þessi sjúkdómur geti sið-
an borist i nýrun og orðiö
þar með lifshættulegur.
Hvað karlmennina snerti,
leiddi rannsóknin i ljós að
um hundraðasti hver
karlmaður hefði ein-
hverja aðkenningu af
sjúkdómi i þvagfærum.
Sérfræðingar vestur
þýzkir telja ástandið al-
varlegt, og jafnvel enn al-
varlegra heldur en ráðið
verði af þessum niður-
stöðum. Þeir telja ekki
sönnu fjærri að álykta að
3 til 5% allra vestur-
þýzkra kvenna látist af
völdum nýrnasjúkdóma,
sem áður höfðu búið um
sig i þvagfærum um langt
skeið, án þess þær gæfu
þvi nokkurn gaum á með-
lækna
an sjúkdómurinn var enn
á byrjunarstigi og hefði
verið auðlæknanlegur.
Það er þvi sizt að undra
þótt hinir vesturþýzku
sérfræðingar séu þeirrar
skoðunar, að við svo búið
megi ekki standa.
Um þessar mundir hef-
ur verið undinn bráður
bugur að þeim aðgerðum
sem geta gerbreytt þessu
ástandi, hvað vestur-
þýzkar konur snertir. Nú
geta þær fengið einfalt
tæki i öllum lyfjabúðum,
sem gerir þeim kleift að
ganga úr skugga um
hvort nokkur hættulegur
sjúkdómur sé ef til vill að
hreiðra um sig i þvagfær-
um þeirra.
Tæki þetta er eins auð-
velt meðferðar og hugs-
ast getur — dálitill renn-
ingur úr vissu gerviefni,
sem brugðið er ofan í
þvagsýni, og tekur sam-
stundis ákveðnum lita-
skiptum, ef um eitthvað
athugavert er að ræða.
Ber að gera þessa athug-
un á morgnana, en hún
byggist á þvi, að sótt-
kveikjan breytir hinum
algenga efnaskiptaúr-
gangi likamans, nitrati i
það efnasamband, sem
„nitrit” nefnist, og kemur
þá fram i þvaginu. Sé ein-
ungis nitrat þar að
finna, heldur renningur
inn lit sinum, en ef það er
um að ræða „nitrit” tekur
hann á sig greinilegan
rauðan litblæ.
Og ef það sýnir sig, ber
konunni að sjálfsögðu að
leita læknis tafarlaust,
þar eð það er harla auð-
velt að ráða niðurlögum
nefndra sýkla i þvagfær-
unum, á meðan þeir eru
að hreiðra þar um sig. En
hafi þeir hinsvegar náð að
búa um sig i nýrunum,
má likja þeim við tima-
sprengju, sem aldrei er
að vita hvenær springur.
Ef renningurinn tekur
litaskiptum, getur það
einnig þýtt að viðkomandi
hafi tekið sykursýki á
byrjunarstigi, en læknis-
rannsókn leiðir að sjálf-
sögðu þegar i ljós hvort
svo sé.
Eins og fram er tekið,
getur þessi tilraun ekki
einfaldari verið, og sér-
fræðingarnir fullyrða, að
hún sé áreiðanleg. Með
þvi að hefja viðtækan
áróður fyrir þvi að vest-
urþýzkar konur fram-
kvæmi þessa athugun á
sjálfum sér með tilhlýði-
legu millibili ætti að
mega takast að ráð ekki
einungis mikla bót á
heilsulari þeirra hvað
nýrnasjúkdóma snertir,
heldur og á heilsufari
þeirra yfirleitt. Þvi að
jafnvel þótt konunni þyki
ekki taka þvi að leita
læknisráða við einhverj-
um óþægindum þar
neðra, getur þar verið að
búa um sig sjúkdómur,
sem dregur að mun úr
velliðan og starfsgetu um
langt bil, áður en hann
gerir svo alvarlega vart
við sig, að naumast verð-
ur úr bætt.
LIF OG HEILSA
TANNSKEMMDIR:
HEITIR DRYKKIR
KUNNA AÐ FARA
VERR MEÐ TENN-
URNAR EN KALDIR
Liklega eru heitir
drykkir hollari en haldir —
a.m.k. með tilliíi til tárin-
skemmda.
Visindamenn við há-
skólann i Utah i Banda-
rikjunum hafa komizt að
þvi, að hinar sifelldu hita-
breytingar, sem eiga sér
stað i munni fólks, geta
valdið glerungs-,,þreytu”.
Af henni stafa örsmáar
sprungur i glerungnum,
sem afturá móti geta leitt
til tannskemmda. Gler-
ungurinn skemmist ekki
við þensluna, sem t.d.
heitir drykkir valda i hon-
um. En við skyndilega
lækkun hitastigs i yzta
borði tannanna hættir hon-
um við samdrætti. Vegna
þess, að tennur eru tiltölu-
lega slæmur hitaleiðari,
verður ekki tilsvarandi
samdráttur i laginu undir
glerungnum. Viö 'kæhng
una breytist þvi ekki um-
mál þess að sama skapi,
og er þetta misræmi gler-
ungnum hættulegt. .
Visindamenn segja, að
hitasveiflan i munninum
nemi allt frá 140 stigum
við neyzlu t.d. heitra
drykkja, niður i 35 stig,
þegar mjólkur-ís er borð-
aður. Samkvæmt niður-
stöðum þessara rann
sókna er þvi ekkert eins
hættulegt tönnunum og að
bryðja klaka.
SMEYGÐU ÞÉR ÚR VELFERÐARUMBÚÐUNUM,
segja Rússar,
það er um heilsu þína að tefla
Rússneskt orö ,,zaka-
livanie" er mjög i
tízku i Sovétríkjunum
um þessar mundir.
Það þýðir „herzla".
Nú eru Rússar nefni-
lega lika teknirað úr-
kynjast fyrir áhrif
velferðarinnar. Æða-
kölkunin og blóð-
tappinn eru farin að
segja til sín — einnig
þar.
Hann heitir Koitskij. Hann
er rússneskur læknir —
sérfræðingur i hjartasjúk-
dómum— og hann álitur að
það séu ekki eingöngu
læknarnir sem eigi að
berjast gegn blóðtappan-
um, heldur verði allur al-
menningur að taka þátt i
baráttunni.
Hvað það snertir er
hann þvi á sama máli og
dr. Zdenik Fejfar for-
stöðumaður hjartarann-
sóknardeildar Alþjóða
heilbrigðismálastofnunar-
innar. Og hann er á sama
máli og hjartasérfræðing-
ar hérlendis og hjarta-
verndarsamtök.
Kölkunar-,,farsóttin”, ef
þannig mætti að orði kom-
ast, hefur aldrei verið jafn
mannskæð að vitað sé. t
Danmörku deyr annar
hvor maður úr æðakölkun.
Ef til vill eru þeir þó ekki
verst farnir sem deyja,
heldur hinir sem lifa að
kalla, sárt þjáðir af heila-
blæðingu.
Nú hafa Rússar lika
fengið forsmekkinn af
þessum fylgifiski menn
ingarinnar. Ef til vill lifa
þeir þó að vissu leyti
heilsusamlegra lifi. Þeir
eiga ekki tiltölulega eins
marga bila, en vélvæðing-
unni á vinnustöðunum
fleygir fram. Matarræði
þeirra er sennilega einnig
skynsamlegra, en þó er
talsvert farið að gæta þar
„hreinsaðra” fæðuteg-
unda, og sykurinn og feitin
almennari neyzluvarning-
ur en áður.
Og það er ekki sérlega
holl likamsþjálfum að
standa i biðröð.
Sovétbúar eru þvi til-
neyddur að taka tillit til
kölkunarinnar. En við get-
um ekki látið klukku
menningarinnar ganga
aftur á bak, segir dr.
Kositskij. Aftur á móti er
unnt að stöðva aukningu
blóðtappatilvikanna, segir
hann. Og ekki nóg með
það, heldur má draga úr
þeimiað miklum mun, sé
rétt að farið.
Orsakir þessa sjúkdóms
eru streita, óheppilegt
fæði og hreyfingarleysi,
segir sá rússneski.
Hvers vegna hann minn-
ist ekki á sigaretturnar, er
ekki gott að vita. Senni-
lega reykir hann.
Krafðist útrásar
í hreyfingu.
Aftur á móti er sú heim-
speki, sem hann byggir á
kenningar sinar, vel þess
virði að henni sé gaumur
gefinn.
Aður fyrr meir leiddu öll
skynjanaáhrif og tilfinn-
ingaræn áhrif alltaf til at-
hafna, segir hann.
Þessi áhrif vöktu ekki
einungis óskir og þörf,
heldur leiddu einnig af sér
þá athöfn, leysti úr læðingi
þá orku sem með þurfti til
að uppfylla óskirnar og
þörfina.
Að svo mætti verða
krafðist likamlegrar
áreynslu.
Þannig er það ekki nú.
Það kostar ekki
lengur likamlegt erfiði að
seðja hungur sitt, svala
þorstanum eða uppfylla
kynþörfina. Hið svokall-
aða velferðarriki hefur
vafið okkur mjúkum um-
búðum. Frá náttúrunnar
hendi erum við búnir ótelj-
andi háþróuðum likamleg-
um tækniatriðum til að
sigrast á allskyns erfið-
leikum, en erfiðleikarnir
verða ekki lengur á vegi
okkar, og tækniatriðunum
hrörnar af notkunarleysi.
Hjartabilunin er alvar-
legasta afleiðing þess, en
hin likamlega hnignun
tekur til fleiri liffæra, þvi
miður.
Og þarna er það, sem
orðið „zakalivanie” kem-
ur til skjalanna.
Flestir hlifa sér til mik-
ils um of, að áliti dr.
Kositskij. Við göngum fyr-
ir aðeins hálfri orku, forð-
umst likamlega og and-
lega áreynslu svo nokkru
nemi. Þetta dregur úr þvi
þreki, sem á að vera okkar
varsjóður og veikir likam-
ann i heild — hinsvegar
styrkir ,zakalivanie’hann
Við eigum að smeygja
okkur úr hinum mjúku
velferðarumbúðum.
Við eigum að veröa okk-
ur úti um likamlega á-
Föstudagur 5. janúar 1973
Föstudagur 5. januar 1973
reynslu, þrekraunir, sem
létta álagið á taugakerfinu
og örva margháttaða lif-
færastarfsemi — og dreg-
ur til muna úr hættunni á
heilaskemmdum og
skemmdum á æðakerfinu.
Við eigum ekki að hlifa
okkur. Við eigum að beita
okkur.
1 stað þess að láta
vöðvakerfið, hitakerfið,
meltingarfærin og önn-
ur.liffæriverða hnignun að
bráð vegna skorts á átök-
um, eigum við að halda
þvi öllu sem bezt við.
Með þjálfun og herzlu.
Með „zakalivanie”.
o