Alþýðublaðið - 14.03.1973, Blaðsíða 7

ENN
LÍTUR
TÍTÚ
Á SIG
SEM
ALÞÝÐU-
MANN
Leiötogi Júgóslavlu, Titó
marskálkur, sem núverandi
utanrikisráðherra Dana K.B.
Andersen og fyrrum utan-
rikisráöherra Poul Hartling
gerðu tiilögu um að hlyti
friöarverðlaun Nóbels, litur á
sig enn þann dag i dag sem
aiþýðumann.
Sigraði Þjóðveria
Titó fæddist i Króatiu á
Itimabili yfirdrottnunar
austurriks-ungverska
I keisaradæmisins. Faðir hans
var fátækur járnsmiður. Titó
; tók snemma virkan þátt i
stjórnmálum. Hann varð
heimsfrægur i andspyrnunni
1 gegn Þjóðverjum á árum
seinni heimsstyrjaldarinnar.
| Við lok styrjaldarinnar var
hann æðsti foringi mörg
hundruð þúsunda júgóslav
| neskra andspyrnuhreyfingar
manna, sem unnu m.a. sigur á
I 40 þýzkum herfylkjum.
t kosningunum 1945 stjórn
aði hann sigurgöngu hinnar
I kommúnistisku alþýðufylk
ingar. Pétur konungur 2. var
| settur frá völdum og stofnað
alþýðulýðveldið Júgóslavia.
] Ný stjórnarskrá geröi Titó
j áriö 1953 að fyrsta forseta
j Júgóslaviu og þvi embætti
j hefur hann gegnt upp frá þvi
Sagði skilið
við Moskvu
í Það athyglisveröasta við
! feril Tltós er e.t.v. þegar hann
j sagði skilið við hinn kreddu-
; fasta Moskvukommúnista
i árið 1948. Þar opnaði hann til
| vesturs og olli ótta meðal
I Rússa um, að önnur austan-
tjaldslönd kynnu að ganga
| þeim úr greipum að meira eða
| minna leyti lika. Titó slapp þó
jvið alvarlegar refsi- eða
I hefndaraðgeröir og rekur enn
i sinn eigin kommúnisma. Meö
! þvi hefur Titó átt rikan þátt i
j þvi að hindra skiptingu heims
t ins 1 tvær andstæðar fylk
j ingar.
Titó varð áttræður I mai árið
1972. A afmælisdaginn lýsti
j hann þvi yfir, að hann myndi
áfram standa við stjórnvölinn
til þess aö stýra Júgóslaviu 1
gegnum þá erfiðleika, sem
brennandi endurvakin þjóð-
erniskennd króata hefur
vakið.
Klukka í hverri frumu
Ilinn sólarhrings langi iíffræðilegi rytmi,
sem er fyrir hendi i öllum mannlegum verum,
er ekki undir stjórn „Miðklukku” I heilanum,
eins og visindamenn héldu áður. Nýjustu rann
sóknir við Max Planck Stofnun Hegðunarsál-
fræðinnar i Erling-Andechs i grennd við
Munchen sýna, að liffræðileg klukka er i sér-
hverri frumu i likamanum og allar eru þær
samtengdar. Ástæðan fyrir þvi, að fólki finnst
erfitt að laga sig að nýjum tíma eftir að það
hefur farið í gegn um mörg tima-svæði, orsak-
ast af þvi, að þvi er visindamennirnir halda
fram, að allar þessar mörgu liffræðilegu
klukkur verða að samræmast og samtengjast á
nýjan leik.
Það var fyrsti vor-
dagurinn, nánar tiltek
ið föstudagurinn var.
Leigubílstjórínn sem
ók mér i vinnuna sagð-
ist hafa ekið gömlum
manni um morguninn
og sá vildi fullyrða að
nú væri vorið komið að
fullu og öllu.
Við höfðum þó fyrir-
vara á orðum gamla
mannsins, komumst að
þeirri niðurstöðu að það
væri eftir páskahret og
fleiri illviðradagar,
enda fullsnemmt að
spá vori svona í byrjun
marz.
En hvað um það, —
fólkið í borginni tók
þessum fyrsta vordegi
vel, það varð léttara á
fæti og léttara í svip, og
sumir brugðu á litinn
leik. Vingaðist jafnvel
við endurnar i tilefni
dagsins og gerði óspart
að gamni sínu. Síma-
stúlkan okkar fékk að
fara örlitið fyrr úr
vinnunni til að sjá síð-
ustu sólargeislana, og
sendlarnir voru óvenju
viljugir að hlaupa út.
SJÁLFSTJÓRN
Max Planck Visindafélagið —
bezt þekkta Visindarannsókna-
félagiö I V-Þýzkalandi — hefur
fundið upp nýja vlsindalega
aðferð, sem ætluð er fólki, sem
vill hætta reykingum smám
saman. Heyrði almenningur um
hana nokkru áður en timabært
var að fremja nýárs-heitstreng-
ingu á Gamlárskvöld siðast-
liðið.
Dr. Johannes Brengelmann,
forstööumaður Geðsjúkdóma-
stofnunar Munchen-borgar og
yfirmaður sálfræðideildar
hennar, og aðstoöarmaður
hans, dr. Elisabeth Sedlmayr,
önnuðust framkvæmd við-
tækustu tilraunar, sem fram
hefur fariö á þessu sviði og
reyndu sjö misjafnar leiöir til
þess aö hætta reykingum. Bezta
aðferðin reyndist vera hin ein-
faldasta: Sú, að reykingamað-
urinn hefði stjórn á sjálfum sér.
Með þvi að nota þessa aðferð
minnkuðu jafnvel keðjureyk-
ingamenn neyzlu sina um meir
en 10 sigarettur á dag á átta
vikna skeiði, úr þvi er auðvelt
að hætta algjörlega. Aðferöin
hefur enn áhrif, ári siðar —
jafnvel án sérstakra viðbótar-
aðgerða.
„Meðan á tilraunum okkar
stóð komumst við að þvi, aö
flest það fólk, sem háð er nikó-
tini, notaði óhæfar aðferöir til
þess að hætta reykingum”,
sagði dr. Brengelmann, sem
sjálfur reykir sigarettur af og
'til. „Ahrif lyfja eða ákvörðunin
ein saman um að hætta reyk-
ingum endast venjulega ekki
mjög lengi”, bætti hann við.
„Það var af þeirri ástæðu, sem
viö skiptum okkar aðferð niður
37 stig”. Samkvæmt aðferö dr.
Brengelmann fær fólk að reykja
eins mikið og þvi sýnist. Það
verður aðeins að hlýða 37
númeruðum fyrirmælum, sem
veröa ákveönari með hverri
viku sem lfður. Og sérhver
reykingamaður ábyrgistsjálfan
sig og hefur stjórn á sér. Svo aö
dæmi séu tekin má geta þess, að
skipta um sigarettutegund eftir
að þeir hafa lokið við pakkann,
regla númer 15 biður þá að anda
djúpt þrisvar sinnum áður' en
þeir kveikja I sigarettu, og regla
númer 34 krefst þess, að þeir
reyki aldrei þegar þeir eru
innan um fólk, sem reykir.
Dr. Sedlmayr, sem sjálf er
reykingakona, segir: „Meira aö
segja sú regla, að reykinga-
menn veröi að skrá sérhverja
sigarettu sem þeir reykja,
hjálpar til viðminkun neyzlunn-
ar. En fyrstu freistingarnar
koma eftir tvær vikur. Konur
hafa áhyggjur af vexti sinum og
óttast aö þær taki að borða
meira en venjulega. Karlmenn
óttast á hinn bóginn að þeir geri
sig hlægilega með þvl að reyna
að hlita þessum flóknu fyrir-
mælum.”
Þau Brengelmann og Sedl-
mayr vörðu heilu ári til þess að
rannsaka reykingamenn. Þetta
starf þeirra var á vegum Stofn-
unar heilsufræöslu v-þýzka
rikisins. Samtals 355 karlmenn
og konur á aldrinum 17-70 ára
reyktu I þágu visindanna. Sum
þeirra reyktu meir en 100 sigar-
ettur á dag og öll þeirra meira
en 20 sigarettur. Mörg þeirra
eru nú hætt. Dr. Brengelmann
kvaöst hafa gert eina mikilvæga
uppgötvun: „Með okkar aöferð
getur hver og einn dregið úr
sigarettuneyziu sinni eöa jafn-
vel hætt með öllu. Sumir myndu
gera þaö af heilsufarsástæðum,
aðrir til að spara peninga, til aö
reyna vilja sinn eða til aö forð-
ast árekstra við eiginkonur eða
starfsfélaga, sem ekki reykja.”
Eins og mýs i gildru
Starfsmenn nýlenduvöruverzlunarinnar i
Steinfiscbach i Vestur-Þýzkalandi halda þvi
fram, að jafn auðvelt sé að veiða þorpara sem
mýs með osti. Með byssu i hönd kröfðust tveir
ræningjar peninga úr peningaskápnum i verzl-
unni og komust undan með 150 þúsund krón
ur. En þegar þeir reyndu að komast undan
varð billinn þeirra fyrir árás osts úr búðinni.
Einn eða tveir pakkar af osti festust á númers-
plötu bilsins. Lögreglubill tók eftir þessari
óvenjulegu skreytingu og stöðvaði hann. 25 ára
gamall karlmaður og 21 árs stúlka héldu að
leikurinn væri tapaður og viðurkenndu allt
saman. Og lÖgreglumennirnir fundu peningana
og vopnin, sem notuð voru i árásinni, i bilnum
þeirra.
Hugsýki
Einn maður af hverjum 10 verður sjúkur á
sálinni einhverntíma i lifi sinu, og þarfnast þá
sálfræðilegiar meðferðar. Að minnsta kosti 8
prósent af þeim, sem eru 65 ára eða eldri, eiga
við samfelld sálræn vandamál að stríða, aðeins
er unnt að veita 3 prósentum þeirra vist á geð-
sjúkrahúsum. Talsmaður heilsugæzludeildar-
innar i Rhineland-héraðinu i V-Þýzkalandi til-
kynnti þessar tölur skömmu áður en opnuð var
ný geðsjúkradeild i Rheydt með 100 sjúkra-
rúmum.
FYRSTI
VOR-
DAGURINN
Bezta leiðin til að hætta að reykja
Fjóröungur Osióæskunnar-
öðlast fyrstu kynlifsreynslu sina
áður en hún nær lögaldri, 16 ár-
um.
Þetta sýnir viðtalsrannsókn,
sem gerð var með þátttöku 502
ungmenna og fjaliað er um f grein
eftir Sverre Asmervik i nýút-
komnu tölubiaði af timariti
norska læknafélagsins (Tidsskrift
for den Norske Lægeforening).
Rannsóknirnar voru gerðar á par
mánuöum að voriagi og snemm-
sumars 1970, og hinir spurðu voru
á aldrinum 16—19 ára, jafnmarg-
ar stúlkur og drengir. Ef sá hóp-
ur, sem enn hafði enga kynlffs-
reynslu fengið, er skiiinn frá, þá
höfðu hvorki meira né minna, en
42% af hinum „reyndu” haft sin-
ar fyrstu samfarir innan 16 ára.
Af öllum, sem spurö voru, höfðu
43% haft samfarir áöur en þau
voru fullra 17 ára, — þ.e.a.s. áöur
en skólaskyldu þeirra var lokið
samkvæmt norskum fræðslulög-
um.
Fá ekki fræðslu
á heimilunum
En á hvern hátt mætir skólinn
þessum staðreyndum?
t leiðbeiningum mennta- og
kirkjumálaráðuneytisins I Noregi
frá árinu 1962 segir um æxlunar-
fræðsiu: „Allir unglingar verða
þess vegna að ganga i gegnum
þroskatimabil, biðtima, sem gera
á þá hæfa til þess að stofnsetja
heimili. Margir unglingar lenda i
erfiöleikum og sálrænum trufi
unum, þegar þeir láta kynhneigð-
ina þroskast óháð verndunar-
kenndinni.”
1 grunnreglugerðinni frá 1971 er
þvi slegiö föstu, að „leiðbeiningar
i getnaðarvörnum eru ekki á
námsskrá grunnskólans”.
Annað hvort lætur skólinn enga
kynferðisfræðslu i té, eða veitir
fræðsluna út frá þeim forsendum,
sem gera það lifsins ómögulegt
fyrir skólann að mæta nemendun-
um á „heimavelli”, skrifar
Sverre Asmersvik i grein sinni.
Afleiðingarnar I báðum tilvikum
verða þær sömu: Skólinn lætur
fræðsluna i hendur kunningjum
nemendanna, atvinnurekstri,
er hefur gróðahagsmuna aö gæta
o.s.frv. Bezta svarið við spurn-
ingunni um, hvenær og hvernig
beri að taka upp kennslu um kyn-
ferðismál i skólanum, fæst hins
vegar ef höfð er hliðsjón af þeim
aldri, þegar unglingarnir öðlast
sina fyrstu reynslu af kynferðis-
málum. Ég fæ ekki annað séö, en
þær staðreyndir, sem hér eru
raktar, hljóti að hafa áhrif til þess
að ýta undir að skólinn taki
fræðslu um getnaðarvarnir til
alvarlegrar yfirvegunar, segir
læknirinn.
FJQRÐUNGUR
ÆSKUFÚLKS
ÖÐLAST KYN-
LÍFSRFYNSLU
INNAN1G ARA
I grunnskólanum
má ná til allra
Berthold Grunfeld tekur málið
til umræðu I leiðara læknablaðs-
ins og bendir þar á, að aðeins I
frunnskólanum gefist tækifæri til
ess að ná til allra unglinga á
einu bretti. Siðar dreifist þeir i
allar áttir, og einmitt þeir, sem
mest þarfnast leiösagnar — hinir
veiklyndu og hæfileikasnauðu —
verða að grunnskólanum loknum
þeir, sem erfiðast er að ná til.
Þess vegna sé ekki neinn vafi á
þvi, að fræðsla um kynferðismál
og getnaðarvarnir verði að fá
rúm I námsskrá grunnskólans.
Mesti fjöldi fóstureyðinga
Fleiri tölulegar staðreyndir
mæla einnig með þessu. Þegar
spurt var, hversu mörg hinna
ungu karla og kvenna hefðu notað
oofnaðarvarnir við fvrstu kvnllfs-
reynslu kom i ljós, að 40% höfðu
engar varnir viðhaft, — þ.e.a.s.
svo stór hluti unga fólksins var i
hættu með að geta börn strax við
fyrstusamfarirog á þessum unga
aldri.
Skýrslur sýna, að af
Skandinaviulöndum eru flestar
fóstureyðingar framkvæmdar i
Noregi, enda þótt löggjöfin um
þau mál sé þar sennilega sú allra
„ihaldssamasta”. Jafnframt er
vitað, að fræðsla um getnaöar-
varnir er miklu alvarlegri og
ýtarlegri i bæði dönskum og
sænskum skólum en I norskum.
Að lokum setur Grunfeldt fram I
leiöaranum svofellda spurningu:
Hversu margar fóstureyðingar
skyldi þurfa að framkvæma i
Noregi á ári hverju til þess að
getnaðarvarnir væru teknar eins
alvarlega og þyrfti aö gera?
Hvatning til ólifnaðar
Meðal mikils þorra almennings
hefur verið og er enn talsverð
andstaða við að veita fræðslu um
getnaðarvarnir I grunnskólanum
vegna þess, að slik fræðsla yrði
aðeins hvatning til ólifnaðar aö
dómi þessa fólks.
— Niðurstaða rannsóknarinnar
var hins vegar sú, að ómögulegt
var að sjá að nokkurs sliks sam-
hengis gætti, ritar Asmervik.
Þarf að byrja snemma
Kynlifsfræðsluna á að byrja
snemma. 1 annarri grein I lækna-
rimaritinu skrifar Arvid Söhr: 1
skólanum ætti að byrja að kenna
um æxlun mannsins þegar i 1.
bekk með hætti, sem hentaði
þessum aldursflokki. Fyrir þá,
sem þegar hafa fengiö einhverja
uppfræðslu heima verður slik
kennsla fyllilega eölileg og fyrir
þá, sem engrar slikrar heima-
fræðslu hafa notið yrði kennslan
einungis til þess að afmá allt það
„leynilega og spennandi” úr kyn-
lifsmálunum, sem þessi börn hafa
e.t.v. þegar gert sér I hugarlund i
þvi sambandi og ekki mun draga
úr á næstu 6-7 árum verði þá eng-
in frekari fræðsla veitt, ritar
Arvid Söhr.
STARFSLIÐ GEÐSPÍTALA FÉLL í GEÐHEILBRIGÐISPROFI!
Hver er geðveill? Hver ekki?
Sálfræðingar, geðiæknar og
annað starfslið geðspltala getur
ekki sagt til um þaö svo fullöruggt
sá, segir David Rosenhan,
prófessor viö Standford-háskóla.
Rosenhan prófessor sagði, að
hann og sjö aðrir samverkamenn
hans heföu gengið undir geöheil-
brigðispróf, sem notuð eru viö 12
mismunandi geöspftala tii þess að
greina sjúkdómseinkenni, og allir
hefðu þeir falliö á prófunum! Sem
sagt: prófanirnar sýndu þá alla
geðveika.
En Rosenhan prófessor sagði,
að það heföi vcriö „mjög
algengt”, að geðsjúklingarnir
sjálfir á stofnunum þessum hefðu
greint „boðflennurnar”.
„Sú staðreynd, að sjúklingarnir
fundu iöulega, að viðkomandi ein-
stakiingur var heilbrigður, þegar
starfsfóikið hafði ekki minnstu
hugmynd um það, vekur athygiis-
verðar spurningar, sagði prófess-
orinn.
Rosenhan prófessor grcindi frá
niðurstööum athugana sinna i
grein I visindatimaritinu
„Science magazine”, sem út kom
19. janúar s.l.
Rosenhan prófessor sagði, að
hann og félagar hans sjö hefðu
verið útskrifaöir af starfsliði
sjúkrahúsanna sem „geðsjúkl-
ingar á batavegi” þrátt fyrir
áköfustu tilraunir þeirra til þess
aö sannfæra starfsliöið um, að
þeir væru fullkomlega heiibrigö-
ir. Þess ber að geta, að starfsliö
sjúkrahúsanna 12, sem felldu
prófessorinn og félaga hans á
geðheilbrigðisprófunum og tóku
þá I lækningu, vissi aidrei annað
en allt væri með fullkomlega eðli-
legum hætti — vlsindamennirnir
væru raunveruiegir sjúkiingar.
„Við vitum nú, að við getum
ekki greint geðveilt fólk frá heil-
brigðu fólki meö neinni vissu,
fullyrti Rosenhan prófessor.
„Við munum halda áfram að
eyrnamerkja sjúklinga sem geð-
klofa, manio-depressiva og örvita
eins og við hefðum höndlað ávöxt
skilningstrésins meö þessum orö-
um”, skrifaði prófessorinn.
„Staðreyndir málsins eru, að
við höfum oft komizt að raun um
og höfum lengi vitað, aö sjúk-
dómsgreininear okkar eru ekki
réttar né áreiöanlegar, en engu
að siður höfum við haldiö áfram
eins og ekkert hafi I skorizt.”
Rosenhan prófessor, sem einn-
ig kennir lögfræði i Stanford,
sagði, aö hann og hinir gervi-
sjúklingarnir heföu verið undr-
andi og slegnir yfir reynslu sinni.
En, sagði hann, við ásökum
ekki sjúkrahúsafólkiö.
„Þaö var yfirleitt velviljaö fólk
og viö viljum ekki á nokkurn hátt
hafa horn i slðu þess,” sagði
hann.
ÁHRIF UMHVERFISINS:
„Sjúkrahúsið sjálft myndar
sérstakt umhverfi og aðstæður,
þar sem mjög auðvelt er að mis-
skilja hegðan fólks. Það er aug-
ljóst mál, aö við getum ekkt
greint sjúka frá heilbrigöum á
geðsjúkrahúsum”.
Rosenhan prófessor sagði, að I
hópi gervisjúkiinganna hefðu
verið geðlæknar, fótsnyrtingar-
kona, húsamálari, húsmóðir, sál-
fræðistúdent við Stanfordháskóla
og þrlr sálfræðingar — sjálfur er
svo prófessorinn sálfræðingur.
Hann sagði, að þeir hefðu feng-
ið aðgang að sjúkrahúsum I Cali-
fornlu, Oregon, Pennsylvanlu,
New York og Delaware meö þvi
að gera sér upp sjúkdómsein-
kenni.
„Hið samdóma getuleysi allra
þessara aðila tii þess að þekkja
gcöheiibrigði er ekki hægt að af-
saka með skorti á aöstöðu. Marg-
ar mismunandi aðfcröir voru
notaðar af sjúkrahúsunum til
þess að skera úr um heilbrigöi
eða sjúkleik, og margar þeirra
eru álitnar óaðfinnanlegar”,
sagði Rosenhan prófessor.
AÐ MEÐALTALI
19 DAGAR
„Þá er heldur ekki hægt að
segja, að ekki hafi gefizt nægur
timi til þess að fylgjast meö
gervisjúklingunum. Sjúkra-
hússdvölin varði frá sjö upp I 52
daga — að meðaltali 19 daga.”
„Aliir gervisjúklingarnir skrif-
uðu hjá sér athugasemdir slnar
og fóru ekkert leynt meö þaö.
Undir venjulegum kringumstæð-
um hefði sllk hegðun vakið spurn-
ingar i hugum áhorfenda, eins og
raunverulega varð meðal sjúkl-
inganna.”
Miðvikudagur 14. marz 1973
Miðvikudagur 14. marz 1973