Alþýðublaðið - 09.10.1973, Blaðsíða 2

Holl fæða, hraustur líkami
Fita og kölkun 3.
Eftir Knud
Lundberg,
lækni
1 síöasta þætti voru gefin þau
tvö góöu ráö i sambandi viö
neyslu á feitmeti, aö i fyrsta lagi
minnka feitmetisátiö um einn
fjórða og I ööru lagi aö breyta
feitmetisneyslu sinni þannig aö
skipta á feitmeti, sem auöugt er
af mettuöum fitusýrum og feit-
meti, sem aöailega inniheldur
ómettaöar fitusýrur. Eins og
sagt var i siöasta þætti er
minnstur vandinn fyrir hvern og
einn aö minnka feitmetisneyslu
sina um fjórðung — og voru i
þættinum gefin nokkur góö ráð i
þvi sambandi. Hitt er öllu erfiö-
ara aö hafa skipti á feitmeti
meö mettuðum fitusýrum og
feitmeti meö ómettuöum fitu-
sýrum og er ætlunin aö gefa um
þaö leiöbeiningar nú.
Þaö getur veriö töluvert erfitt
aö skipta á mettuðum fitusýrum
og ómettuöum.
Þaö eru hinar fleir-ómettuðu,
sem eru bestar. Hinar ein-ó-
mettuöu eru næstum hlutlausar
og þaö er skýringin á þvi, aö
ólifuolla er betri en smjör, tólg
og venjulegt smjörliki er ekki
eins góö og sérstakar jurtaoliur.
Þessar jurtaoliur notum við
talsvert til matargeröar. En viö
mættum gera meira af þvi.
Sföar I þessum þáttum mun-
um viö birta sérstakar töflur yf-
ir feitmeti, sem sýna, hversu
hátt hlutfall fitunnar kemur frá
ómettuðum fitusýrum. Þessar
töflur ættu húsmæöur að klippa
út, geyma i eldhússkápnum hjá
sér og hafa hliðsjón af við mat-
argeröina. En fyrir þann, sem
vill búa til hollan mat, getur
veriö handhægara að hafa hjá
sér litinn lista yfir „æskileg” og
„óæskileg” fituefni. Slikur listi
fer hér á eftir:
Þær allra bestu
Þessi listi yfir besta feitmetiö
litur þannig út. Tölurnar gefa
upp hlutfallstölu fleir-ómett-
aöra fitusýra.
Soyaolia 50
Megrunarsmjörliki 50
(fæst ekki hér)
Bómullarfræsolía 47
Maisolia 39
Jaröhnetuolia 42
Margar af þessum olium not-
um viö nú þegar til matargerö-
ar. Flestar eru þær ódýrari, en
ólifuolia og þvi eru þær til allrar
hamingju mjög notaðar 1
mayonnaise, remolaöi, salöt
o.s.frv. og er það vel.
Óæskilegasta
feitmetið
Ef þessar oliur eru notaðar
sem fitugjafi við matargerð þá
getur maöur látið það eftir sér
aö nota eilitið af feitmeti meö
mettuöum fitusýrum þvi jurta-
oliurnar vega þá talsvert upp á
móti. En þaö er ekki þar meö
sagt, aö við eigum aöeins að
bæta jurtaolium i kost okkar i
tilbót viö þaö magn af t.d. dýra-
fitu,sem viöborðum. Þá væri til
litils barist. Jurtaolian mundi
þá aöeins valda skaöa, þvi hún
færir okkur þá fleiri hitaeining-
HflLLT
FEITMETI
OG ðHOLLT
Heillaráð i baráttunni við kölkunarsjúkdóma er
að borða fisk og fuglakjöt i stað kinda—
nauta— og svinakjöts.
ar, sem hlaöast utan á likaman-
um sem fita.
Þaö, sem átt er viö, er, aö meö
þvi aö nota fyrst og fremstþess-
ar jurtaoliur við matargerö I
staðinn fyrir t.d. dýrafitu geti
maöur látið þaö eftir sér aö
boröa mat, auðugan af mettuö-
um fitusýrum, sem maöur vill
helst ekki vera án — svo sem
eins og osta og egg.
Hins vegar verður maður al-
veg eindregið aö draga mjög úr
neyslu þess feitmetis, sem inni-
heldur mjög mikiö af mettuöum
fitusýrum — og þá fyrst og
fremst úr neyslu á smjöri, tólg
og venjulegu smjörliki. Þetta er
sú fita, sem inniheldur mest af
mettuðum fitusýrum, eins og
kemur fram af þessum stutta
lista yfir þær feitmetistegundir,
sem eru neöst á listanum yfir
hlutfallstölur ómettaöra fitu-
sýra. Þetta feitmeti, sem inni-
heldur minnst af ómettuöum
fitusýrum (og þar af leiöandi
mest af mettuðum sýrum) er —
og er hlutfallstala (%) ómettuðu
sýranna i feitmetinu þá gefin
upp á eftir:
Smjörliki 17
Svinafeiti 12,5
Ölifuolia 8
Smjör 4,5
Nautafeiti 3,5
Kindafeiti (tólg) 3,3
Kókosfeiti 1,4
Þaö er auðvitað ljóst, að þvi
stærri hluti af feitmetisneysl-
unni sem neysla á bestu jurta-
oliunum er þeim mun frekar er
hægt að láta eftir sér að borða
ofangreindar feitmetistegundir.
En allra best væri þó að láta
dýrafituna alveg eiga sig i svo
hreinu formi en láta sér nægja
þá dýrafitu, sem maður fær viö
aö boröa kjötog mjólkurafuröir.
Smjör er ekki
eitrað
Rétt er aö taka nokkur atriöi
fram varöandi smjörið og raun-
ar aöra dýrafitu. Þrátt fyrir
þaö, sem hér hefur verið sagt,
má ekki skilja orö min svo, aö
ég telji, að smjörið sé eitraö.
Langt i frá. Fólk á ekki að veröa
ofstækinu aö bráö og neita sér
um smjörklinu ofan á brauö
stöku sinnum eða smjörsteikt
rauösprettuflök.
Vera má, að gott jurtasmjör-
llki sé svo sem ekkert verra viö-
bit, en smjörið, og að rauð-
sprettan bragðaöist ekkert verr
steikt með öðrum hætti. En þaö
skaöar ekki að boröa dýrafituna
stöku sinnum til þess að bæta
sér I munni ef maður gætir þess
þá aö hafa skoriö feitmetis-
neyslu sina niöur um einn fjórða
og ef maöur gætir þess jafn-
framtað nota yfirleitt jurtaoliur
auöugar af ómettuðum fitusýr-
um I staö dýrafitunnar i matar-
gerö þannig að slikt feitmeti
veröi ráðandi i mataræöinu i
stað dýrafitunnar.
Næstum allt hollt
úr sjó
En það er hægt að ganga enn
lengra I feitmetispólitlkinni.
Nefnilega meö þvi að boröa fisk
og fuglakjöt I staöinn fyrir
kinda- nauta- og svinakjöt.
Næstum allur matur úr sjó
inniheldur „rétt” feitmeti. Að
visu er feitmetissamsetningin
mismunandi, en næstum ávallt
holl.
Til frekari skýringar fylgir
hér tafla um hlutfall ómettaöra
fitusýra i fitu ýmissa kjötteg-
unda:
Kalkúnakjöt 25
Hænsnakjöt 22
Svinakjöt 8
Kálfakjöt 7
Kindakjöt 4
Nautakjöt 3,5
Af þessu má sjá, hve fugla-
kjötiö hefur ótvirætt vinninginn
yfir aörar kjöttegundir sem
hollustufæða varöandi rétta
samsetningu feitmetis.
Ef til vill mun þaö koma
mörgum á óvart, aö fitusam-
setning svinakjöts sé svo miklu
hollari, en fitusamsetning
nautakjöts. Það sem meira er,
þá hafa nýjustu rannsóknir
sýnt, að svfnakjötiö er e.t.v. enn
betur sett á listanum, en hér er
gefið upp.
Hvaö varðar magn kolester-
ols i fæðunni þá viröist þaö ekki
vera eins mikilvægt og rétt feit-
metissamsetning. U.þ.b. 80% af
þvi kolesteroli, sem finnst i lik-
ama okkar framleiðum viö sjálf
— nánar tiltekiö okkar eigin lif-
ur.
Samt sem áöur væri e.t.v.
réttast að vara fólk á „hættu-
aldrinum” — þ.e.a.s. menn yfir
35 ára að aldri og konur yfir 50
— við þvi aö borða ekki of mikiö
af kolestrolrikri fæðu, þ.e.a.s.
lifur, eggjarauðum og hjörtum.
Án þess að verða
ofstækismaður
Það er mætavel hægt aö
breyta feitmetisneyslu sinni i
daglegu mataræði — og hafa
hliðsjón af feitmetissamsetn-
ingunni þegar keypt er kjöt,
fuglar og fiskur — án þess að
verða ofstækismaður.
Það er t.d. engin þörf á þvi að
segja ávallt nei takk, þegar
manni er boðið gómsæti, sem
ekki hefur rétta fituefnasam-
setningu.
En ef maður hegöar sér rétt
undir öllum venjulegum kring-
umstæöum og lætur aöeins af og
til undan bragðkirtlunum, þá er
maður á réttri leiö I baráttunni
gegn kölkunarsjúkdómunum.
Þaö væri ekki aö gefa rétta
mynd af ástandinu, ef'ég þegði
um önnur atriöi, sem einnig
valda aukinni hættu á kölkunar-
sjúkdómum — og segöi frá þvi,
hvernig mætti halda þeim atrið-
um I skefjum og bægja hættunni
frá.
Það er nefnilega alls ekki svo
litiö, sem visindin vita um þau
mál. Og i mörgum tilvikum hef-
ur vitneskja visindanna veriö
svo þaulreynd, meö itrekuðum
tilraunum, aðniöurstaöan orkar
ekki tvímælis.
Fitan i æöaveggjum
orum
Hver og einn veröur hins veg-
ar aö sjálfsögðu að gera þaö upp
viö sig sjálfur, hvort hann vill
hlusta á rödd visindanna og
hegða sér samkvæmt þvi. En
fáoröar leiðbeiningar ættu eng-
an aö skaða.
Vissulega fjalla þessir kaflar
um hollan mat. En nú erum viö
aö ræða um fitu og kölkun — og
þar sem rætt hefur verið um þaö
meginatriði i sambandi viö
kölkunarsjúkdóma, sem fita sú,
sem sest innan á kalkaöa æöa-
veggina er, þá hef ég þar meö á-
stæöu til þess aö fjalla nokkuö
um þau atriði, sem valda þvi, aö
þessi fita sest þar að — fyrir ut-
an ranga fitusamsetningu fæö-
unnar aö sjálfsögðu.
Þaö er engum vafa undirorp-
iö, að yfirþyngd lfkamans á hér
mikinn hlut að máli. Yfirþyngd
og offita valda mörgum sjúk-
dómum. Síðar i þessum köflum
veröur fjallaö sérstaklega um
yfirþyngdina.
Látum þvi nægja að taka það
fram hér, að blóðtappar og aðrir
kölkunarsjúkdómar verða oftar
hjá fólki, sem er of feitt, en hjá
fólki, sem er magurt eða hefur
eðlilega likamsþyngd.
Gætið betur að
blóðþrýstingnum
Blóöþrýstingurinn er annað
mikilvægt atriði.
Nú er of hár blóöþrýstingur
orðinn svo algengur hjá eldra
fólki, að menn eru farnir að
reikna með honum sem „eðli-
legu” ástandi.
En i seinni tið hafa fleiri og
fleiri bent á, að jafnvel óveruleg
hækkun á blóðþrýstingi —- sem
læknar fyrr á tlmum hefðu vart
talið ástæðu til að sinna — geti
valdiö kölkun og öörum sjúk-
dómum. Ef til vill vegna þess,
að þegar blóðþrýstingur hækkar
þá hneigist hækkunin tii þess að
hvetja sig sjálf.
Jafnframt hafa menn fundiö
upp fleiri og fleiri aðferöir til
þess að halda blóöþrýstingi
niöri. Eins og ástandið er I dag
væri réttast að ráðleggja öllu
fólki, sem komið er yfir fertugt,
til þess að láta lækni fylgjast
reglulega með blóöþrýstingi
sinum.
Og aö biðja hann um hjálp
jafnskjótt og hann telur nauð-
synlegt aö veita hana.
í næsta kafla
í næsta kafla, sem birtist i Al-
þýöublaðinu eftir viku, og verö-
ur fjórði kaflinn um fitu og kölk-
un, höldum við svo áfram að
telja upp þær orsakir, sem vald-
iö geta kölkunarsjúkdómum, og
gefum ráö til þess að foröast
þær.
Husmóðirin ætti að minnka notkun feitmetis
i matargerð um 25 %.
Hafnarfjarðar Apótek
Opið öll kvöld til kl. 7
Laugardaga til kl. 2
Helgidaga kl. 2 til 4.
Skipholt 29 — Sími 244fi6
BLOMAHUSIÐ
simi 83070
Skipholti 37
Opið tU kl. 21.30.
Einnig laugardaga
og sunnudaga.
ÞAÐ BORGAR SIG
AÐ VERZLA IKRON
0
Þriðjudagur 9. október 1973.