Alþýðublaðið - 13.06.1975, Qupperneq 6

Sir William Stephenson, einhver stórbrotnasti afreksmaður
af íslenskum ættum, senf uppi hefur verið
H. Mootioimry Hyde
I þýtlnzn Horsteios Pólssuer
HDULARFULU 64
KANADAMAÐURINN
staðar. Á þessari stundu segi ég ekkert um það, aem ég hef séð til
starfa annarra deilda yðar, sem eru ekki síður frábærar, en ég get
ekki annað en látið í ljós fögnuð minn yfir, að „U“þátturinn í starfi
ykkar — sem er, þegar á allt er litið, vandasamasta verkið á erlend-
um vettvangi — hefur borið svo fTábæran árangur. Allir, sem búa
yfir einhverri reynslu og vita eitthvað um starfsemi og afrek þessa
þáttar stofnunar yðar, eru undrandi yfir þeim framförum, sem orðið
hafa.
Móttaka þessa bréfs frá hinum nánasta, brezka vini hans og sam-
starfsmanni varð Donovan hershöfðingja hvatning til að leggja til við
Roosevelt forseta, að síðar yrði sett á laggir leynileg frambúðarmiðstöð
til upplýsingaöflunar. Hann gerði þetta í bréfi, og er eftirtektarvert, að
það er dagsett þrem dögum síðar en bréf Stephensons.
Washington DC, 18. nóvember 1944.
Ég hef hugleitt skipulag leyniþjónustu okkar að styrjöldinni
lokinni. Þegar fjandmenn okkar hafa verið sigraðir, munu jafn-
miklar kröfur verða gerðar til upplýsinga, sem munu hjálpa við
lausn vandamála friðarins.
Þetta krefst tveggja atriða:
1) Stjóm upplýsingastarfsins verði undir umsjá forsetans.
2) Stofnuð verði miðstöð slíkra mála, er heyri beint undir yður.
Hefði Roosevelt lifað til loka fjórða kjörtímabils síns, hefði hann
tvímælalaust haft það, sem hann kallaði „lifandi áhuga fyrir tillögunni“,
og sá verulegi þáttur í starfi O.S.S., sem fólginn var í upplýsingasöfnun,
hefði að líkindum ekki verið felldur niður, eins og raun varð a hjá arf-
taka Roosevelts. Þá hefði líka svo farið, að C.I.A. hefði losnað við marga
barnakvilla. En það er önnur saga.
Auk upplýsingadeildarinnar var um tvær aðrar deildir að ræða í
höfuðstöðvum O.S.S., sem útveguðu þarfar upplýsingar og menn Step-
hensons höfðu reglulegt samband við. Þetta var „yfirlitsdeild erlendra
sérfræðinga“ (Survey of Foreign Experts) og „rannsókna- og könnunar-
deildin“ (Research and Analysis Branch). Fyrmefnda deildin útvegaði
m. a. mjög mikilvægar upplýsingar um möguleg árásamörk sprengju-
flugvéla hvarvetna í Evrópu. Vinna síðamefndu deildarinnar við að gera
hemaðaráætlanir og landabréf var að Breta dómi óviðjafnanleg. Frá 1942
og til styrjaldarloka gaf þessi deild út 8000 mismunandi landabréf.
„Hún veitti mér aðgang að niðurstöðum starfsemi sinnar,“ sagði Step-
henson, „og ég gekk úr skugga um, að þær bæmst tafarlaust þeim, sem
mest reið á að fengi þær.“ Meðal þeirra, sem fengu landabréf deildarinnar
þannig, var forsætisráðherra Breta, og þau vom áberandi í hinu fræga
landabréfaherbergi hans. Churchill hafði þau meira að segja alltaf með
sér í hin opinbern ferðalög sín. Á Quebecráðstefnunni í ágúst 1944 bauð
hann Roosevelt forseta til herbergis síns, benti á vegginn og sagði: „Sko,
ég á þau líka!“
Þegar hefur verið getið um gagnnjósnadeild O.S.S. I því sambandi
veitti Stephenson Donovan aðgang að þýddum dulmálsskeytum, sem farið
höfðu milli Þýzkalands og ýmissa leynilegra sendistöðva í Suður-Ameríku
varðandi athafnir starfsmanna nazista. Flest skeyta þessara fóra frá Berlín
til Buenos Aires og til baka, og vom skeytin frá Þýzkalandi send um
stóra loftskeytastöð flotans í Bordeaux í hinum hemumda hluta Frakk-
lands. Brezkum dulmálsfræðingum tókst fljótlega að ráða í dulmál þetta,
svo að lesa mátti skeytin næstum frá byrjun. Einu skeytin, sem náðst
höfðu þannig, en Stephenson var sérstaklega bannað að afhenda Dono-
van, fjölluðu um mjög leynilegar hemaðaráætlanir, þar sem skýrt var
frá hreyfingum og fyrirætlunum herja fjandmannanna á hinum ýmsu
vígstöðvum, einkum á Kyrrahafi og í Austur-Asíu.
„Það kom oft fyrir,“ segir Stephenson, „þegar Ðonovan ræddi við
mig um skýrslur og álitsgerðir frá ýmsum deildum O.S.S. — til dæmis
rannsókna- og könnunardeild, sem ætlaðar voru æðstu mönnum — að
ég stakk upp á breytingum, er byggðar vom á hinni raunverulegu frekar
en ályktuðu aðstöðu, eins og fram kom af skeytum fjandmannanna, sem
ráðin höfðu verið. Hann fór alltaf að ráðum mínum í þessu, og ég bjóst
við, að hann gerði sér grein fyrir því, sem að haki var. Ég reyndi til
stríðsloka að fá formenn herforingjaráðanna til að samþykkja, að Dono-
van mætti njóta þessarar mikilvægustu uppsprettu leynilegra upplýsinga,
en aldrei var fallizt á það. Mér þótti þetta alltaf leiðinlegt, en ég held,
að af því að hann hafði alltaf samband við mig fyrirfram, þegar um
mikilvægar álitsgerðir var að ræða, hafi mér tekizt að móta dálítið á ný
sumar ályktanir og niðurstöður, sem fyrst höfðu byggzt á misskilningi.“
O.S.S. hlaut síðustu viðurkenninguna af Breta hálfu í ágúst 1945,
HVAÐ ER ASMI OG
MA BREGÐAST VIB
Asmi eða kafmæði er nokkuð
algengur sjúkdómur, sem bæði
börn og fullorðnir fá. Það er
timabundnir krampar, eða
skyndilegir, ósjálfráðir og
kröftugir samdrættir í vöðvum
berkjanna, sem loka loftið inni i
lungunum. Meðan á kasti stend-
ur eiga sjúklingarnir erfitt með
að ná andanum og þjást af mik-
illi vanliðan. Utan hinna bráðu
kasta þarf sjúkdómurinn ekki
að valda verulegri örorku. Var-
anlegum skemmdum á lungum
má mjög oft verjast með réttri
lyflæknismeðferð. Sjúklingur-
inn þarfnast framar öllu öðru
læknis, sem skilur ástand hans,
aðstæður og skapferli og sem
vill notfæra nýtisku aðferðir
honum til hjálpar.
2. Hvað veldur asma?
Það eru ýmsar orsakir. Sumt
fólk er óeðlilega næmt — gengur
með ofnæmi — fyrir efnum eins
og frædufti, ryki, fiðri eða dýra-
hári og snerting við þetta veldur
þá asmaköstum. Onnur köst
stafa af sýklasmitun i nefinu og
kverkunum, og ennfremur geta
þau komið af sálrænum orsök-
um, eins og áhyggjum, streitu,
eða spennu. Væri orsök asmans
ein og óbreytanleg yrði ólikt
auðveldara að lækna hann. Oft
sameinast ýmsar orsakir hjá
sama sjúklingnum. Læknirinn
verður að taka allt til greina —
sálarlif sjúklingsins, skaphöfn,
venjur jafnvel fæðuna sem hann
neytir og hann verður að reyna
að útiloka alla skaðlega þætti.
matartegundum. Þá getur fólk-
ið forðast allt þetta. Með sér-
stökum aðferðum tekst oft að
draga úr viðkvæmni sjúkling-
anna fyrir ofnæmis-hvötum.
4. Er asma arfgengt?
Já það er arfgengt. Það er að
segja, viss hundraðshluti þeirra
sem þjást af asma, eiga ætt-
ingja með sjúkdóminn eða ein-
hverja kvilla, sem eru tengdir
amsa: Heynæði, exem, stund-
um migrenu. Þó er langur vegur
frá, að öll börn asmasjúklinga
fái hann. Asmi er ekki smitandi
og getur þvi ekki borist á milli
fólks. Hinsvegar koma kvef-
pestir og hálsbólga, sem berst
frá öðru fólki, iðulega af stað
asmaköstum hjá sjúklingum.
3. Er hægt að verjast asma?
Hægt er ~að verjast sumum
tegundum asma ef orsakirnar
finnast. Það tekst oft þegar
sjúkdómurinn stafar af ofnæmi
fyrir einhverjum ákveðnum
efnum, sem heppnast að hafa
uppá. Þá er oft hægt að verja
sjúklinginn fyrir frekari köst-
um. Til dæmis má nefna fólk,
sem er ofnæmt fvrir frædufti,
ryki, hrosshári eða ákveðnum
S. Hvað veldur ofnæmisasma?
Ofnæmi er ástand óeðlilegrar
viðkvæmni fyrir örlitlu af efn-
um, sem eru likamanum fram-
andi. Þau kunna að vera i fæðu,
sem sjúklingurinn borðar, eða
þeim er andað inn úr loftinu.
Sem dæmi hins siðara má nefna
ryk, blómaduft, fiður og smá
agnir úr dýrahárum (venjulega
af hestum, köttum og hundum).
Jafnvel örlitil snerting við ó--
næmishvata getur valdið óþæg-
indum, til dæmis þegar barn
fær kast af að ganga inn i autt
hesthús, eða fara inn i bilinn,
þar sem hrossamóðugur reið-
jakki liggur. Matarofnæmi er
sjaldgæfara, en sé ofnæmis-
hvatans neytt, fylgir þvi alltaf
hvæsandi andardráttur og sjúk-
lingurinn kemst bráðlega að
raun um hvaða fæðutegundir
hann á að forðast. Margir
asmasjúklingar eru ofnæmir
fyrir fleiri en einni fæðutegund.
legar til meðferðar á a
sumum sjúklingum kor
að góðum notum, séu þa
ar i tima. Aminóphyllir
getur slegið ágætlega
sem kemur t.d. að nóttu
veg á sama hátt og kvef
asmakasti striki sinu
byrjað, þó að hægt sé ai
stórum úr þvi með h
gætilegri notkun úðunart
stUndum með þvi að læk
ur jafnframt sprautu.
skiftir að sjúklingnum ti
. vera fullkomlega rólegu
slakaður, bæði andlí
likamlega.
Sum köst eru æði lang
þá getur verið heppile;
meðhöndla þau á spital
7. Hversu lengi stendu
Ef heppileg meðferð 1
tima hefur það áhrif á kí
sé hún hafin um leið of
einkenna verður vart,
hægt að ná fullu valdi á
þegar i stað. En sé það 1
ar komið i algleymin
andþrengslin haldist 1
timum — jafnvel dögum
Oft er þetta ástand lang
i fullorðnum en börnum
geta þjáðst af andþreng
mæði, alla stund mill:
kastanna. Stundum kom
á sama dags eða næturt
gengast mun það vera r
og fimm að nóttu.
6. Hver er meðferð asmakasts?
Sé það á frumstigi getur úði
frá vasaúðunartæki iðulega eytt
mæðinni og hindrað að nokkuð
verði úr kasti.
Alls konar töflur eru fáan-
8. Hvaða hjálp getum v
asmaköstunum?
011 fjölskyldan getur
ef hver og einn henna
nauðsynina. Markmiðið
sjúklnginn til að slaka á
og likamlega og forða
hann verði lostinn 1
Besta ráð að gefa föðurt
sýndu skilning og urr
lyndi. Og móðurinni:
samúð og vertu samt ák'
gerðu það sem gera þai
lega, fjaslaust og án
sýna óttamerki. Bræ

-ATHYGLISVERÐ RIT UM LÆKNISF
Nýútkomin eru 3. hefti 30. árgangs af
timaritinu Heilsuvernd, sem NLFÍ gefur
út og Björn L. Jónsson læknir ritstýrir, —
svo og 2. hefti 23. árgangs Fréttabréfs um
heilbrigðismál, sem Krabbameinsfélagið
gefur út og Bjarni Bjarnason, læknir rit-
stýrir.
Bæði þessi rit eru hi
ustu og jafnan aufúsugest
andans, enda birta þau ætí
ar fréttir og greinar af ve
fræðinnar og heilsufræði
blaðið hefur nokkrum sinm
til að endurbirta athyglis1
ÍSLENSKA KARTAFLAN
A siðari árum hefir taisvert
borið á óánægju með fsienskar
kartöflur, ekki sist þær sem
grænmetisverslun land-
búnaðarins afgreiðir.
Aðfinnslurnar eru vafalaust ekki
ástæðulausar. En auðvitað er
ekki hægt að skeiia skuldinni á
grænmetisverslunina, Hún gerir
ekki annað en veita kartöfiunum
viðtöku og dreifa þeim f verslanir
eða til neytenda, og þær koma til
hennar úr flestum landshlutum.
Orsakanna, sem geta verið
margar, hiýtur að vera að leita
hjá kartöfluframleiðendunum.
tslenskarkartöflur«oru áður fyrr
hreinasta afbragð sem regluleg
nautn var að leggja sér tii munns.
Og hvf skyldi svo ekki geta verið
enn?
Til þess að leita skýringa á
þessu ástandi var ákveðið að boða
til fundar um þessi mál, og var
hann haldinn f félgsheimili
Þykkvabæinga, 20. mars. Þar
fluttu erindi ráðunautar og aðrir
kunnáttumenn, og kartöfiufram-
leiðenidur og aðrir áhugamenn
voru velkomnir á fundinn, enda
var þar fullt hús.
E.B. Malmquist ráðunautur
setti fundinn og stjórnaði honum
og flutti inngangserindi um
vandamáiin. Kom þar m.a. fram,
að kartöfiugæöum hefði hnignað
mjög undanfarin ár og afföll
vegna skemmda stóraukist.
Jóhann Jónasson, forstjóri græn-
metisverslunarinnar tók i sama
streng og sagði geymsluþol
kartaflna vera miklum mun
minna en áður þrátt fyrir bætt
gey msluskilyrði. Kristinn
Jónsson, tilraunastjóri á Sáms-
stöðum, skýrði frá tilraunum sem
þar hafa verið gerðar á undan-
förnum árum, og margir bændur
tóku til máls á fundinum. Virtust
allir sammála um að kartöflu-
gæði hefðu minnkað stórlega og
kenndu m.a. um noktun tilbúins
áburðar og breyttum upptöku-
aðferðum.
Tilbúinn áburður er nú almennt
notaöur einvörðungu við kartöfiu-
ræktun í stórum stfl. Þá á ekki að
nota nema ákveðið magn af
hverri tegund áburðar
hektara. En sumir freist
bæta við þetta i þeirri trú
þeir meiri uppskeru.
einfalt er dæmið ekki. U|
verður ekki meiri að
nema siöur sé, og húi
lélegri að gæðum.
Illgresiseyðing er fra
með efnum sem gera
ekkert tjón séu þau noti
en mörgum hættir til
einnig þar yfir mörkin r
árangri að kartöflurn:
verri á bragðið.
Upptakan á sinn þá
skemma kartöflurnar.
eru stórar og afkastamik
sem fara illa með hinar
viðkvæmu kartöflur. ]
teknar á 2ja m hátt
sem moldin skilst frá,
falia þær niður á færi
hoppa þar og skoppa til
við leifarnar af moidinn:
þær eru sekkjaðar. A
hnjask skemmir kartöfl
það koma sprungur, sýn
ósýnilegar, gegnum þær
0
Föstudagur 13. júni 1975