Alþýðublaðið - 15.06.1976, Qupperneq 2

2 STJORNMÁL
Þriðjudagur 15. júní 1976 bia&fð'
t' 11? e f a n d i: A1 þý ð u fl o k k u r i n n .
Hekstur: Reykjaprent hf. Ritstjóri '
of» ábyrf'ðarmaður: Arni Gunnars-
son.. Ritstjóri: Siglivatur Björgvins-
son. Kréttastjóri: Rjarni Sigtryggs-
son. Aðsetur ritstjórnar er í Siðu-
múla 11, simi 81866. Auglýsingar: 14906. Askriftarsimi 14900.
Prentun: Blaðaprent h.f. Áskriftarverð: 1000 krónur á
mánuði og 50 krónur i lausasölu.
Dæmum
sóða úr leik
Nokkur bæjarfélög hafa í vor og sumar haft sér-
stakar f egrunarvikur og reynt að örva áhuga bæjar-
búa á snyrtilegri umgengni og hreinu umhverf i. Víða
hefur mikill árangur náðst, bæir og þorp tekið
stakkaskiptum. Menn hafa hreinsað garða sína og
lóðir og ekið burtu hverskonar óþrifnaði. Yfirvöld i
Keflavtk gengu jafnvel svo langt að semja um af-
sláttá málningu fyrir þá, sem vildu mála hússín.
Þessar fegrunarvikur hafa verið til mikillar fyrir-
myndar. Það hefur komið í Ijós á undanförnum ár-
um, að örlítil hvatning getur boðað stórvirki í þrifn-
aði og bættri umgengni. íslendingar hafa smátt og
smátt áttað sig á mikilvægi snyrtimennsku og þrifn-
aðar.
Enn er þó langt í land að mál hafi þróazt svo, að
beinlínis sé hægt að hrósa íslendingum fyrir góða
umgengni við land sitt og nánasta umhverfi. Sóða-
skapur var landlæg pest á Islandi fyrir nokkrum tug-
um ára og hafa fáir menn lýst þessu fári jafn vel og
Halldór Laxness. — Það er ekki nóg að gera hreint
fyrir sínum dyrum einu sinni á ári, ef allt er látið
dankast annars.
Þrifnaður í borg og bæ er ekki aðeins æskilegur,
heldur nauðsynlegur. Á þeim vettvanai hefur margt
verið vel gert. En sárast af öllu er að sjá hvernig ís-
lendingar ganga um land sitt og náttúru. Þrátt f yrir
ítrekaðar tilraunir til að bæta umgengni um landið,
eru margir fegurstu staðir þess stórspilltir af hvers-
konar úrgangi eftir dæmalausa sóða.
Staðir, sem skáld hafa tignað í verkum sínum, eru
þaktir ryðguðum niðursuðudósum, plastumbúðum af
öllu tagi, brotnum flöskum og hjólbarðar bifreiða
hafa rist svöðusár i viðkvæman jarðveg, all upp á
f jallsbrúnir. Þetta gerist á sama tíma og eitt helzta
verkef ni núlifandi kynslóðar er að græða upp landið,
sem hef ur í raun og sannleika veriðaðfjúka á haf út.
íslendingar verða að herða sóknina á þessu sviði.
Þeir eiga ekki að leyfa nokkrum sóðum að spilla um-
hverf inu þannig, að vart er hægt að drepa niður fæti
fyrir glerbrotum og fegurð víkur fyrir afskræmingu
subbuskaparins.
Tvímælalaust ber að setja hörð viðurlög við illri
umgengni. Banna ber með lögum að fleygja hvers-
konar rusli út úr bifreiðum, en til dæmis í Bretlandi
varðar slíkt sektum. Sé maður staðinn að því að
skilja eftir rusl á tjaldstað eða áningarstað ber að
kæra hann og refsa honum. Þeir, sem nota byssur til
að skjóta á hvað sem fyrir er eða valda röskun í ríki
náttúrunnar eiga að hljóta refsingu. Þeir, sem aka
jeppum eða öðrum farartækjum utan vega, og valda
tjóni á náttúru, eiga slíkt hið sama skilið.
Flestir íslendingar gera sér æ Ijósari grein fyrir
þeim verðmætum, sem felast í fögru og óspilltu
landi, ósnortinni náttúru, friði og kyrrð útivistar-
svæða. Margar þjóðir hafa þegar fórnað verulegum
hluta þessara óbætanlegu verðmæta og harma það
mjög. Islendingar skyldu gæta þess, aðslíkt hið sama
komi ekki fyrir þá. Reynsla annarra ætti að vera
þeim nægur lærdómur, og af henni ættu þeir að geta
dregið þær ályktanir, sem nægðu til hugarfarsbreyt-
ingar.
Nú fer sumarleyf istíminn i hönd. Þúsundir Islend-
inga munu f erðast um landið, f ara troðnar og ótroðn-
ar slóðir. Þejrra vegarnesti ætti að vera, að ganga
svo um að ekki vérði greint að þeir haf i um landið
farið. Næstu kynslóðjr eiga sama rétt á lándinu og
þeir, ög eiga kröfu á javí, að vel sé um það gengið.
Einkunnarorðin eiga þvi að vera einföld: Dæmum
sóða úr leik.
11
■
P
W
L
i
E.
■j
m
Finnur Torfi Stefánsson, lögfræðingur:
Alþingi,
áhrif þess
og völd
A laugardag birti Alþýöublað-
ið fyrri hluta erindis, sem
Finnur Torfi Stefánsson, lög-
fræðingur, flutti i utvarp fyrir
skömmu um Alþingi, áhrif þess
og völd. Þetta erindi Finns
Torfa vakti mikla athygli, og
hér kemur siðari hluti þess.
Áhrif valdskorts á
hegðun þingmanna.
Hér hafa verið rakin nokkur
dæmi, sem sýna að allmiklir
brestir eru komnir i þær megin-
stoðir sem vald Alþingis hvilir
á. Við þessar aðstæður eru
rikar ástæður til þess að efast
um, að Alþingi sé sá aöili, sem
stjórnar landinu. Eins og
kunnugt er gera lýðræöislegír
stjórnarhættir ráð fyrir þvi, að
frambjóðendur i kosningum
geri kjósendum grein fyrir
störfum sinum við lands-
stjórnina og afstöðu til þing-
mála. Siðan eiga menn að
standa og falla með verkum sin-
um. Augljóslega verður þetta
erfitt fyrir Alþingismenn I leit
aö endurkjöri , þegar lands-
stjórniner ekki I þeirra höndum
og engin málefnaafstaða til,
sem unnt er að skýra kjósend-
um frá. Þingmenn hafa þvi orð-
ið að leita annarra ráða i keppn-
inni um hylli kjósenda. Utan-
bókarlærdómur á slagoröum er
algengt úrræði. Þannig hafa
sumir náð furöugóðum árangri
með nokkrum velvöldum frös-
um t.d. um her i landi, ellegar
her Ur landi. Þó er annað úrræði
sem flestum hefur reynst nota-
drýgra. Hér er átt við það sem
nefnt hefur verið pólitisk fyrir-
greiðsla og skal þetta fyrir-
brigði nú athugað eilitið nánar.
Fyrst um verðbólguna
Til þess að átta sig á hinni
pólitisku fyrirgreiðslu er nauð-
synlegt að rif ja upp nokkrar al-
kunnar staðreyndir um áhrif
verðbólgunnar á þjóðlífið.
Við Islendingar höfum stund-
um kallaö okkur sjálfa heims-
methafa I verðbólgu, og ekki er
ósennilegt að við höfum til þess
titils unnið. Margt hefur verið
rætt um skaðleg áhrif verðbólg-
unnar og fæst ofmælt. Hafa
menn þá einkum haft i huga hin
efnahagslegu áhrif. En afleið-
ingar verðbólgunnar teygja sig
viöar. Má þar m.a. nefna til
áhrif hennar á siðferöi allt og
stjórnarfar i landinu. Það er al-
kunna, að i verðbólguþjóðfélagi
græöir sá sem skuldar, en sá
tapar sem sparar. Það er raun-
ar með ólíkindum hvað viö Is-
lendingar höfum verið fljótir að
aölagast þessu ástandi, einkum
þegar litið er til þess, að það
gengur þvert á það siðferðis-
mat, sem áður var talið gott og
gilt. Hafa margir haldið þvi
fram að þjóðin ha'fi tekið upp
nýtt siöferöi, svonefnt verö-
bólgusiöferði.
Blákaldur raunveruleiki
verðbólguþjóðfélagsins knýr
menn til þess að eyða fé sinu
eins fljótt og unnt er, og helst
meiru en aflað er. Hafi menn
keypt allt, sem þeir geta látið
sér detta i hug, er þvi gamla
fleygtsvo unntsé að kaupa nýtt.
Vörur eru frámleiddar meö
skamma endingu fyrir augum
svo fíjótlega sé ástæða til að
káupa nýtt, framleiða nýtt, og
svo koll af kolli. Margir hafa
orðið til þess að benda á hag-
fræðilega kosti þessa ástands.
Fjármagn nýtist vel, þar sem
það dvelur jafnan skamma hrið
á hverjum staö og er á stöðugri
hreyfingu. Eftirspurn eftir láns-
fé er gifurleg, en skuldabagg-
arnir eru siðan ákjósanleg svipa
til að knýja meiri vinnu út úr
fólki, sem þarf að standa undir
vöxtum og afborgunum. Með
þessum hætti eru framleiöslu-
þættirnir fjármagn og vinnuafl
gernýttir og markmiöi hag-
vaxtarins náð.
Hin pólitiska fyrir-
greiðsla
Eins og minnst var á fylgir
verðbólgunni yfirspennt eftir
spurn eftir lánsfjármagni. Allir
þurfa á lánum aö halda, til þess
að ná sinum hiuta af hinum titt-
umrædda verðbólgugróða þessu
fylgir aö stjórnendur lánastofn-
ana fá stórkostleg völd og áhrif,
þegar þeir útdeila lánum og þar
með verðbólgugróða til þegna
þjóðfélagsins. Mætti ræða
margt um þetta frekar, en þvi
sleppt að sinni og vikið að þeim
ávinningi sem margir stjórn-
málamennhafa af verðbólgunni
og nefna mætti pólitiskan verð-
bólgugróða.
Eins og áöur sagði gripa
stjórnmálamenn gjarnan til
Síðari hluti
pólitiskrar fyrirgreiðslu, þegar
þeir treystast ekki til að ná hylli
kjósenda á grundvelli frammi-
stöðu sinnar á Alþingi eöa við
stjórn landsins. Með pólitiskri
fyrirgreiðslu er átt við ýmiss-
konar viðvik og snúninga
stjórnmála manna fyrir
einstaka kjósendur með þeim
skilmála að kjósandinn veiti
stjórnmálamanninum stuðning
við kosningar I staðinn. Hér áð-
ur fyrr snerist hin pólitiska
fyrirgreiðsla um smávægilegri
hluti. Þingmaður útvegaði kjós-
anda sinum ný sttgvél eða
keypti saumnálar fyrir hús-
freyju hans. Nú þarf meira til.
Pólitisk fyrirgreiösla nýtimans
snýst einkum um útvegun láns-
fjármagns. Þannig hagnýta
stjórnmálamenn verðbólgusið-
ferðið og hina óeðlilegu eftir-
spurn eftir lánsfjármagnisér til
pólitisks ávinnings. Svonefndar
„vixlareddingar” eru algengt
form á þessu. Stjórnmálamað-
urinn útvegar skjólstæðingi sin-
um vixillán og gefur honum
þannig kost á verðbólgugróða
Viö næstu kosningar fær stjórn-
málamaðurinn siðan sinn póli-
tiska veröbólgugróða. Af þessu
verður áhugi margra stjórn-
málamanna á setu i bankaráö-
um og öðrum stjórnum lána-
stofnana ofur skiljanlegur. ö-
hætt er að fullyrða aö ýmsir
þeirra Alþingismanna, sem
eiga hvað traustust sæti á Al-
þingi, geta þakkað þaö tilþrifum
sinum I pólitiskri fyrirgreiðslu.
Spillingin.
Nú heyrist þvistundum haldið
fraip, að fyrirgreiðsla af þessu
tagi sé sjálfsögð og eðlileg þjón-
usta við kjósendur. Þessu skal
alfarið mótmælt. Besta þjón-
usta, sem Alþingismenn geta
veitt kjósendum sinum er aö
sinna stjórn landsins af alúð og
samviskusemi og verja helst
tima sinum ekki i annaö. En
fleira kemur til. Pólitisk fyrir-
greiðsla er andfélagsleg og býð-
ur spillingu heim enda er
mismunun grundvallarein-
kenni hennar. Einum er veitt
það sem annar fær ekki, en báð-
ir eiga jafnan rétt til. Ctdeiling
fjármagns og hlunninda i stór-
um stil eftir stjórnmálaskoðun-
um manna er þannig alþekkt
spillingareinkenni og kennslu-
bókardæmi um stjórnarfar i
hnignun. Þessi einkenni voru á
þýzku stjórnarfari áður en nas-
istar hrifsuðu völdin og þvi
gri'ska einnig fyrir valdatöku
herforingjanna. Og þær eru
fleiri þjóðirnar, sem glötuöu
lýðræðislegum stjórnarháttum
fyrir pólitiska spillingu.
Unnt er að byggja upp rikis-
vald með tvennum hætti.
Annars vegar með likamlegu
valdi. Þar sem þegnarnir eru
knúðir til þess i krafti hervalds
eða lögreglu að lúta boðum
valdhafanna. Hins vegar á
trausti þegnanna til valdhaf-
anna, þar sem þegnarnir gegna
sjálfviljugir boðum og bönnum
einfaldlega af þvi þeir telja sér
það rétt og skylt. 1 lýðræðisrikj-
um er þetta traust afar mikil-
vægt og forsenda þess að lýð-
ræðisleg skipun haldist.
Hér á landi má finna þess
ýmis merki að traust þegnanna
á valdhöfunum er ekki svo sem
best væri á kosið. Kemur það
fram i þvi, að fólk hlitir ekki
ákvörðunum löglegra stjórn-
valda, eöa það gripur fram fyrir
hendur þeirra og framkvæmir
sjálft þá hluti, sem stjórnvöld
hafa látið ógerða. Skulu ne&id
um þetta nokkur dæmi frá sið-
asta ári. Fyrst má nefna verk-
fall starfsmanna i rikisverk-
smiðjum i fyrravor. Hér reyndi
á það hvort ætti meira traust
löglega kjörin rikisstjórn eða
verkalýðshreyfingin. Rikis-
stjórnin bannaöi verkfall með
bráðabirgða lögum, en verka-
lýðshreyfingin fyrirskipaði það
gagnstæða. Þar varð rikisvaldið
aö láta i minni pokann. Dæmin
eru fleiri. Suðurnesjamenn lok-
uðu herstöðinni, hópar opin-
berra starfsmanna hófu fjölda-
uppsagnir, konur fóru I verkfall.
Allt eru þetta merki vantrúar og
vantrausts á löglegum stjórn-
völdum , merki þess, að fólk
tekur ekki mark á öörum
stjórnendum, en þeim sem þaö
hefur sjálft til valda og getur
fellt ef þvi sýnist svo. Vandinn
snýst þvi um það hve virkt lýð-
ræðið er. Hvort það er raun-
veruleiki eða einungis bókstafir
I stjórnarskrá. Hversu auðvelt
það er fólki að velja sjálft eöa
fella fulltrúa á löggjafarsam-
komu og hver raunveruleg völd
þeirrar samkomu eru um stjórn
landsins. Ljóst er að Alþingi ris
ekki updir kröfum þjóðarinnar I
þessu.
Arið 1945 var Alþingi endur-
reist eftir aldalanga kúgun
þjóðarinnar. Nú þarf að endur-
reisa Alþíngi •: að nýju. Spurn-
ingin er hvort það tekst.