Alþýðublaðið - 23.12.1976, Blaðsíða 11

Jólablað Alþýðublaðsins Fimmtudagur 23. desember 1976
11
Að vera sögulegur
.cj:
Danski rithöfundurinn Jörn
Riel er iitt eöa ekki þekktur hér
á landi, þótt merkilegt megi
virðast, þvi bækur hans eru
yfirleitt af þvi taginu, sem fellur
islendingum einna bezt i geð:
Þær eru kimnar — raunar
sprenghlægilegar á köflum —
sériega mannlegar og persónu-
lýsingar hans með miklum
ágætum. Hann er mjög vinsæll i
sinu heimalandi þótt atvikin
hafi hagað þvi svo, að hann býr i
Smálöndum Sviþjóðar, þegar
hann ekki er á heimili sinu i
fjallabænum Vercorin i ölpun-
um.
Þessi hálffimmtugi ævintýra-
maður hefur ekki verið búsettur
i Danmörku siðan hann fór
átján ára að aldri til Grænlands,
en siðan hefur hann starfað i tiu
ár hjá Sameinuðu þjóðunum i
Genf og auk þess búið i Litlu-
Asiu, Suðaustur-Asiu, Vestur-
Indium og Afriku. Bækur hans
bera vitni þessum ferðalögum,
þvi þær gerast ýmist i hitabelt-
Smásaga
eftir
Törn Riel
inu eða á heimskautasvæðum,
eins og sagan sem hér birtist, en
hún gerist einmitt á
Noröaustur-Grænlandi meðal
veiðimanna, sem eru einangr-
aðir mestan hluta ársins og
eyöa timanum við að setja upp
gildrur sinar, sækja bráðina
sem i þær fer og ganga frá
henni. Éta kjötið og verka
skinnið. Enda bera lifsviðhorf
þessara manna einmitt vitni þvi
lifi, sem þeir lifa.
Sagan er þýdd af Hauki Má
Ilaraldssyni, blaðamanni, en
teikningar gerði Eiler Krag.

■l:J •— *<*»•'*
hér og þar um það, hvernig
venjulegt fólk hefur það.” Hann
strauki þungt hugsi niður eftir
gráum nærbuxunum sinum, sem
einnig hefðu haft not af nokkrum
selskinnsbútum.
„Sjáðu til, Lassilitli, við hérna
uppfrá, við erum eins og byrjunin
á þessu öllu. Við höfum ekki fjar-
lægzt þá armalöngu, sem hopp-
uðu um á isöldinni við nokkurn
veginn sömu kringumstæður,
meiraensvo að við gætum kastað
til þeirra. Við veiðum smávegis
Ög njótum tilverunnar. Við erum
öll þróunin, en 'við erum einnig
upphafið. Skilurðli? ”
„Nei,” svaraþi Lassilitli hrein-
skilnislega. Hann hugsaði hægt,
orð fyrir orð án þess að haf a hæfi>
leika til að lita á heildarmyndina.
Þegar hann hafði farið i gegnum
ræðu Björka af kostgæfni, kinkaði
hann kolli. „Nú held ég næstum
að ég hafi það.”
,,Gott,” Björki stakk löngum
fótleggjunum i viðgerðina. „í
raunveruleikanum verða aldrei
aðrir en við. Viö erum varaforð-
inn, skal ég segja þér, og við
breytumst ekki frekar. Þegar svo
ósóminn þarna niðurfrá hrynur
saman, þá verða þaö’við sem vis-
um veginn. Þá eru þeir niðurfrá
hrein öskuhaugaframleiðsla en
við þeir einu sem eru óspilltir.”
Björki hristi höfuðið hugsandi.
„Stjórnmál eru fyrir refi, Lassi-
litli, sem villa um fyrir þeim vitr-
ari og þeim heimskari og kalla
það lýðræði. Það finnast að visu
enn veiðimenn þar niðurfrá, en
veiðiaðferðin sem þeir nota er
ákaflega óheppileg. Og almenni-
leg heimssaga skapast ekki af
I^enni. Við aftur á móti erum i
rtiiðri sögu.nni. Við höldum sama
fótaburöi 'og þeir gömlu meö
löngu handleggina og kylfurnar.
Niðurfrá fjögra þeir um i alltof
litlum skóm og með alltof mörg
likþorn.”
Lassi, söjn átti i erfiöleikum
með að ná skýrri mynd, bað enn
einu sinni um tima til umhugs-
unar.
„Segðu mér, Björki, þetta með
fótaburðinn, hvernig ber aö skilja
það?”
Björki benti á langa, granna
hauskúpu sina. ,,Já, hvernig,
hvernig? Þaö kemur að innan og
skilst aðeins hérna inni, vinur
minn. Við eigum ekki að gera
mkkur betri en við erum, og nátt-
úran er ekki hrifin af þeim sem
fara út af brautinni sem þeim var
mörkuð. Bara nefið fram og
stefnið í vindinn.”
Þetta svar gerði út af við
Lassalitla. Hann féll út úr um-
ræðuefninu og fálmaöi eftir nýju.
„Hver er Sulti?” spurði hann.
„Sulti? Já, þar höfum við skin-
andi dæmi um það sem ég var að
tala um,” svaraði Björki. Hann
ætlaðiekkiaðsleppa þvisögulega
svona fyrirvaralaust. „Sulti var
frábær ,'veiðimaður þangað til
hann týhdi gleraugunum sinum.
En þá séall lika hans nótt á. Nátt-
úran kærir sig ekki um að veiði-
menn tapi gleraugunum sinum.”
„Kannski er hann niðri hjá
hvolpunum,” sagði Lassilitli.
Björki, sem kominn var i
hreimskautabuxurnar, gekk að
glugganum. „Já, hann er hjá
hvolpunum meö sultutau. Og þar
geturðu séð, Lassilitli. Sulti hefur
reynt að afla sér vina og þaðget-
ur verið nauðsynlegt þegar
maður er svo gott sem hjálpar-
laus. En einn góðan veðurdag, ef
hann.jþá fær ekki ný gleraugu
áður,,Velta þessir fjórfættu vinir
hanslþonum um og éta hann, eða
— að ihinnsta kosti svo mikið af
honum að ég get grafið leifarnar
af honum i kexdós. Þá erum við
komnir aftur til þess,sögulega.”
Lassi horfði út I náttúruna. Það
yar ekki miki6 að sjá þvi það var
kkollið á myrkur og hann gat
aðeins séð eins langt og bjarminn
frá oliulampanum á gaflinum
náði. Hann gat þó séð Sulta
standa við hlekki hvolpanna. Sulti
með stóra brúna krús i hendinni.
Hann gat séö hvernig Sulti fálm-
aði yfir höfuð hálfvaxinna hund-
anna tilaðkomast aðþvihver var
hver, áður en hann stakk hnefa-
fylli af bláberjamauki upp i gap-
andi ginið. Sulti elskaði þessa
hvolpa. Jafnvel þegar hann hafði
gleraugu og gat séð hafði hann
skotið að þeim sætindum öðru
hverju. En þá fengu þeir aðeins
mauk aðra hverja viku. Þegar
hann týndi gleraugunum og varð
þar af leiðandi nánast blindur,
gaf hann þeim af krukkunni ann-
hn hvern dag. Hann hafði fengið
Lassalitla til að safna berjum
sem hann h^fði siðan soðið niður
með sykri pg rommi. Þetta var
sterkt og Öragðgott berjamauk
sem hvolpdrnir elskuðu.
„Guð veit hvort hann sér yfir-
ieitt nokkuð án gleraugnanna,”
velti Lassilitli fyrir sér.
„Hann gæti ekki séð muninn á
óðum rostungi og dauöri lofmu,”
dundi i Björka. „Hann sér ekki
einu sinni húsið hérna fyrr en
hann nær taki á dyrahúninum.”
„Hvernig stendur á þvi að þú
lætur hann fara þangað út, ef
hann sér ekki neitt?”
„Já, hvernig, hvernig! Björki
starði illur á Lassalitla. „Maður
getur ekki bannað honum að
ganga út, eða hvað? Ég get þó
fjandann ekki lokað greyið inni I
einhverjum .útiskúranna eða
bundið hann viö fletið. Viljihann
út, þá er það hans mál en ekki
mitt. Auk þess er hann vanur að
bjarga sér, og burtséð frá þvi að
hann sér ekki, gengur honum
ágætlega.”
„En hann gæti þó tekið stækk-
unarglerið með sér,” stakk Lassi-
litli upp á.
„Og týna þvi lika, ha? Ekki að
tala um. Stækkunarglerið verður
hér i húsinu. Með þvi getur hann
þó bæði eldað og fláð og komið að
einhverjum notum,” Björki tók
umrætt stækkunargler upp af
borðinu. Það var stækkunargler
sem hann hafði nappað frá þýzk-
'um jarðfræðingi.
„Það er eitthvað sérstakt við
þetta stækkunargler,” sagði hann
við Lassalitla, ,,og þess vegna vil
ég ekki missa það. í hvert sinn
sem ég tek það i hönd koma mér
til hugar timarnir, þegar ég —
aflað mér þess, og þær hugsanir
myndu ef til vill hverfa ef það
týndist. Reyndar getur Sulti alls
ekki verið án þess innandyra.
Þetta stækkunargler heldur hon-
um þó við vinnu. Hefði hann það
ekki, yröi hann máttlaus iðjuleys-
ingi, og sé maður máttlaus iðju-
leysingi, er maður fyrirlitinn af
'vinum sinum þvi maður Iþyngir
þeim, og sé maður fyrirlitinn af
vinum sinum þvi maður iþyngir
þeim, og sé maður fyrirlitinn af
vinum sinum, veröur maður
þunglyndur og þunglyndi fylgir
að lokum geðveiki. Þess vegna
verður stækkunarglerið innan
dyra.”
Lassilitli leit.aðdáunaraugum á
Björka. „Þú kannt sannarlega að
tala um hlutina,” sagði hann.
„Maður verður alveg ruglaður af
að hlusta á þig.”
„Þeirerutilsemhugsa, jafnvel
þótt þeir búi afskekkt,” svaraði
Björki. „Og geri maður það,
kemst maður til manns. Leggðu
það á minnið, Lassilitli.”
„Þegar ég«er úti að lita eftir
gildrunum,” s§gði Lassilitli
flaumósa, „hugsa ég Iika. Ég
eiginlega skipulegg hugsanir
minar, Björjti. Er það ekki skyn-
samlegt? Éjg byrja á morgnana
og meðan ég er að spenna hund-
ana fyrir, ájkveð ég að hugsa um
eitthvað, sem ég gæti hugsað mér
að kafa til botns i þann daginn.”
„Þaðhljómar ágætlega,” sagöi
Björki og kinkaði kolli. Hann leit
með velþóknun á sinn unga
nemanda. „Það er mjög áriðandi
að maöur kafi til botns i hlutun-
um, Lassilitli.”
Ungi veiöimaðurinn laut höfði
og starði niður á borðplötuna.
„Það er bara svo erfitt,” hvíslaði
hann. „Maður þarf vist að hafa
hæfileika til þess. Hvað mig
snertir, þá er alltaf eitthvað sem
sleppur framhjá.”
„Tjáðu þig á skýrari hátt,” bað
Björki.
„Jú, sjáðu til. Segjum svo að ég
fari og spenni hundana og ákveði,
að idagíetli ég að hugsa um orðið
kaffi. dag hugsarðu um kaffi,
Lassi,’ ; Segi ég við sjálfan mig,
„ekkert annað.” Það er þó góð
byrjun, finnst þér það ekki,
Björki? En áður en ég er kominn
upp á sleðann, er kaffið sloppið.
Fyrst hef ég hugsað um litlar,
kringlóttar baunir, sem eru mal-
aðar i kvörn, og svo fer ég að
hugsa um föðurbróður minn sem
er malari og er svo sterkur að
hann getur borið fullan hveitisekk
undir hvorri hendi. Þess vegna
fer ég að hugsa um kraftajötun
sem hét úrsus og*var i fjölleika-
húsi i heimabæ minum, fjölleika-
húsi, þar sepi einnig var
hringekja sem við strákarnir
urðum aö draga tiu hringi til þess
aðfá eina ókeypis ferð.” Lassilitli
leit afsakandi upp. „Þarna sérðu,
þá er ég kominn langt frá... hvað
var þaö nú...?”
„Kaffi,” aðstoðaði Björki.
„Já, frá kaffinu, að ég kemst
ekki aftur á sporið. Svona fer
þetta i hvert einastá; sinn."
Björki yppti öxlum. „Þetta er
ekki óalgengt hjá mönnum eins
og þér,” sagöi hann. „Þig vantar
einbeitnina, Lassilitli. t öllum
þáttum lifsbaráttunnar er mikil-
vægt að geta einbeitt sér.” Hann
kinkaöi kolli i áttina að hvolpun-
um. „Sultiþarna, hann hefurekki
heldur sérstaka hæfileika til ein-
beitingar. En hann hefur annaö
sem gerirhann sögulegan og sem
hann lifir á. Hann er laus við
hræðslu, jafnvel þótthann sé ekki
sérstaklega heimskur. Sambland
af honum og mér gerir hinn full-
komna veiðimann. Þess vegna
höfum við haldið saman i mörg
ár.”
Þeir settust við borðið og þögðu
langa stund. Lassi hugsaði um
kaffiog villtist nú frá brúnum lit
baunanna til annars brúns litar,
sem hann dáðist mikið að í
Scoresbýsundi og hafði tilheyrt
ungri stúlku, Magðalenu að nafni.
Þennan brúna lit hafði verið að
finna um stúlkuna alla, og hafði
verið svo eftirminnilegur og
þægilegur fyrir augað, aö hann
átti hreint ekki i neinum erfiðleik-
um með að halda honum föstum i
huga sér.
Björki sneri aftur til heimssög-
unnar. Það var efnisem um þetta
leyti tók huga hans allan. Þeir
sátu og sukku inn i sig sjálfa og
létu skugga sina standa volduga
og loðna upp við óheflaðan viðar-
vegginn. Þeir voru svo langt i
burtu að það leið drjúgur timi þar
til þeir uppgötvuðu að hvolparnir
við hlekkina voru farnir að gelta
af miklu offorsi.
„Hver djöfullinn, eru þeir nú aö
éta hann?” Björki stökk á fætur.
Hann hljóp yfir að eldhúsdyrun-
um, þar sem útsýnið var betra
niður að árbákkanum. í skini
lampans sá hann bæði hvolpana
ogSulta. Og hann sá einnig ungan
björn, sem stóð með langan háls-
inn og vaggaði höfðinu fyrir
framan sultukrúsina hans Sulta.
Gegnum geltið i hvolpunum
heyrði hann Sulta skammast.
„Hvaða náungi ert þú eigin-
lega? Þú heyrir vist ekki okkur
til, félagi.” Hann dró höndina út
úr krukkunni. „Svona rumur, en
þér þykir sjálfsagt eins, gott að
sleikja og þeim litlu, er það
ekki?” Hann stakk hnefafylli af
rom-ilmand' bláberjamauki upp
aðnefibjarnarins. „Já, já, félagi,
þú skalt fá i þetta senn, en þú
skalt ekki vera að hafa fyrir þvi
að koma aftur. Þetta er aðeins
ætlað hvolpum, skal ég segja
þér.”
Björninn át gráðugt. Hann
sleikti hönd Sulta af umhyggju.
Sleikti skinandi hreint milli fingr-
anna, i lófanum og á handar-
bakinu.
„Þér geðjast vel að sælgætinu
hans Sulta, karlinn, he,he,” hló
hann lágt og gaf biminum enn
eina hnefafulli.
Björki hljóp eftir rifflinum sin-
um. Hann tróð kúlum i hleðsluna
og lagði byssuna á neðri hálf-
dyrnar. Meðan hann hélt birnin-
um i miði hvislaði hann að Lassa-
litla:
„Þetta skaltu skrifa á bak við
eyrað, Lassilitli. Þvi þetta er ein-
mitt það sem ég var að tala um
áðan. Nú er Sulti að skrifa kafla i
heimssöguna.” :•
Hann miðaði á höfuð bjarnarins
og hló með sjálfum sér. „Ha, ha,
niðurfrá geta þeirslegizt og fund-
ið upp og gert við. En enginn
þessara skithæla getur fóðrað
björn með berum höndum, eins
og hann Sulti þarna. Þetta, Lassi-
litli, er fjandinn hafi það heims-
saga svo um munar.”
Lassilitli starði kringlóttum
augum í átt að ánni. „Hann held-
ur áreiðanlega að þetta sé einn af
gömlu hundunum sem hafi rifið
sig lausan,” hvislaði hann hás.
„Suiti heldurekkert,” hnussaöi
iBjörka. Hann béygði visifingur-
inn og hleypti af. Hvolpamir ýlfr-
uðu skelfingu lostnir af hávaðan-
um og tveir krampakippir sem
fóru um björninn kipptu sultu-
krukkunni úr höndum Sulta.
Björninn hneig með lágum hósta i
snjóinn og var dauður.
Sulti laut niður og þreifaði eftir
krukkunni. An þess aö snúa sér
við hrópaði hann i átt að húsinu.
„Vel skotið, Björki. Hann var
gæfur eins og lamb, en var næst-
um búinn að sleikja skinnið af
höndunum á mér.” Og til hvolp-
anna hrópaöi hann: „1 dag er sér-
stakur skammtur handa litlu
félögunum. Sultutau! Sultutau!”