Alþýðublaðið - 02.06.1977, Blaðsíða 5

JJJJJJJ1' Fimmtudagur 2. júní 1977
VETTVANGUR 5
[ Rætt við Sigurð J. Jónasson
Eftir aö hafa samið um heppi-
legan viðtalstima, lagði ég leið
að Ásvallagötu 53 og hitti þar
viðmælandann frá tjarnargöng-
unni og við tókum tal saman.
„Ert þú innfæddur Reykvík-
ingur, Sigurður, og foreldrar
þinir máske héðan lika?”
,,Ég er fæddur hér 10/9 1896,
en foreldrar minir, Sigriöur
Sigurðardóttir var frá Björk i
Grimsnesi og faðir minn, Jónas
Jónasson, trésmiður (þeir voru
nú kallaðir snikkarar i þá daga)
var frá Keldnakoti i Stokkseyr-
arhverfi.
Við fluttum austur að Stokks-
eyri þegar ég var þriggja ára.
Faðir minn fékk atvinnu hjá
Verzlunarfélaginu Ingólfi þar.”
„Ólst þú svo upp á Stokks-
eyri?”
„Nei. Móðir min dó 1902 og þá
tvistraðist heimilið og börnin
send sitt i hverja áttina. Mér
var komið að Vorsabæjar-, eða
Ossabæjarhjáleigu i Flóa.
(Menn greinir á um hvort nafnið
sé réttara), til ekkjunnar
Kristinar Magnúsdóttur, sem
þar bjó. Maður hennar, Ivar
Guðmundsson, hvarf á leiðinni
milli heimilisins og Stokkseyrar
og af honum fannst hvorki
hélt Sigurður áfram. „Ég
gerðist vinnumaöur hjá hon-
um næsta ár og átti að hafa 50
kr. árslaun. Um veturinn var ég
svo sendur á vertið og fékk i hlut
50 kr, sem húsbóndi minn
auðvitað hirti. Þetta var nú
siðurinn þá. En þó mér væri
heimilið kært ýmissa hluta
vegna, vildi ég samt heldur
reyna eitthvað á eigin vegum en
gerast vinnumaður lengur. Ég
ákvað þvi að fara til Reykjavík-
ur, enda stóð hugur minn gjarn-
an til iðnaðarvinnu fremur en
sveitastarfa.
Ég þekkti einnig Markús
Ivarsson, járnsmið, son Ivars
og Kristinar fóstru. Hann var
einnig einn af eigendum Héöins
og hefur orðið þjóðkunnur
maður fyrirsitt mikla og merki-
lega málverkasafn.”
„Og hvernig gekk þér svo i
höfuðstaðnum?”
„Hérna i Reykjavík réðist ég
til Islandsfélagsins, sem þá
barst talsvert á. Það gerði út
togara og aðstaðan var alls ekki
sérlega beysin. Flytja varð afl-
ann utan af ytri höfn og auðvitað
mátti ekkert uppihald verða á
uppskipuninni.”
„Gilti þá sama vinnulag og
hefði ég getað orðið eilifur
augnakarl hjá Rafveitunni, ef’
ég hefði ekki brugðið á annað
ráð.”
„Og hvað varð það?”
„Mig hafði lengi langað til að
komast út fyrir pollinn, og þess-
vegna svaraði ég auglýsingu frá
norskum bónda, sem vildi fá
starfsmenn, og það varð úr, að
við fórum utan tveir. Kaupiö
sýndist vera sæmilegt, eða 1200
kr. á ári. ____
Við fórum um Kaupmanna-'
höfn áleiðis til Noregs. Þetta
var á Jaðrinum.”
„Og ferðin hefur gengið að
óskum?”
„Nei, hún var nú talsvert
brösótt. Við urðum að biða i
Höfn þriggja vikna tlma eftir
vegabréfsáritun og starfsleyfi,
og stálumst reyndar hálfvegis i
skip, sem gekk til Noregs, eftir
að hafa þó haft simskeytasam-
band við vinnuveitandann. En
lögreglan i Kristianssand var nú
ekki á þeim buxunum að sleppa
okkur i land, og eins fór I Aren-
dal, og það var ekki fyrr en i
Stavanger, sem við komumst I
land nauðulega þó. En eftir að
við náðum sambandi við vinnu-
Náttúruunnandi og skáld segir frá
lífsreynslu sinni heima og erlendis
tangur né tötur, þrátt fyrir
mikla leit. Ráðsmaður var fyrir
framan hjá henni, sem kallað
var, þegar mig bar þangað.”
„Þótti þetta ekki dularfullt?”
„Jú,i meira lagi. Annars eru
þarna sundursprungin hraun
með gjótum, sem vel gætu fólgið
mann. Ef til vill hafa sumir
kennt þetta draugagangi, sem
menn trúöu almennt á. Hitt gæti
verið, að fólk hafi ekki viljað
hafa hátt um það, vegna
vinsælda Kristinar, sem var
öndvegiskona.”
„Varst þú var við drauga i
þinum uppvexti?”
„Já. Ekki get ég neitað að
hafa trúað þvi, og satt að segja
gerðist ýmislegt, sem ekki var
auðvelt að skilja á annan veg en
draugar yllu.”
Hér má skjóta þvi inn i frá-
sögn Sigurðar, að 1865 hvarf
bóndinn, Guðmundur Gestsson i
Vorsabæjarhjáleigu og fannst
aldrei. Það var á leiðinni milli
Eyrarbakka og Stokkseyrar.
Lik hans fannst aldrei og hin
einu ummerki, semfundust var
stafur hans, sem barst á fjörur.
Dauði Guðmundar Gestsson-
ar var manna milli talinn af
völdum Skerflóös Móra, eða
Sels Móra, sem hann var kallað-
ur jöfnum höndum, en hann var
magnaður draugur, sem á þeim
tima gekk ljósum logum á þessu
svæöi og lét sér ekki nægja þaö
eitt að gera mönnum meinlitlar
glettur. Þessa er getið i þjóðsög-
um próf. Guðna Jónssonar I. h.
bls. 97—98.
Ekki taldi Sigurður sig geta
fullyrt um, hvort Guðmundur
Gestsson hafi veriö faðir Ivars
Guðmundssonar manns
Kristinar, en vel mætti svo hafa
verið. Skiljanlegt er, að sllk firn
i einni og sömu fjölskyldu væru
ekki á orði höfð á heimilinu.
Ivar var annars tvikvæntur og
var Kristin, fóstra min,seínní
kona hans.
„Þegar ég var fermdur brá
Kristin búi og við tók Guð-
mundur stjúpsonur hennar,”
um borð i skipunum áður en
vökulögin voru sett?”
„Já, þar var engin miskunn
hjá Magnúsi, eins og þar
stendur. Mér er sérstaklega
minnisstæð ein löndun, sem tók
48 tima. Þegar ég var að labba
heim lá við að ég sofnaði I ööru
hverju spori. Einu sinni varð
mér þó litið til baka og sá þá
geysilegan eldbjarma bera við
loft yfir miðbænum. En ég
skeytti þvi engu og staulaðist
heim. Þetta var þegar Hótel
Reykjavik brann ásamt 11 öðr-
um húsum.”
„Hvað um atvinnuástand á
þessum tima?”
„Það var nú talsvert mis-
jafnt, en ég haföi alltaf nóg fyrir
stafni. Ég var t.d. við byggingu
Reykjavikur Apóteks. Þaö þótti
og þykir enn myndarlegt hús og
þar voru viðhöfð ýmis óvenjuleg
vinnubrögð. Til dæmis var
steypan höluð upp á efri hæðirn-
ar með vélaafli! Ég var við
móttökuna uppi, en Stefán
Þorláksson, sem Kiljan hefur
gert frægan i einni bók sinni,
var vélstjórinn. Það var ágætur
maöur og okkur varö vel til
vina.
Nú svo var ég tvö sumur
kaupamaður i Hjaröarholti i
Borgarfirði og sitthvaö fleira
dreif á dagana.”
„Slappstu við spönsku veik-
ina?”
„Nei, ekki aldeilis. Það mátti
vist ekki miklu muna þá, að ég
kveddi þennan heim, og ég var
um árabil slappur til heilsunnar
eftir það áfall. Maður reyndi
samt ýmsar leiðir til að bjarga
sér, var t.d. eina vertið i Eyjum,
ráöinn upp á fast kaup. Það
voru 300 kr. fyrir vertiðina. Svo
tók ég mér fyrir hendur aö læra
á bil og var reyndar fyrsti bil-
stjórinn hjá Rafveitu Rvikur,
var við byggingu Elliöaár-
stöövarinnar.”
„Þótti bifreiðastjórn ekki
talsverð upphefö þá?”
„Jú þetta þótti talsvert
öfundsverð aðstaða, og liklega
veitandann heyrðum við ekki
meira af þvi máli.”
„Hvernig fannst þér vistin i
Noregi?”
„Hún var nú svona upp og
ofan. Yfirleitt var reynt að
spara eftir föngum hjá stór-
bændunum. Viðbit var til dæmis
aðeins makarin, þó nóg væri af
smjörinu á bænum, og vinnu-
fólkið borðaöi sér. Mér fundust
stórbændur talsvert stoltir,
jafnvel hrokafullir sumir og litu
niður á vinnulýðinn úr hæðum
sinum! Nei, matarvistin var
ekki góð hjá þeim, en einu sinni
fundum við upp á þvi að kaupa
okkur egg og steiktum (spæld-
um) þau og héldum okkur
eggjaveizlu. Húsbóndinn kom
þar að og varð æði langleitur.
Eftir þetta batnaði vistin tals-
vert.
Allt annað mál var eftir að ég
fór að vinna tima og tima hjá
smábændum. Þar var maturinn
eiginlega borinn i mann, svo
varla var hóf að og viðmótið var
einstaklega vingjarnlegt.”
„Varstu lengi hjá þessum,
sem þú réðst upphaflega til?”
„Nei, aðeins helming umsam-
ins tima. Annars veiktist ég um
veturinn og lá um hrið. Þaö voru
eftirstöðvar spönsku veikinnar.
Fátt var um að vera, en ég tók
samt norskt bilpróf.”
„Hvert lá svo leiöin?”
„Lengra upp i land, til Opdal.
Það atvikaðist svo, að félag,
sem keypti fé af bændum og ól
það að sumarlagi til slátrunar
uppi á heiðum, auglýsti eftir
fjárgæzlumanni og ég sótti um
starfið, sem átti aö standa
þriggja mánaöa skeiö. Dálitið
þras var um kaupgreiðslu. Ég
vildi fá 400 kr. á mánuöi, sem
þeim þótti hátt, en gengu þó aö
að lokum. Góðan fjárhund
þurfti ég að leggja mér til.
Ég var svo við fjárgæzlu
þarna i 3 sumur og náði mér að
fullu eftir spönsku veikina.
Fjallaloftslagið átti sinn góða
þátt I þvi.
„En hvað gerðirðu svo aðra
tima ársins?”
„Það var nú sitt af hverju,
vann timakorn hjá ýmsum
bændum og stundaöi skógar-
högg á vetrum.
Viðnum var svo ekið aö ánum
og þær fleyttu honum til sjávar
um vorið. Mér bauðst reyndar
starf sem hreindýragæzlu-
maður, en það afþakkaði ég.
Svo var ég einn vetur á Vors
lýðháskóla.”
„Voru fleiri Islendingar þar
þá?”
„Já, viö vorum sex þann
vetur. Við vorum herbergis-
félagar við Þorsteinn Þ.
Viglundsson, siðar skólastjóri i
Eyjum. Hann var harðduglegur
við námið og sló ekki slöku við.”
„Það hefur nú ekki verið vani
Þorsteins að hverju, sem hann
hefur gengiö, það ég veit. En
hvernig féll þér á skólanum?”
„Ég tel skólann hafa verið
óðan, og skólastjórinn, Lars
skeland, naut óskiptrar virð-
ingar nemenda. Hann var
strangur og mér er fyrir minni,
að þaö var eitt par, drengur og
stúlka, sem hann taldi að væru
að draga sig saman, en allt var
nú það i mesta skikkelsi, fengu
þann úrskurð áður en þau fóru
heim i jólaleyfi, að ekki væri
óskað eftir afturkomu þeirra
eftir jólin!
Þetta þætti vist strangt nú.
En þá voru aðrir timar.”
„Og svo lá leiðin heim aftur?”
„Já. Ég kom heim 1925 og fór
þá að vinna i Héðni. Þaö var svo
i beinu framhaldi af járnsmiða-
vinnu minni, að ég tók að leggja
stund á pipulagnir, sem þá var
ný iðngrein 1928.”
„Þurftir þú þá ekki i iönskól-
ann?”
„Nei, en verklegt próf þurfti
ég auðvitað að taka og kunna að
lesa úr og vinna eftir teikning-
um. Við þetta vann ég svo
meðan kraftar entust. Stéttin
smá dafnaði og þar eru nú tvö
félög.Sveinafélag pipulagninga-
manna og Meistarafélag pipu-
lagningamanna. Ég var i stjórn
þess fyrrnefnda i 9 ár og hins
siðarnefnda i 12 ár og einnig i
iðnráði frá þeirra hálfu.
Félagið mitt sýndi mér þann
sóma á áttræðisafmælinu i
Framhald á bls. 14.
Kvæði
Ég gekk niður i dalinn eitt góðviöriskvöld,
og guðdómleg var kyrröin, sem hafði þar völd.
Mér f annst svo ijúft aö 'una við kvöidsins kyrrð og frið,
og kvakið upp i trjánum og árinnar nið.
En inn á milli hvislað i eyra mér var,
með yndislegum rómi. Ég vissi ekki hvar.
En einhvers staðar Amor i leyni þar iá,
og léttum, mjúkum fingrum á strengina brá.
Ég vildi ekki hlusta, en fiýði upp á fjöll,
þar flókaskýjum sveifiar I vindunum tröll.
Og örninn upp á hamrinum sér hásæti á,
ég hélt, að Amors söngvar ei mundu þangað ná.
En aftur heyrði ég hvislað af einhverjum þar,
með yndislegum rómi, en vissi ekki hvar.
„Það tjáir ekkiað flýja, þvi alstaðar ég er,
hjá álfunum i dalnum, á tindinum hér.”
Sigurður J. Jónasson.
<ou