Alþýðublaðið - 06.08.1977, Qupperneq 6

6
Laugardagur 6. ágúst 1977
©laíbfctl
04 atvftftíUmabut Clmant tr
Rannoctg þ o 1»I»t n » 6Í fllr,
Sombanb*RrftyuM.
2^fgcctí>oía
ITImaiil cr t Sombaní>»ljilstiui
©0n boftlcga ^—\2 f. 4.
5*rt V*.
Reykjavík, 26. febrúar 1930.
„Stóra bomban“
Oplð bréf tll Helga Tómassonar á Kleppi
l*ér hafið, hr. Helgi Tómasson,
nú um nokkra atund, óbeðið og
tilefnislauat frá minni hálfu gert
yður, á mjög undarlegan 0g frum-
legan hátt, titt um mína hagi, og
það með þeim atburðum, að eg
hygg æskilegt, ekki aíit vegna
yðar sjálfs og íraratiðar yðar,
sem manns og læknis, að gefa yð-
ur tsekifæri til að skýra opinber-
lega fyrir öllum samborgurum
yðar hvatir þær, er komið hafa
yður og nokkrum samherjum yð-
ar í læknastétt Rvikur i þá fá-
lioyrðu aðstöðu, sem nú mun
greint frá.
Fyrir skömmu lét Sigurður
Magnússon & Vifilsstöðum orð
falla um það, að bráðlega myndi
„stóra bomban'* falla á Alþingi.
Af öðrum orðunt sem fallið hafa
frá nánustu samherjum yðar,
var ajigljóst að „stóra bomban"
átti að granda núverandi lands-
stjóm i pólitískum skilningi. I
Aðrar broslegar fréttir komu úr '
lierbúðum „sprengiliða". Ef
„bomban" næði ekki tilgangi sín-
mn átti íhaldið f þinginu að gera
verkfall. sækja ekki fundi, gen
Alþingi vanmegnugt til álykt-
anr>. Hindva að fjárlög næðu fram
að ganga og freista á þann hátt
að leysa upp hið löglega stjórn-
arform, tií hagsbóta fyrir þá sem
eru andstæðir stjórnarstefnu
F rnmsóknarmanna.
i'm áramótin kipti eg f lið
nokkru fjárhagslegu ólagi, sem
dreifðust út frá fáeinum mönn-
um, sem unnu i nánustu sam-
bandi við yður. Og svo sem von-
legt var, eftir máiavöxtum, báru
þeir yður fyrir. „Sérfrreðingur-
inn“ á Kleppi fullyrti að dóms-
málaráðherrann væri brjálaður
og ófær til að gegna starfi sínu.
Dómur slíks manns hlaut að vera
réttur, sögðu íhaldssamherjamir,
sem fluttu vfsindi yðar út um
bæinn og Iandið.
öllum mátti vera Ijóst af mála-
tilbúningi þessum, að hér var
fremur um pólitik að ræða en
vísindi, pólitfk, eins og þá, sem
Mbl.menn búa til i „Stormi" og
„Framtiðinni".
Tvö pólitfsk mál voru hér til
nieðfevðav, sem munu hafa valdió
samstavfi þein-a fáu lækna og
þeirra inörgu íhaldsmanna, sem
stóðu að „bombu"gerðinni á
Kleppi. Annuð var deilan um
veiting læknishéraðanna. Hitt var
njismunandi skoðunarháttur um
hvoi-t ríkið ætti að taka á sínar
herðav nlla skuldasúpu Islands-
bnnkn. Annnð vav sérhagsmuna-
mál nokkuvra læknn, hitt var
Iffsbnrátta nokkurra af ógætn-
ustu fjároyðslumðnnum f land-
inu.
Snmkvæmt gildandi lögum og
venjum ber landsstjóminni rétt-
uv og akylda til að veita héraðs-
læknaembættin í landinu. Um
það gilda ýmsar venjur. Elzta
og ver«ta reglnn er «ð pl7t-
asthvar f byggðum landsins lítur
alnienuingur á tilraunir þær, sem
þér stundið að, með santblandi
af fyiirlitningu og undrun yfir
rangsleitni ykkar.
Því að sannleikurinn er sá, að
öll aðstaða ykkar til læknaveit-
inganna er kúgun við borgara
landsins. Setjum svo, að þér vær-
uð til lengdar geðveikralæknir á
Kleppi, Dungal aðstoðarmaður
við háskólann og Bjami Snæ-
björnsson embættislaus læknir í
Hafnarfirði. Hvaða nauðsyn rek-
ur ykkur til að þrengja upp á
Dalamenn gömlum lækni, sem
þeir vilja ekki heyra né sjá, og
meina þeim að fá ungan og rösk-
an mann, sem þeir þekkja,
trevsta og vilja hafa? Eruð þið
svo undai lega skapi famir, að
ykkuv sé sérstakuv hamingjuauki
að því, að dreift sveitafólk vest-
uv á tandi, fái þá óþörfu örðug-
leika i lifsbaváttunni, að hafa lé-
legan lækni heima fyrir og þurfa
að leita yfir fjallvegi til annara
liéraða?
Hin miklu meðmæli með hinum
unga lækni í Stykkishólmi stöf-
nðu jöfnum höndum af því, að
héraðsbúar höfðu kynnst mann-
inum og likað vel við hann, en
viftftu hinsvegar um gamlan og
litt færan lækni, sem þangað vildi
koniast. Fólkið óttaðist áhrif em-
bættaklikunnar í Rvfk, vissi að
rf hún réði.' fengju þeir aftur
farlanui mann. Það leitaði til
stjórnarinnar og bað ásjár und-
an ofbeldi því, sem þér og yðar
likav standið að. Niðurstaðan'
vaið sú, að Snæfellingar fengu
lœkni. sem gevir öll verk.sfn vel,
og er hvem manns hugljúfi f hér-
aðfnu.
ur vikið að þvi, hvemig Islands-
bankamálið blandaðist inn í
„bombumá!" ykkar.
Áður en vikið er að herbragði
því. er þér hafið treyst svo mik-
ið á, mun eg víkja nokkrum orð-
um að skyldum aðgerðum sem
andstæðingar mínir hafa gripið
til gagrvart mér.
Þnr sem eg hefi nú um 14
ára skeið tekið allmikinn þátt í
umbótastarfi Framsóknai-flokks-
ins, hefi eg talsverða reynzlu um
vopnaburð andstæðinganna. Þvf
meiri og nauðsynlegri sem um-
bótin er, þvi meiri er fjandskap-
ur og rógur þeirra sem á móti
standn. Því betri sem málstaður
umljótamannanna er, því lélegri
eru rök andstæðinganna og því
fremur gripa þeir til óviður-
kvæmilegra vopna.
Það hefir verið mín gifta, að
kunna nð velja mér mál, sem
vom létt til sókna, mæltu með
sér sjálf. En þvf fremur hafa
sumir andstæðingar mínir leiðst
út á brautir, sem þeim hafa orðið
til skaða og ósæmdar. En þó
hygg eg engan hafa búið sér jafn
óliæga aðstöðu og þér, hr. Helgi
Tómasson.
Eg minnist þá nokkurra róg-
burðarherferða á hendur mér,
undanfara „bonibuniálsiqs mikla".
Eg minnist þess fyrst, er Valtýr
Steíánsson greip til þess neyð-
múrræðis að fullyrða, að
Iróndi úr minni sveit hefði sagt
sér að eg hefði verið vondur við
fernijngars.vstkiui mfn, svo að
um hefði munað. Valtýr vildi
segja: Vondur unglingur gerir
vondan mann. Eg skifti mér ekki
af rógmælgi Valtýs. En fenning-
nrevctkíni mfn 4
liretti Iánaða orku frá ókomnum
árum. ólafur Thors og Valtýr
Stcfánsson gengu í flokki sínum
fram fyrir skjöldu með þennan
skemmilega rógburð um eitur-
nautn mína, annar á landsmála-
fundi í Vík, hinn í blaði sínu.
Báðir vissu, að þeir fóru með vís-
vitandi ósannindi. Báðir skrökuðu
í sama tilgangi og þér, Helgi
Tómaason. Þeir gátu ekki unnið
mál sin með rökum. Heldur «n
tapa leik j byrjun, vildu þ«ir
fi-eista að vinna með slikum meö-
ulum. Seinna mun það ef til vill
þykja merkilegt, þegar frá vertt-
ur sagt, að menn sem engan dag
ársins eru lausir við eituráhrif
vinanda og tóbaks hafi reynt að
lógbeia fyrir eiturnautn mann,
sem ekki notaði æsandi meðul fyr
tða síðar á æfinni. En jafnhliða
þvf og ég rek þennan þátt í bar-
dagaaðferð andstæðinga minna vil
ég þakka það hól óvinanna, er
þeim finnst mitt hversdagslega
starfsþrek óskiljanlegt út frá
öðru sjó.mrmiði en því. að höfuð-
stól framtíðarinnar sé eytt fyr en
vera ber.
Þá kem ég að fjórða og sið-
asta kaflanum. þeim kaflanum,
sem verður tengdur við nafn yðar
á sania hátt og lygasagan um
„fermingarbarnið" við Valtý, og
sagan um eitrið, sem átti að geru
menn gáfaða og duglega verður
kennd við ólaf Thors og Mbl.
Þér, llelgi Tómasson, hafið
fuudið upji og borið út þá sögu,
að ég væri geðveikur, og að þess
vegna yrði að taka af mér með
valdi þau opinberu störf er ég j
t'egni nú, ef eg sleppi þeim ekki I
án þess fyrir vinsamlegar bend-
Frægasta
blaðagrein
aldarinnar
Stóra bomban, blaðagrein
Jónasar Jónssonar frá Hriflu,
sem hann skrifaöi i Timann i fe-
brúar árið 1930 er sennilega
kunnasta blaðagrein, sem Is-
lendingur hefur ritað á þessari
öld.
Allt málið er einnig i senn
furðulegt og óvenjulegt. Ríkis-
stjórn Tryggva Þórhallssonar
haföi komið til valda árið 1927,
studd hlutleysi Alþýðuflokks.
Jónas hafði veriö herskár og
umdeildur maður allt frá þvl
hann hóf að rita hér i blöð á ár-
unum fyrir fyrra strið, og var
siðan sennilega áhrifamesti höf-
undur þess flokkakerfi sem enn
er búið við i landinu.
Jónas Jónsson hafði áður háð
strið við læknastéttina. Nú
horföu málin öðru visi við. Ein-
hverjum læknum þótti dóms-
málaráðherrann bráður og upp-
stökkur, en dómarnir voru vist
full hvatvisir . Allt um það þá
birtist ungur geðlæknir og
nýkominn frá námi, Helgi
Tómasson, yfirlæknir á Kleppi,
á heimili Jónasar. Hað þeim fór
á milli er ekki nákvæmlega vit-
aö, en grein Jónasar er hans út-
gáfa af þeim fundi. Helgi svar-
aði fyrir sig i Morgunblaðinu.
Jónas kaus að birta þessa
grein — sennilega til þess að
vera á undan og drepa i fæðingu
illkvittnislegri róg en hann réöi
við að öðrum kosti.
Eftirleikurinn varð svo sá aö
Jónas rak HelgaTómasson úr
yfirlæknisstarfinú' á Kleppi, en
þegar Olafur Thors tók við þvi
embætti i forföllum Magnúsar
Guðmundssonar nokkru siðar
var það eitt hans fyrsta verkað
setja Helga i embættið á ný.
Þessi átök voru ævintýraleg.
En enginn stóri sannleikur hef-
ur enn orðið til um efnisatriði
málsins. Enn má heyra menn
hnakkrlfast um efnisatriði
málsins.
Þér hafið, hr. Helgi Tómas-
son,nú um nokkra stund, óbeðið
og tilefnislaust frá minni hálfu
gert yður á mjög undarlegan og
frumlegan hátt, titt um mina
hagi, og það með þeim at-
burðum að ég hygg æskilegt,
ekki sizt vegna yðar sjálfs og
framtiðar yðar, sem manns og
læknis, að gefa yður tækifæri til
aö skýra opinberlega fyrir
öllum samborgurum yöar hvat-
ir þær, er komiö hafa yður og
nokkrum samherjum yöar i
læknastétt Rvikur I þá fáheyröu
aðstöðu, sem nú mun greint frá.
Fyrir skömmu lét Sigurður
Magnússon á Vifilsstöðum orð
falla um það, að bráðlega myndi
„sttíra bomban” falla á Alþingi.
Af öðrum orðum sem fallið hafa
frá nánustu samherjum yðar,
var augljóst aö „stóra bomban”
átti að granda núverandi lands-
stjórn ipólitisku skilningi. Aörar
broslegar fréttir komu úr her-
búðum „sprengiliða”. Ef
„bomban” næöi ekki tilgangi
sinum átti ihaldið i þinginu að
gera verkfall, sækja ekki fundi,
gera Alþingi vanmegnugt til
ályktana. Hindra að fjárlög
næðu fram að ganga og freista á
þann hátt að leysa upp hið lög-
lega stjórnarform, til hagsbóta
fyrir þá sem eru andstæöir
stjórnarstefnu Framsóknar-
manna.
Um áramótin kipti eg i lið
nokkru ^árhagslegu ólagi, sem
átt hafði sér stað hjá tveim
stéttaTbræðrumyöar. Létannar
þeirrá reiði sina i ljós bréflega
til stjórnarinnar, en báðir
hlyddu, sem vonlegt var. Hjá
yður var ekkert fundið að,
heldur þvert -4 móti vitnað til
vissra aðgerða, á spitaladeild
þeirri er þér veitiö forstöðu sem
stjórnin taldi til fyrirmyndar.
Þótt undarlegt sé, tókuð þér
aö yður, tilefnislaust að gerast
málsvari hinna læknanna móti
landsstjórninni. Þér höföuö
hreinan skjöld f þvi efni sem þar
var um að ræöa, og málsstaöur
stéttarbræðra yðar var þannig,
að þeir álitu sér bezt hentaað
ræða málið ekki opinberlega.
En áhugi yðar var svo mikill á
máli þessu að hús yöar var gert
aö nokkuð föstum samkomustað
„sprengimannanna”. Um einn
af þeim „collegum” sem sótti
þessar vakningarsamkomur i
húsyðarerkunnugtaö þérhöfð-
uð áöur við flest hugsanleg tæki-
færi látið i ljósi óbifanlega fyrir-
litningu á hæfileikum hans við
það starf, er hann lengi hefir
gengt fyrir rikið og að hann
endurgalt yður umtalið og sömu
mynt, og ekki meö „dánarbúa-
vöxtum”.
Út frá þessum samkomum
fóru aö berast vissar niöurstöð-
ur, er snérust aðallega um
heilsufar mitt. Fyrst dylgjur og
hálfkveðnar vlsur, sfðan:
ákveðnir dómar, um að ég væri
geðbilaður, geðveikur, og sein-
ast að ég væri sannanlega brjál-
aður. Lif og gengi Islendinga
væri að sjálfsögðu undir þvi
komiö að ég færi úr stjórninni og
það sem fyrst. Eftirmaöur var
tilnefndur, sem ,,bombu”-fólkiö
taldi sig geta unaö viö. Dylgjur
þessar og sögur dreifðust út frá
fáeinum mönnum, sem unnu i
nánustu sambandi við yöur. Og
svo sem vonlegt var, eftir mála-
vöxtum, báru þeir yður fyrir.
„Sérfræðingurinn” á Kleppi
fullyrti að dómsmálaráðherr-
ann væri brjálaður og ófær til að
gegna starfi sinu. Dómur sliks
manns hlaut að vera réttur,
sögðu ihaldssamherjarnir, sem
fluttu visindi yðar út um bæinn
og landið.
öllum mátti vera ljóst af
málatilbúningi þessum, að hér
var fremur um pólitik að ræða
en visindi, pólitik, eins og þá,
sem Mb.menn búa til i „Stormi”
og „Framtiðinni”.
Tvö pólitisk mál voru hér til
meðferöar, sem munu hafa
valdið samstarfi þeirra fáu
lækna og þeirra mörgu ihalds-
manna, sem stóðu aö
„bombu”gerðinni á Kleppi.
Annaö var deilan um veitingu
læknishéraðanna. Hitt var mis-
munandi skoðunarháttur um
hvort rikið ætti að taka á sinar
herðar alla skuldasúpu Islands-
banka. Annaö var sérhags-
munamál nokkurra lækna, hitt
var lffsbarátta nokkurra af
ógætnustu fjáreyðslumönnum I
landinu.
Samkvæmt gildandi lögum og
venjum ber landsstjórninni
réttur og skylda til að veita hér-
aðslæknaembættin i landinu.
Um það gilda ýmsar venjur.
Elzta og versta reglan er að láta
elzta umsækjanda jafnan fá em-
bættið. Félagar yðar hallast
mest aö þessari óvenju. Gagn-
stætt þessu litur núverandi
stjórn svo á, að ef yfirgnæfandi
meirihluti borgara i einhverju
héraði mæli með einum ákveön-
um umsækjanda, þá sé það
nægilega þung röksemd til þess
að stjórnin beygi sig fyrir þvi,
og veiti þeim umsækjanda sem
héraðsbúar biðja um. Sú skoðun
er byggð á þvi, aö héraðsbúar
eigi mest á hættunni með lækni
sinn. Þeir borga honum launin,
með sköttum og sérgreiðslum.
Læknirinn er i héraðinu vegna
fólksins sem býr þar, en alls
ekki fyrst og fremst til að hafa
þar atvinnu sjálfum sér til
handa. Þvi meiri trú sem hér-
aðsbúar hafa á læknisinum, þvi
betur gengur honum að vinna
starf sitt vel. En sé lækni þryst
upp á hérað móti vilja fólksins,
fara hæfileikar, jafnvel góðra
lækna, forgörðum. Sambúð
læknis og héraðsbúa veröur þá
sviplik og lif i landi sem er her-
sett af óvinaþjóö.
Mér var vel kunnugt hve
skaðlegt var aö kúga héruðin.
Þessvegna hefi ég fram að
þessu og mun jafnan framvegis,
ef ég hefi með veitingu héraðs-
læknisembætta að gera, fara
sem allra mest eftir óskum
þeirra sem eiga að búa við
lækninn, en taka ekkert tillit til
slettirekuskapar manna, sem
ekkert kemur málið við.
Seyðfiröingar, Snæfellingar
og Dalamenn hafa fengið aö
hafa þessa þátttöku um læknis-
mál sin. 011 fengu þessi héruð
unga og duglega lækna og fölkiö
ihéröðunum er mjög ánægt yfir
valinu. 1 öllum þessum héruöum
og viðasthvar I byggðum lands-
inslituralmenningurá tilraunir
þær, sem þér standið að, með
samblandi af fyrirlitningu og
undrun yfir rangsleitni ykkar.
Þvi aö sannleikurinn er sá, að
öll aðstaða ykkar til læknaveit-
inganna er kúgun við borgara
landsins. Setjum svo, aö þér
væruð til lengdar geðveikra-
læknir á Kleppi, Dungal aðstoð-
armaður við háskólann og
Bjarni Snæbjörnsson embættis-
laus læknir I Hafnarfirði. Hvaöa
nauðsyn rekur ykkur til að
þrengja upp á Dalamenn göml-
um lækni, sem þeir vilja ekki
heyra né sjá, og meina þeim að
fá ungan og röskan mann, sem
þeir þekkja, treysta og vilja
hafa? Eruð þiö svo undarlega
skapi farnir, að ykkur sé sér-
stakur hamingjuauki að þvi, að
dreift sveitafólk vestur á landi,
fái þá óþörfu örðugleika f lifs-
baráttunni, að hafa lélegan
lækni heima fyrir og þurfa aö
leita yfir fjallvegi til annarra
héraöa?
Hin miklu meðmæli með hin-
um unga lækni 1 Stykkishólmi
stöfuðu jöfnum höndum af þvi,
að héraðsbúar höfðu kynnst
manninum og likaö vel við
hann, en vissu hinsvegar um
gamlan og litt færan lækni, sem
þangað vildi komast. Fólkið ótt-
aðist áhrif embættaklikunnar i
Rvík, vissiaðef hún réði, fengju
þeir aftur farlama mann. Það
leitaði til stjórnarinnar o bað
ásjár undan ofbeldi því, sem þér
ogyðar likar standa að. Niður-
staðan varð sú, að Snæfellingar
fengu lækni, sem gerir öll verk
sin vel, og er hvers manns hug-
ljúfi I héraðinu.
I framkvæmdinni verður
stefnumunurinn milli mfn og
yðar, milli embættakllkunnar
og borgaranna i hinum dreifðu
byggðum, þessi: Ég vil að fólkiö
i hinum einstöku héruðum fái
beint eða óbeint að ráða sér
sjálft lækni. Fólkið velur sér
venjulega unga lækna, þegar
héruð losna, ef það má hafa
skoðun um málið, eða þá eldri
lækna, sem sýnt hafa sérstaka
yfirburði. En eftir yöar stefnu
og embættaklikunnar, þá hafa
gömlu, slitnu og stirðnuðu lækn-
arnir forréttinn til svokallaðra
beztu héraða. Slik héruð eru þá
dæmd til, kynslóö eftir kynslóð,
að hafa lækna eftir úrvali niður
á við, þvi sem heppilega hefir
verið nefnt „hin helviska þró-
un”.
Þér og félagar yðar höfðuð
gert uppreisn gegn rikisvaldinu
og ætlað að hrifsa með ofbeldi
úr höndum landsstjórnarinnar
hið eiginlega veitingarvald
læknaembætta. Þið hófuð leik-
inn með allmiklu yfirlæti i sam-
bandi við Keflavikurhérað. Þið
biðuö ósigur bæöi i sjálfu málinu
og fyrir dómstóli almennings-
álitsins. Auk þess hafði fram-
koma ykkar, sumra, verið
þannig, að óvist var nema um
töluvert brot væri að ræða á lög-
um landsins. Þiö hófuð striö og
uppreisn. Þið biðuð ósigur.
Sumir ykkar urðu viti sinu fjær
af reiði og gremju. Og þegar
byrjaö var að athuga hvort at-
hæfi ykkar varðaði meira eða
minna við lög, þá bilaöi kjark-
urinn. En eins og sá á helzt ekki
að stela, sem ekki kann að fela,
þannig eiga þeir menn helzt
ekki að hefja uppreisn, sem ekki
þola að bera afleiðingar gerða
sinna. Siðar verður vikið að þvi,
hvernig tslandsbankamálið
blandaöist inn i „bombumál”
ykkar.
Áður en vikið er að herbragði
þvi, er þér hafið treyst svo mik-
ið á, mun ég vikja nokkrum orð-
um að skyldum aðgerðum sem
andstæðingar minir hafa gripið
til gagnvart mér.
Þar sem ég hefi nú um 14 ára
skeið tekið allmikinn þátt I um-
bótastarfi Framsóknarflokks-
ins, hefi ég talsverða reynslu
um vopnaburö andstæðinganna.
Þvi meiri og nauðsynlegri sem
umbótin er, þvi meiri er fjand-
skapur og rógur þeirra sem á
mótistanda. Þvi betri sem mál-
staðurumbótamannanna er, þvi
lélegri eru rök andstæðinganna
og þvi fremurgrlpa þeir til óvið-
urkvæmilegra vopna.
Það hefir verið min gifta, að
kunna að velja mér mál, sem
voru létt til sókna, mæltu með
sér sjálf. En þvi fremur hafa
sumir andstæðingar minir leiðst
út á brautir, sem þeim hafa orð-
ið til skaða og ósæmdar. En þó
hygg ég engan hafa búið sér jafn
óhæga aðstöðu og þér, hr. Helgi
Tómasson.
Ég minnist þá nokkurra róg-
burðarherferða á hendur mér,
undanfara „bombumálsins
mikla”. Ég minnist þess fyrst,
er Valtýr Stefánsson greip til
þess neyðarúrræðis að fullyrða,
að bóndi úr minni sveit hefði
sagt sér að ég hefði verið vondur
við fermingarsystkini min, svo
að um hefði munað. Valtýr vildi
segja: Vondur unglingur gerir
vondan mann. Ég skifti mér
ekki af rógmælgi Valtýs. En
fermingarsystkini min lýstu
hann á prenti opinberan ósann-
indamann að söguburöi hans og
hið sama gerðu allir bændur i
Bárðardal. Stóö Valtýr eftir af-
hjúpaður og datt rógur sá niður.
Þykir bændum i Báröardal enn
skömm að manni þessum og
vilja engu treysta er frá honum
eða Mbl. kemur.
Næsta rógsmáliö var um of-
drykkju. Ihaldsmenn dreifðu
þeirri sögu að ég væri hinn
mesti drykkjusvoli og þess
vegna ekki hlutgengur á þingi.
Sennilega hefi ég ekki neytt
meira áfengis á allri ævinni.