Alþýðublaðið - 26.08.1977, Qupperneq 5

£Sfö" Föstudagur 26. ágúst 1977
5
SKOPUN Finnur Torf8 Stefánsson skrifaT)
Kveinstafir fiskverkunaraöila
upp á siðkastiö og hótanir um
framleiðslustöövun og þar með
atvinnuíeysi gefa tilefni til hug-
leiðinga um hvort ekki sé tima-
bært að endurskoða skipulag og
rekstur fiskvinnslunnar i land-
inu i grundvallaratriðum. Fisk-
verkunaraðilar hafa nú i raun
óskað þess að tap af fyrirtækj-
um þeirra verði þjóðnýtt. Sú
spurning gerist áleitin hvort
ekki sé timi til kominn að fara
eins og með gróðann.
Taprekstur í fiskvinnslu
Það er einkum tvennt sem
menn kenna um tapreksturinn i
fiskvinnslunni. Allt of háum og
óraunhæfum kjarasamningum
og of háu fiskverði. Siðarnefnda
orsökin virðist þó ekki vega
mjög þungt, þar sem það hefur
veriðupplýst siðustu daga að al-
mennt greiði fiskkaupendur
hærra verð fyrir afla en um-
samið fiskverð segir til um.
Hinir óraunhæfu kjarasamning-
ar eru þeir sömu kjarasamning-
ar, sem m.a. fulltrúar fisk-
vinnslunnar undirrituðu i vor,
og bera að sjálfsögðu fulla á-
byrgð á að sinum hluta. Séu
kjarasamningar óraunhæfir nú
hljótaþeir einnig að hafa verið ó-
raunhæfir þá.
Það er engu likara en þær hót-
anir sem nú hafa komið fram
um vinnslustöðvanir ef rikis-
valdið kemur ekki til hjálpar,
hafi verið skipulagðar fyrir-
fram og kjarasamningar undir-
ritaðir með það i huga. Verka-
lýðshreyfingin gerir kröfur. Hér
virðist enn einu sinni vera á
ferðinnihin „rússneska rúletta”
i islenzkum stjórnmálum, á-
hættuspilið, sem allir vita þó
hvernig endar. Vinnuveitendur
samþykkja þær og velta þeim
siðan yfir i rikisvaldið, sem tek-
ur við þeim og veltir yfir á al-
menning i auknum álögum og
aukinni verðbólgu, sem aftur
kallar ánýjarkjarabætur það er
auðvitað fráleitt að kenna fisk-
verkunaraðilum um þetta á-
stand einum eða vinnuveitend-
um, þótt þeirra hlutur sé uppi
núna. Það er jafn fráleitt og að
skelia skuidnni á verkalýðs-
hreyfinguna eina, eins og svo oft
heyrist gert meðan á vinnudeil-
um stendur. Abyrgðina bera
þeir sem lögum samkvæmt hafa
hin æðstu völd, Alþingi og rikis-
stjórn. Kröfur fiskverkenda nú
eru enn ein áminning um það,
að íslenzkir stjórnmálamenn al-
mennt og rikjandi rikisstjórn
sérstaklega er viðs fjarri þvi að
hafa þá stjórn á efnahagsmál-
um,semþjóðarhagsmunir krefj-
ast.
Þjóðhagsstofnun athugar nú
hversu réttmætir kveinstafir
fiskverkenda eru, og fáir efast
um að reksturinn eigi i efiðleik-
um. Rikisvaldið á i raun engra
kosta völ annarra, en að veita
nokkra aðstoð eigi að forða at-
vinnuleysi og verðmætasóun.
Nokkurt val er hins vega um
það með hvaða hætti slik aðstoð
verður veitt, enda þótt gengis-
felling sé nú að likindum örð-
ugra úrræði en oftast áður. Hitt
er ljóst að i hverju sem þær að-
gerðir eru fólgnar, verð þær
gagnlitla til lengdar nema jafn-
framt verði gerð tilraun til
heildarlausnar á þeim vanda-
málum sem hæst ber i islenzku
einahagslifi um þessar mundir.
Enginn trúir lengur á smá-
skammtalækningar. Menn biða
eftir skipulegum vinnubrögðum
og eru fúsir til að sætta sig við
skammtima óþægindi ef unnt er
að treysta á varanlegan bata
siðar.
Hvernig ríkis afskipti?
Hér áður fyrr deildu jafnaðar-
menn og talsmenn frjáls hag-
kerfis um ágæti áætlunarbú-
skapar. Hinir siðarnefndu héldu
þvi fram að áætlunarbúskap
hlyti jafnan að fylgja óþolandi
skerðing á frelsi einstaklinga,
jafnframt þvi sem hann kæmi i
veg fyrir hámarksarðsemi i
rekstri, þar sem eigendur fyrir-
tækja hefðu ekki 'nvata áhættu
og gróða. Mótmæli gegn þvi að
rikisvaldið hafi afskipti af efna-
hagslifinu heyrast sem betur fer
ekki lengur. Eigendur helztu at-
vinnufyrirtækja telja ekki leng-
ur áhættu nauösynlegan hvata
til hagkvæmni i rekstri. Þeir
hafa þvert á móti velt henni yfir
á rikisvaldið með drengilegum
stuðningi borgaralegra stjórn-
málamanna. Þetta er i raun
fullkomlega eðlilegt i nútima-
þjóðfélagi. Atvinnuöryggi og af-
koma fólks getur auðvitað ekki
ráðist af þvi hvort einstakir at-
vinnurekendur spjara sig vel
eða illa. Um þetta er ekki lengur
deilt. Um hitt virðist enn vera á-
greiningur með hvaða hætti rik-
isafskiptin eiga að vera. Það er
auðvitað enginn áætlunarbú-
skapur þótt rikisvaldið bjargi
atvinnufyrirtækjum á siðustu
stundu þegar allt er að fara i
strand. Það er heldur ekki áætl-
unarbúskapur þótt rikið sjái um
að fjármagna atvinnulif og
framkvæmdir, ef það er gert
með þeim hætti að dreifa fyrir-
greiðslu sem pólitiskum greið-
um eftir atkvæðasjónarmiði.
Aætlunarbúskapur byggir þvert
á móti á skipulögðum vinnu-
brögðum við mótun almennra
reglna, sem allir þegnar þjóðfé-
lagsins standa jafnir frammi
fyrir. Slik stefna brýtur auðvit-
að þvert i bág við smá-
skammtalækningar og fyr-
irgreiðslupólitik. Hér eiga jafn-
aðarmenn mikilvægt verk að
vinna.
Erlendis frá
T ékkóslóvakfa
t ár eru liðin 9 ár fra innrás
Varsjárbandalagsherja inn i
Tékkóslóvakiu og 21. ágúst s.l.
— sjálfur afmælisdagur innrás-
arinnar — var alþjóðlegur mót-
mæladagur gegn sovézkri her-
setu i landinu. Vitað er að þrátt
fyrir 9 ára hersetu, hefur
sovézku herjunum og leppum
þeirra ekki tekizt að koma á
„eðlilegu ástandi” i landinu.
Nægir að nefna lýðrétttindabar-
áttuna sem kennd er við
„Charta ’77” og þær ofsdknir
sem kerfisandstæðingar i
Tékkóslóvakiu þurfa að þola.
„Charta ’77”er opið bréf, undir-
ritað af 257 Tékkóslóvökum 1.
janúar 1977. 1 þvi er mótmælt
starfsbanni fyrir andstæðinga
stjórnvalda. Þar er þvi slegið
föstu að i Tékkóslóvakiu við-
gangist simahleranir, eftirlit
með pósti, njósnir, húsrann-
sóknir og margs konar opinbert
eftirlit með alþýðu landsins.
„Charta ’77” og þær undir-
tektir sem það plagg hefur feng-
ið, hefur svo orðið hvati að
auknum fangelsum og kúgun
andstæðinga stjórnvalda. Einn
af undirskriftarmönnum
bréfsins, Jan Patocka, hefur til
dæmislátið lif sitt vegna aðildar
sinnar að tilurð þess. Hann lét
lifið eftir 11 klukkustunda yfir-
heyrslur hjá lögreglunni, eða
„yfirheyrslur” voru pynd-
ingarnar a.m.k. kallaðar.
„Charta ’77” er vel þekkt
plagg um allan heim og er birt-
ing þess mikill sigur fyrir and-
stöðuöflin i Tékkóslóvakiu. Það
er þvi til litils fyrir tékknesk
yfirvöld að einangra þá sem
fremst hafa staðið i réttinda-
baráttunni.
Nú fyrir nokkrum dögum var
svo sent út 11. ávarpið i nafni
„Charta ’77”. Það er m.a.
undirritað af Jiri Hajek, fyrrum
utanrikisráðherra Tékkó-
slóvakiu, og hlýtur það að vera
talsvert svekkelsi fyrir yfirvöld.
Þau hafa reynt að einangra
Hajek siðustu mánuði og hann
hefur t.d. átt i miklum erfiðleik-
um með að halda uppi lág-
markssambandi við sina nán-
ustu. Hajek hefur i framhaldi af
undirskrift sinni þurft að þola
langar og strangar lögregluyfir-
heyrslur og sýnir það að baráttu
yfirvalda gegn „Charta ’77” er
siður en svo lokið.
Fyrrum ráðherra týnd-
ur
Vestrænir fréttamenn hafa
beðið eftir pólitiskum rétt-
arhöldum sem halda á yfir
blaðamanninum Jiri Lederer og
fyrrum leikhússtjóra, Ota
Ornest.Sagt varað réttarhöldin
yrðu í júli, en sfðan var þeim
frestað fram i ágúst og nú virð-
ist svo sem þeim hafi enn verið
frestað. Stjórnvöld vonast til
þess að við réttarhöldin komi
fram eitthvað sem þau geti sið-
an notað gegn leikritahöfundin-
um Vaclav Havel og leikhús-
fræðingnum Frantisek Pavel-
icek, þannig að siðar verði hægt
að efna til réttarhalda yfir þeim
tveim. Allir fjórir voru hand-
tekniri janúar s.l„ en þeir tveir
siðast töldu voru látnir lausir i
vor.
Nú á afmæli innrásarinnar er
einnig ástæða til að vekja
athygli á örlögum fyrrum ráð-
herra i Tékkósslóvakiu, Josefs
Grohman að nafni. Hann var
handtekinn þegar hann kom
heim frá Paris fyrir 9 mánuð-
um. Grohman var þekktur leið-
togi stúdenta fyrir um 20 árum
og var i ágætum samböndum
við Moskvu-vinsamlega flokka
austan tjalds og vestan. Hann
starfaði hjá UNESCO iParisog
hafði, að þvi er bezt er vit-
að, engin afskipti af lýð-
réttindabaráttu i Tékkó-
slóvakiu. 1 janúar kom hins veg-
ar stutt tilkynning i blaðinu
„Rude Pravo” þar sem sagði,
að Grohman væri hættulegur
njósnari sem bæri að sækja til
saka. En engin réttarhöld hafa
verið haldin enn sem komið er,
og lengi vel heyrðist ekkert til
fangans. En nú hefur það heyrst
i Prag, að kona Grohmans hafi
fegnið bréf frá honum og hafi
það borizt frá Ljubljanka-fang-
elsinu i Moskvu. Enginn veit
neitt um forsögu þessa, en
margir eru þeirra skoðunar að
Grohman sé ekki lengur f tölu
lifenda, hvar sem svo hann nú
sé niður kominn.
Á flótta undan lögregl-
unni
Minna þekktir eru aðrir þeir
tiltölulega fáu sem fangelsaðir
eru og þeir tiltölulega mörgu
sem verða fyrir óþægindum
vegna afskipta af „Charta ’77”.
Þetta fólk er á allan hátt i verri
aðstöðu, mann- og efnalega,
heldur en hinir þekktari and-
stæðingar stjómvalda I Prag.
Stjórninni hefur tekizt að
einangra gersamlega marga úr
þessum hópi
Allur almenningur hefur litil
eða engin tengsl við þá fáu sem
eru virkir baráttumenn gegn
yfirvöldum. En þar með er ekki
sagt að hversdagslif hans sé
eintómur dans á rósum. Fæstir
trúa þvi sem heyrist frá stjórn-
völdum, en menn verða að leika
á vissan hátt tveim skjöldum
allt frá þvi i æsku. Kennarar,
sem verða oft að láta sem þeir
trúi, eru þvingaðir til að veita
nemendum vissa pólitiska upp-
fræðslu. Þetta skapar andstæð-
ur innra með nemendunum
sjálfum og á heimilum þeirra,
en þær andstæður má auðvitað
ekki draga fram i dagsljósið.
1 mjög mörgum tilfellum flýr
fólk stjórnmálaumræðuna.
Stjórnvöld reyna að láta fólk
sem mest afskiptalaust. Fólk
getur þvi einbeitt sér að hinum
efnahagslegu hlutum, að vinna
fyrir bíl, húsnæði o.fl. Lifsstöð-
ullinn er almennt heldur hærri
nú þrátt fyrir að i heild sinni séu
efnahagsörðugleikar i Tékkó-
slóvakiu sizt minni en fyrir 1968.
Kreppueinkennin
Efnahagslegum kreppuein-
kennum hefur fjölgað talsvert
upp á siðkastið. Miklar verð-
hækkanir urðu t.d i júli þrátt
fyrir að stjórnin hafi reynt allt
frá 1969 að halda verðlagi stöð-
ugu. Enn er samt ekki hægt að
talaum að verðlagsþróuninógni
að marki hinum hækkandi iifs-
stuðli siðustu ár.
A 9 ára afmælisdegi innrásar-
innar er stjórnin i Prag á góðri
leið með að einangrast i
alþjóðastjórnmálum. Lætin i
kring um „Charta ”77” eru ekki
gleymd, og það er ástæða til að
ætla að leiðtogar Tékkóslóvakiu
muni halda áfram að leggja
andstæðingum sinum til efni i
hrisvendi.sem siðan eru notaðir
til að lemja þeirra eigin bök.
(—ARHbyggðiá Arbeiderblað-
inu)
21. ágúst 1968: Sovézkur skriðdreki I björtu báli fyrir utan útvarpshúsið I Prag, en þeir sem lögðu i hann
eld, voru bitrir Tékkar, sem tóku á móti þessari sérstæðu sendingu „alþjóðlegri bróðurhjálp” frá Sovét-
rikjunum.
Vaxandi kreppa
í Tékkóslóvakíu