Alþýðublaðið - 11.01.1978, Blaðsíða 5

*j^|y’ Miövikudagur 11. janúar 1978 5

SKOÐUN Árni G. Pétursson skrifar
..... —...■—™—" '1
TTDýrt er Haf-
liði keyptur”
— þankar um áramót
Arið 1977 voru mikil umbrot i
islensku þjóðlifi. t>að urðu mikl-
ar verðlags- og kauphækkanir,
undirstöðuatvinnuvegir börðust
i bökkum, og ef fer sem horfir,
rikisbúskapurinn i fjörbrotun-
um. Hvað veldur? Frumat-
vinnuvegir þjóðarinnar, fiski-
veiðar og landbúnaður, virðast
ekki lengur geta staðið undir
rikisbákninu. Hvað verður til
úrlausnar? Aframhaldandi
stóriðja til að stytta fjörbrotin?
Eða heilbrigð skynsemi til að
bjarga þvi sem bjargað verður?
Ég var uppalinn á þeim tima,
þegar var talinn sjálfsagður
hlutur, að sveitarfélagið stæði
að mestu undir eigin rekstri og
framfærslu. Nú i seinni tið hefur
afkoma og framfærsla færst æ
meir yfir á rikisheildina, svo
vandséð er hvers er hvað i stór-
um dráttum. Aður fyrr bar
hreppsfélagi skylda til að sjá
fyrir sinum þurfalingum, en
engin skylda, að gefa til ann-
arra utan sveitarfélagsins, væri
það ekki aflögu fært. Ég lit svo
á, að þessar reglur standi
óhaggaðar i dag, þótt þær yfir-
færist æ meir á rikið sjálft,
fremur en sveitarfélög.
A seinni árum hafa stórvirkj-
anir verið all verulegur liður i
þjóðarútgjöldum. 1 ágætu
blaðaviðtali við Erik Briem,
framkvæmdastjóra Landsvirkj-
unar, kemur fram, að raf-
magnsverð tilneytenda sé m.a.
þetta hátt vegna örra uppbygg-
inga orkuvera og dreifikerfa. Að
hans áliti og ýmsra annarra
gerði ISAL samningurinn það
kleiít að hægt var að ráðast i
Búrfellsvirkjun.
En hvað kostar sá „Hafliði”
okkurí dag? Við verjum i niður-
greiðslur á rafmagni til ISAL
miðað við verð til heimilisnota
1977 eða i útflutningsbætur með
áli, hverjum og einum er frjálst
að velja hvora nafngiftina hann
notar, kr. 225.000 með hverju
tonni af áli, eða alls kr. 15.750
milljónir á ári, miðað við með-
alframleiðslu og lágmarksraf-
magnsnotkun, en það gerir
75.000á hvert mannsbam i land-
inu. Sumir munu ef til vill betur
skilja, að með þessarri fjárhæð
hefði verið hægt að greiða árið
1976 öllum bændum landsins og
skylduliði þeirra verðlags-
grundvallarkaup, rikissjóði
fullar útflutningsbætur, og haft
þó til ráðstöfunar 6 milljarða
króna. Og þá haft á borðum bil-
legustu og bestu landbúnaðar-
vörur, sem fyrir fundust á
heimsmarkaði, jafnvel þótt rik-
issjóður viðhéldi 20% söluskatti.
Arið 1976 var á fjárlögum var-
ið 1.1 milljarði tio raforkumála,
9.3 milljöröum til menntamála,
19.5 milljörðum til heilbrigðis-
og tryggingamála, 3.7 milljörð-
um til vegamála, og svo mætti
áfram telja. Og á árinu 1976
hefðum við getað keypt 30 skut-
togara fyrir meðgjöfina.
Nú halda margir að ISAL
borgi svo mikið fyrir raforku.
En miðað við meðgjöfina held
ég, að okkur myndi litið muna
um að bæta við þeim 1 milljaröi
. sem ISAL greiðir, eða hækka
meðlagið úr 75.000 i kr. 80.000 á
mann á ári. En hvað með gjald-
eyrisöflunina? Ariö 1976 gaf 1
tonn af áli sama nettó gjaldeyri
og eitt kg. af æðardún. Ég held
að dúnbændur væru kátir ef þeir
hefðu fengið kr. 265.000 fyrir kg.
af dún það ár. Og hvernig væri
hagur undirstöðuatvinnuvega
okkar i dag, ef varið hefði verið
til þeirra meðlaginu undanfarin
ár. Ber okkur ekki fyrst skylda
til, að sjá okkur sjálfum far-
borða, ef við erum ekki aflögu-
færir, áðurenvið förum að flott-
ast við aö gefa með erlendum
auðhringum?
1 Alverinu vinna 658 manns,
eða framfærslu af þvi hafa um
3000 Islendingar. Einhver hefur
talið eftir, það sem þjóðfélagið
leggur að mörkum til landbún-
aðarmála,rétteins og hann áliti
að engar tekjur komi i sameign-
arsjóðinn frá þeim atvinnu-
rekstri. En þar er ekki saman
að jafna við Alverið. Af frum-
greinum landbúnaðar hafa um
20 þúsund manns framfærslu
sina og þreföld sú tala ef með
koma þjónustumiðstöðvar, úr-
vinnslugreinar og dreifingar-
kerfi.
Árið 1976 var brúttóútflutn-
ingur frá Alverinu 12.401,7 millj.
kr. það svaraði riflega tvöföld-
um útflutningi landbúnaðar-
vara það ár, en ekki nema rúm-
lega 1/5 hluta af útflutningi
sjávarafurða viðkomandi ár.
Var þó um nokkra birgðasölu að
ræða hjá Álverinu þvi ekki voru
framleidd hjá verksmiðjunni
það ár nema 66.200 tonn af áli,
en flutt út 78.200 tonn.
Það skyldi þó ekki vera, aö til
þyrfti að koma ný stofnun til
ráðuneytis, þjóðahagsstofnun,
framkvæmdastofnun og öðrum
slikum, sem eiga að hafa vit
fyrir okkar umbjóðendum, al-
þingismönnum og rikisstjórn,
og fá þá til að nota brjóstvit og
heilbrigða skynsemi. Ég er
undrandi á að Dagblaðið, óháð
blað, og eina blaðið sem ekki er
á þurfalingsframfæri hjá þjóð-
arbúinu, skuli ekki hafa tekið
þetta mál til meðferðar og
gagngerðar ihugunar.
En eitt er vist, aö frumat-
vinnuvegi verður að tryggja,
áður en næsta „þjóðargjöf”
Járnblendiverksmiöjan, kemur
til skjalanna. Og ég tel fráleitt
að hafa á framfæri, Atlants-
hafsbandalagið á Miðnesheiöi
og erlendan auðhring i
Straumsvik, svo lengi sem við
sjálf eða okkar þjóðfélag erum
vart sjálfbjarga.
RÁNSKAPURC
VELFERÐARRIKI
A fyrstu dögum þessa janúar-
mánaðar snýst athyglin mest aö
rannsóknarliði lögreglumál-
anna, stjórninni i bankanum,
yfirhlýöingum aö baki dyfl-
issudyranna og guð veit hvaða
aðgæsluaðili, dómari eða endur-
skoöandi veit nú sitt rjúkandi
ráð. Aöur virðulegir menn hafa
beöið hátt fall, og fyrir súgnum
af fallinu hafa aðrir fokið, eins
og gengur, úr embætti eöa
kannski nefnd, hlöss af bók-
haldsgögnum eru ferjuð milli
mestu dómshúsanna og upp
kemur nýtt og nýtt og enginn
veit neitt nema það að
mikiö af munaðarlausum pen-
ingum er á villigötum. En þaö
er nú engin ný bóla. Ariö sem
leið var mikiö tugthúsanna og
réttarsalanna ár og undir nýár-
iö voru fjórmenningarnir
dæmdir og læst á eftir þeim. Þá
hafði verið gerð endurbót á
rannsóknarlögreglunni og
stofnuð ný og afkastameiri, eins
og er gert þegar árar vel hjá at-
vinnuvegunum.
A Óseyri viö Axlarfjörð var
sagt aö árlega gengju yfir þús-
und óveður og i hvert sinn sem
nýtt skall á urðu menn jafn
hissa. Sömuleiöis er enginn endi
á undrun fólks þegar skandal-
ana drifur að þessa dagana og
menn spyrja hverjir aðra hver
ósköpin valdi, einkarlega eru
þeir þó hissa, sem sjálfir hafa
aldrei kunnaö að stela fimmeyr-
ingi. Sá hópur er merkilega fjöl-
mennur á þessu landi, enda
hvergi kjörnari vettvangur fyrir
ræningja, en þar sem granda-
leysiö rikir. Alberti, sem á
fyrstu árum aldarinnar var
dómsmálaráðherra Dana og Is-
landsráðherra, lét einmitt kjósa
sig til embætta af strangheiðar-
legasta fólki I landinu, sjálensk-
um bændum, til aðstela sfðan úr
sparisjóði þeirra og smjörsölu-
samlagi slikum upphæöum, að
báðum þessum stofnunum lá við
gjaldþroti. Sá maður þekkti sitt
fólk, — en mikið urðu bændur á
Sjálandi hissa.
Hvi er stolið i velferð-
arríki?
Þaö hefur veriö almenn trú
hér á landi lengi að á Islandi
væri velferðarríki. Þaö getur
ekki veriö ýkt skilgreining á
velferðarríki aö þar sé velferð-
arriki sem fólk getur haft til
fæöis og klæða og allra nauð-
synja, — tölum ekki um óhóf, —
auk húsnæöis, með ekki of mik-
illi vinnu. Fyrst þetta er ekki
hægt hér, getur landið varla
kallast þessu nafni. Þar með er
ekki sagt að hér sé alveg sér-
stakt hörmungarbæli. Á Islandi
er nokkurs konar meðalvegur
farinn, sem hefur á sér snið
beggja, velferöar fyrir næga
vinnu og úrval vöru, og vesæld-
arfyrirhvaö vinnan er vanlaun-
uö og vinnudagurinn lengi ævi
langur og vara dýr. „Lífsgæða-
kapphlaupiö,” sem allir eru
með á vörum og þykjast vera aö
bölva, er I fleiri dæmum en
færri ekki annað en viöleitni til
að halda sig svo, að hægt sé án
kinnroða að hleypa fólki inn
fyrir slnar dyr, — isskápur,
slmi, sjónvarp eöa boðleg sæti
hgnda gestum og sér sjálfum, er
ekkert óhóf nú til dags, en nauð-
synjar, sem varla nema skepn-
ur mega án vera. Þegar miöl-
ungskontórista finnst hann vera
að taka þátt I lifsgæöakapp-
hlaupi, vegna þess að hann hef-
ur veitt sér slíka hluti, er þaö
varla nema misskilningur og
sjálfshýðingarhvöt. Láglauna-
standið I landinu hefur aftur á
móti gert þessa hluti of örðuga
viðfangs að eignast fyrir
marga, kannske eftir aö menn
hafa útvegað sér skalla við aö
ná eignarhaldi á of þröngri Ibúö.
Llfsgæöakapphlaup hefst svo
viö annað og björgulegra tekju-
mark.
Tækifæri handa Alberti
1 þessu þjóöfélagi með andlit
velferöarinnar, en allan lima-
burð up_pdráttarsýki hafa skap-
ast skrýtnar aöstæöur. Félagsllf
á öllum sviðum er að heita má
dautt, þátttaka I stjórnmála-
starfi er lltil sem engin, þvi al-
menningur þykist hafa skynjað
lögmál þessa „kerfis”, sem
hann þykist engan tlma hafa til
að blða eftir að læknist, hvaö þá
að hann trúi á aö umkomulítil
persóna hans sjálfs fái ein-
hverju um þokað. Og þessi
skilningur er ekki mjög vitlaus
og það er ekki margt sem tendr-
ar hugsjónir I brjóstum manna
nú til dags. Einkum ber það þó
til aö tlmi er ekki vlöa aflögu hjá
mönnum. Stjórnmálamenn
þjóöarinnar eru margir ein-
kennilega upp sprottuir og þaö-
an sem enginn heföi átt þeirra
von. Hinn lúsiðni stólaraöari
flokksfundanna uppsker sin
laun um slðir, þegar aðrir gefa
sig ekki til.
Blankur maður sem reist hef-
ur sér hurðarás um öxl er nokk-
urs konar fulltrúi alls þess sem
íslenskast er á vorum dögum.
Og stjórnmálamaðurinn, sú
gerðin, sem hirt hefur vald sitt
upp af götunni, fyrir veröleika á
borð við fyrirgreiðslur til vild-
armanna, meö tilstyrk em-
bætta, sem honum hefur veriö
trúaö fyrir, er ómissandi bak-
hjarl hans. Enda er hugmynd
margra um stjórnmálamann
ekki önnur en sú aö hann sé
lykilmaður viö bakdyr, þegar
aöaldyr eru luktar.
Viö þessar aðstæöur, þegar
viöhorf manna er að bjarga sínu
með öllum ráðum og fyrir flest
gjald, er boöiö heim ringulreið I
fjármálalífi, sem einkennt hefur
Island lengi. 1 kjölfar ringul-
reiöarinnar siglir spillingin og
Alberti hreiörar um sig I hverju
skotinu á fætur öðru. Eftirlits-
laust brask og krókaleiðir fjár-
muna eru jarðvegur manna,
sem geta látiö greipar sópa I
stærri stíl. Hugmyndin um að
eitthvað miklu stærra hneyksli
en nokkurn órar fyrir dafni i
þessu fjármálalffi læðist aö
mönnum, — þótt það verði
aldrei upplýst. Kannske þaö sé
meira að segja lög? „Það eru til
nægir peningar I þjóðfélaginu,
ef við aðeins gætum náð til
þeirra,” sagði Vilhjálmur
Hjálmarsson eitt sinn, og allir
vita að hann sagöi satt. En hvar
eru þeir þá? Hvenær nást þeir.
Vilhjálmur hafði ekki mikla
von, frekar en þú og ég.
Atli Magnússo-,1