Alþýðublaðið - 18.11.1978, Blaðsíða 2

Laugardagur 18. nóvember 1978
Ulfar
Bragason
skrifar:
Það er ekki ofsögum
sagt af áhuga islendinga
á ævisögum og hvers
konar endurminningum.
Á hverju ári koma út
margar ævisögur og frá-
sagnabækur/ þar sem
karlar og konur úr
ýmsum stéttum þjóð-
félagsins rekja atriði úr
ævi sinni og hafa annað-
hvort sjálf skrifað um
þau eða sagt öðrum fyrir.
Þessari sagnaritun og útgáfu
er stundum ámælt og ekki sjald-
an meö réttu. ÞaB er auövitaB
ljóst, aö bókaforlögin gefa út
miklu fleiri ævisögur en góöar
eru og leika þannig á áhuga les-
enda á persónusögu. AB auki
hafa þau sóst eftir aö gefa út i
gróöa skyni bækur um frægt
fólk, söngvara, leikara o.s.frv.
Þessi árátta er aöflutt. A hinn
bóginn hefur ævisagnaáhuginn,
eöa áhugi á aö segja frá þeim
þjóöfélagsbreytingum, sem
oröiö hafa, gert marga aö rit-
höfundunum. Ævisagnaritún er
eins konar alþýöulist eins og
rimurnar foröum.
Þvi miöur eru ævisögurnar og
endurminningarnar oft full
persónubundnar frá sagnfræöi-
legu sjónarmiöi. Höfundurinn
hiröir ekki um aö gefa at-
buröunum samfélagslegan bak-
grunn, segir ónákvæmt frá, t.d.
breytingum i atvinnuháttum og
vinnubrögöum, eöa þegir um
samband milíi atburöa. Hið
siöasta er vanalegt i ævi-
minningum stjórnmálamanna.
Engu siöur geta ævisögurnar
veriö vel ritaöar og þvi fengur
aö þeim.
Fyrir
aldamót
Ekki alls fyrir löngu ræddi ég
litillega um sjálfsævisögu
Tryggva Emilssonar hérna i
blaöinu. Auk bókarinnar i
verum eftir Theódór
Friöriksson er hún liklega mest
umtöluö sjálfsævisagna á
siöustu árum. Bæöi þessi verk
eru skrifuö af óskólagengnum
alþýöumönnum. En þaö ber
vitni sjálfsmenntunar þeirra og
afli ævisögunnar sem
bókmenntagreinar, aö þeir
skyldu skrifa þessar bækur.
Nú ætla ég aö fara nokkrum
oröum um endurminningabók,
sem lágt hefur fariö um. Þessi
bók er ekki siöur gædd nokkrum
bestu eiginleikum frásagna úr
eigin lifi. Hún kom út kringum
1960 og heitir Fyrir aldamót.
Höfundurinn var Erlingur
Friöjónsson. Hann kemur
nokkuö viö sögu hjá Tryggva
Emilssyni vegna innbyröis
deilna i verkalýöshreyfingunni
á Noröurlandi á kreppuárunum.
Endurminningar eru vana-
lega óbundnari æviferilslýsingu
en sjálfsævisaga. Þær fjalla oft
ekki um nema ákveöiö áraskeiö
i ævi höfundar og lýsa gjarnan
viöburöum og ytri atvikum, sem
hann hefur oröiö vitni aö. Svo er
um þessar minningar. Eins og
nafniö bendir til miöar höfundur
frásögn slna viö timann fyrir
aldamót. En tiltillinn gefur lika
til kynna þá aldafarsbreytingu,
sem Erlingi var auövitaö ljóst,
aö oröiö haföi. Ætlun hans var
aö lýsa aldarháttum, eins og
hann þekkti, fyrir þjóölifs-
byltinguna. Þegar hinn aldni
verkalýösleiötogi settist niöur
til aö skrifa endurminningar
sinar, rifjaöi hann ekki upp
afskipti sin af félagsmálum og
stjórnmálastarf sitt og rakti
ekki, hvaö á haföi unnist. Hann
gekk ekki um Akureyri i
huganum og miklaði fyrir sér
afrek sin og benti á ummerki,
sem vissulega sjást mörg, um
langan og stormasaman starfs-
dag. Hann skrifaöi þess I staö
frásögn af sveitinni, þaöan sem
hann og fleiri kaupstaöarbúar
lögöu upp. Án gyllingar og
saknaöarlaust leitast hann viö
aö lýsa sannferðuglega æsku-
heimili sinu, Sandi, og sveit,
Aöaldal I Suöur-Þingeyjarsýslu.
En af áralöngum afskiptum
sinum af þjóðfélagsmálum
hlaut honum að vera ljóst, aö
hann haföi átt góöa æsku.
Erlingur tekur fram I eftir-
mála viö endurminninga}1 sinar,
aö þær séu tómstundaiöja, éftir
aö hann hætti aö ritstýra
Alþýöumanninum. Útgáfu
bókarinnar hafi boriö brátt aö,
og þess vegna hafi ekki gefist
timi til aö lagfæra þær og fylla I
eyöur, sem hann sér, aö eru I
frásögninni af atvinnuhátt-
um. Þaö vekur eftirtekt, aö eng-
in kaflaskil eru I bókinni. Frá-
sögnin er þó alls ekki ruglings-
leg. Erlingur lýsir fyrst
umhverfi Sands og siöan
jöröinni, búskapnum og
heimilishaldi. Hann segir frá
heimilisfólkinu, skiptingu
starfs, afskiptum fööur sins af
félagsmálum og ljósustörfum
móöur sinnar. Siöast en ekki sist
fjallar hann um menntun á
heimilinu, bókalestur og
kveöskap.
Erlingur Friöjónsson lýsir I
Fyrir aldamót þeim áhuga á og
framkvæmdum um bætta
búskaparhætti, verslun og
menntun á siöustu tugum
siöustu aldar. Þaö er timabil i
sögu Suöur-Þingeyinga, sem
þeir eru gjarnan stoltir af.
Svipuö viöleitni er þó kunn viöar
af landinu og var sjálfsagt mjög
þýöingarmikil i sjálfstæöis-
baráttu þjóöarinnar. Erlingur
segir lika frá Vesturheims-
feröum vegna jarönæðis- og
bjargræöisskorts. Þangaö sá
móöir hans á eftir unnusta
sinum og frumburöi. Og hann
skýrir frá fólksflutningum úr
sveitum til sjávarsiöunnar.
Þangaö fluttust flest yngri syst-
kinanna og móöir þeirra.
Erlingur hefur lært I frá-
sagnarhætti og stil af sagna-
lestrinum heima á Sandi. Frá-
sögn hans er skýr og laus viö
málskrúö, og honum dvelst
gjarnan viö einstök atvik til aö
kasta ljósi á atburöarásina og á
þaö fólk, sem hann lýsir. Þannig
segir hann frá brottför þeirra
yngstu bræöranna á búnaöar-
skólann I ólafsdal og jafnframt
viöskilnaöi þeirra viö sveitina.
Af þögli og látæöi Sigurjóns
bróöur sins, þegar hann kvaddi
þá, skilur hann seinna, aö hann
vissi, aö þeir áttu ekki aftur-
kvæmt þrátt fyrir búnaöar-
menntunina.
Erlingur fjallar um andstööu
gegn kirkjunni á heimilinu og
sérstöðu I trúmálum. Hann
segir frá, aö foreldrar sinir
bjuggu i óvigöri sambúö, sem
þá var fáheyrt, kappræöum
Guömundar bróöur sins um trú-
mál og hugmyndum Sigurjóns
um fulloröinsskirn. Þessi kafli i
frásögninni nær hæst, þegar
hann lýsir jaröarför litillar
dóttur Sigurjóns óskirörar.
Hennar varö faöirinn sjálfur að'
minnast i þéttsetinni kirkjunni
aö Nesi, en prestur kastaöi
rekunum, meö eftirgangs-
munum þó. Yfir kistu dóttur
sinnar fyrir söfnuöinum stendur
faöirinn, sem vegna einlægrar
trúarskoöunar sinnar afneitar
barnaskirn kirkjunnar og tekur
afleiöingum þeirrar sérstööu.
Liklega segir Erlingur meira
um skáldskap Sigurjóns
Friöjónssonar meö þessari
lýsingu, en I þeim dómum, sem
hann kveöur upp um hann, enda
var skáldskapur Sigurjóns siður
i ætt viö menningarandann á
Bók-
menntir
æskuheimili þeirra Sandssyst-
kina en sagna- og kvæöagerö
Guðmundar bróöur hans.
Um skáldskap elstu bræöra
sinna fer Erlingur allmörgum
oröum. Flestir kannast viö
söguna Gamla heyiö eftir
Guömund Friöjónsson á Sandi.
Erlingur skýrir frá þeim
atburöum, sem uröu kveikjan
aö sögu bróöur hans. Frásögn
Erlings er ljómandi alveg eins
og smásaga Guðmundar.
Erlingur segir frá orsökum hey-
leysis fööur þeirra og hey-
sóknarferö sinni meö Sigur-
jóni bróöur sinum til frænda
Sigurjóns aö Fjalli i ABaldal.
Hann lýsir veöri og færö, mót-
tökum aö Fjalli og tregöu bónda
aö láta af heygnótt sinni.
Hápunktur frásagnarinnar er
samtal Sigurjóns viö frænda
sinn. Siöan segir Erlingur frá
heimferöinni meö heyiö og frá
hlákunni og vorinu, sem nú
haföi slegist i fylgd meö þeim.
Heyiö varö þvi óþarft þaö voriö.
Guömundur gerir aftur á móti
aö aöalatriöi i sögu sinni, aö
bónda var sárt um heyið. Heyiö
veröur eins konar tákn þess
gamla, sem er oröiö hluti af
bónda og hann á i striöi aö láta
af hendi. Þetta eru tvær frá-
sagnir byggöar á sama atviki.
Annar höfundurinn leitast viö aö
skrifa sannieikann um þaö, sem
raunverulega geröist. Hinn
færir atburöina i skaldskapar
búning. En báöir hafa eflt frá-
sagnargáfu sina og málfar meö
kynnum sinum aö rótgróinni
islenskri sagna- og kveöskapar-
hefö. Bændamenningin var
vegarnesti þeirra.
Nýr meirihluti í Reykjavík
Hinn nýi meirihluti
borgarstjórnar
Reykjavíkur hefur nú
verið við völd i rúma 5
mánuði. Það er ekki
langur timi en þó er á
þeim tima þegar komin
nokkur reynsla á sam-
starf Alþýðuflokksins,
Alþýðubandalagsins og
Framsdknarflókksins
um stjórn borgarinnar.
Segja má, aö samstarfiö hafi
gengiö vel. Engin alvarleg
ágreiningsefni hafa komiö upp.
Hinn nýi meirihluti leysti far-
sællega fyrsta erfiöa viöfangs-
efniö, þ.e. ráöningu borgar-
stjóra. Ráöinn var i starfiö Egill
Björgvin
Guðmundsson
skrifar
Skúli Ingibergsson rafmagns-
verkfræðingur. Er hann mjög
hæfur maöur og alveg ópólitfsk-
ur. Viö ráöningu Egils Skúla I
starf borgarstjóra hefur hinn
nýi meirihluti afsannaö þá
kenningu Sjálfstæöisflokksins
aö vinstri flokkarnir i borgar-
stjórn myndu aldrei geta komiö
sér saman um borgarstjóra.
Segja má, að áþeim 5 mánuöum
sem liönir eru slöan Ihaldiö féll i
Reykjavik hafi nýi meirihlutinn
afsannaö glundroöa kenningu
Sjálfstæöisflokksins.
Nýi meirihhitinn hefur þd ekki
enn getaö sett nema aö tak-
mörkuöuleyti mark sitt á stefn-
una i borgarmálum. Enn er aö
mestu leyti unniö eftir þeirri
fjárhagsáætlun, sem samþykkt
var af gamla meirihlutanum.
En nú er verið aö undirbúa nýja
fjárhagsáætlun og þá mun hinn
nýi meirihlutú geta markaö
stefnuna fyrir næsta ár.
Alþýöuflokkurinn lagöi höfuöá
herslu á, þaö fyrir siöustu borgi-
arstjórnarkosningar aö efla
þyrfti atvinnullfiö I Reykjavik.
Viö undirbúning fjárhagsáætl-
unar munu flokkarnir leggja
mikla áherslu á atvinnumálin
og þá fyrst og fremst á eflingu
Bæjarútgeröar Reykjavikur.
Unniö er nú aö endurbótum á
allri aöstööu til fiskmóttöku i
landihjáBÚR.Þegarhafa veriö
geröar nokkrar endurbætur á
frystihúsinu. Þeim þarf aö
halda áfram. Einnig þarf aö,
bæta aöstööuna i fiskverkunar- ■
stööinni. Þá þarf aö koma upp,
kældri fiskmóttöku i Bakka-;
skemmunni. Allt kostar þetta
mikiöfé en mun auka mjöghag-
kvæmni i rekstri BÚR. Þá hefur
nýlega veriö samþykkt I útgerö-
arráöi aö ræöa viö rikisstjórn-
ina um kaup á skuttogara áf
minni geröinni frá Portúgal.
Þær viöræöur standa nú yfir.
Annaö mál sem Alþýöuflokk-
urinnlagöimikla áherslu áfyrir
síöustu kosningar voru skipa-
viögeröir og skipasmiöar i
Reykjavi'k. A siöasta fundi
hafnarstjórnar var samþykkt
tillaga frá mér um aö hefja viö-
ræður viö helstu hagsmunaaðila
I Skipaviögeröum i Reykjavik
um samstarf eöa stofnun nýs
fyrirtækis um skipasmiöastöö I
höfuöborginni.Þærviöræöur eru
aöhefjast. Mun ég leggja mikla
áherslu á aö koma þessu máli
áfram og ef nauösyn krefur mun
ég leggja til, aö Reykjavikur-
borg eöa Reykjavikurhöfn og
jafnvel rikiö leggi fé i nýtt fyrir-
tæki um Skipaviögeröir i
Reykjavik. Hér er um stórmál
aö ræöa fyrir Reykjavik.
Ræða Sighvats 1
gerö fjárlagafrv. hefur ekkert
tillit verið til tekiö, heldur þvert
á móti.
Þetta er I fyrsta lagi fólgiö i
skattastefnu þeirri, sem boöuö
er I fjárlagafrv. og I ööru lagi I
þeirri stefnumörkun, em þar er
aö finna hvaö landbúnaöar-
málin varöar.”
Stefna fjárlagafrumvarpsins I
skattamálum, segir Sighvatur,
gengur þvert á þá stefnu
Alþýðuflokksins, aö afnema
beina skatta á almennar launa-
tekjur, en auka neysluskatta, og
hafa þingmenn flokksins flutt
þingsályktunartillögu þess
efnis.
Hækkun beinna skatta I haust
var algert neyöarúrræöi, og
beinum sköttum beitt til fjár-
öflunar, vegna þess aö þeir eru
ekki inni I vlsitölunni. En fjár-
lagafrumvarpiö gengur enn
lengra i þessa átt en bráöa-
birgöalögin geröu.
Landbúnaöarstefna sú, sem
birtist i fjárlagafrumvarpinu,
gengur og þvert á stefnu
Alþýöuflokksins, og felur m.a. i
sér aö framtöl til búnaöarmála
og til niöurgreiðslu búvöruverös
hækka úr 11,4 milljöröum á fjár-
lögum yfir standandi árs i 25,4
milljaröa I fjárlagafrumvapinu.
//Greiöum ekki atkvæði
með þessum þáttum"
Aö lokum segir Sighvatur:
„Viö munum berjast fyrir þvi, á
þeim tima, sem framundan eru
þar til fjárl. frv. kemur til af-
greiðslu, aö þessum þáttum
fjárl.frv. veröi breytt. Viö
treystum þvi aö mæta þar skiln-
ingi og vonandi stuöningi frá
samstarfsfl. okkar I rlkisstj. og
finnst þaö sjálfsagt og eölilegt,
aö þeir taki tillit til sjónarmiöa
okkar, eins og viö höfum tekið
tillit til ýmissa sjónarmiöa
þeirra. Ef þetta fæst hins vegar
ekki fram, þá fullyröi ég þaö, aö
þm. Alþfl. munu ekki greiöa
atkv. meö þessum þáttum
fjárl.frv.”
UMFERÐARRÁÐ
Alþýðuflokksfélag Reykjavíkur
______________._______/___________
Félagsvist Félagsvist Félagsvist I
FELAGSVIST
verður í INGÓLFS CAFÉ, Alþýðuhúsinu í dag,
^ 18. név. 1978 kl. 2 e.h._______stiemmtinefndin y