Alþýðublaðið - 18.11.1978, Qupperneq 4

4
Laugardagur 18. nóvember 1978
alþýðu-
blaöið
.Útgefandi: Alþýöuflokkurinn
Er stefnt í sjálfheldu?
Engum blöðum er um það að fletta, að efnahags-
mál okkar íslendinga eru nú i alvarlegri og hættu-
legri sjálfheldu. Ef ekki tekst með einhverjum ráð-
um að leysa visitölumálið, semja um mikilvægustu
þætti fjárlagafrumvarpsins og koma jafnvægi á
peningamálin, er hrein fá fyrir dyrum. Framhjá
þessum staðreyndum verður ekki gengið.
Pólitiskir skollaleikir eru óleyfilegir við þessar
aðstæður. Það er efnahagsleg framtið þessarar
þjóðar, sem er i húfi, en ekki framtið einhverra
pólitiskra afla. Mest riður á að samstaða náist með
verkalýðshreyfingunni og rikisstjórninni, enda yrði
launafólkið i landinu fyrir mestu áfalli, ef illa tækist
til.
Fyrir siðustu kosningar reyndi Alþýðuflokkurinn
eftir megni að gera þjóðinni grein fyrir þvi, að hún
yrði talsverðu að fórna til að koma jafnvægi á efna-
hagsmálin. Hann benti einnig á nauðsyn kjarasátt-
mála, sem bæti orðið grundvöllur að vinnufriði svo
timi gæfist til að ráðast gegn raunverulegum
vandamálum. Þetta hafa ekki allir skilið, eða ekki
viljað skilja.
Það verður ekki komist framhjá þvi, að einhverj-
ar stéttir þjóðfélagsins verða að taka á sig kjara-
skerðingu. Hins vegar verður að koma i veg fyrir,
að sú skerðing bitni á þeim hópumláglaunafólks,
sem nú hafa úr minnstu að spila. I stað krónutölu-
hækkana verða að koma félagslegar umbætur, sem
geta vegið þungt i þá veru, að taka mesta höggið af
launafólkinu.
En menn skyldu hafa hugfast, að Alþýðuflokkur-
inn benti á nauðsyn þess að verðbólgubraskararnir
yrðu látnir skila einhverju af gróða undanfarinna
ára. Enn hefur ekki gefist timi til að gefa gætur að
þessum hópi, en það verður að gera fyrr en siðar.
Verðbólguna verður að kveða niður með öllum til-
tækum ráðum. Hún hefur þegar farið þannig með
efnahagslif þjóðarinnar, að raunverulega getur allt
gerst, jafnvel atburðir, sem löglega kjörin stjórn-
völd eiga ekki möguleika á að ráða við. Þeir eru
þegar alltof margir, sem ekki geta hugsað sér þjóð-
félagið án verðbólgu, og telja afkomu sinni stefnt i
voða, ef hún verður kveðin niður. Þetta er hinn
raunalegi misskilningur, sem hefur verið að mótast
á undanförnum árum.
Mönnum er gjarnt að segja, að þjóðin þurfi nú að
fá ærlegan rassskell svo hún geti öðlast skilning á
heilbrigðu efnahagslifi. En slikur skellur getur
jafngilt stöðvun atvinnuvega og miklu atvinnuleysi.
Og ekki er f jarri þvi að ætla að einmitt þetta muni
gerast, ef stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins
bera ekki gæfu til að gefa eftir af kröfum sinum og
mætast á miðri leið. — Alvarlegt peningaleysi er
þegar farið að gera vart við sig. Verðbólgan hefur
sett öll fjármál úr skorðum, og þá kemur fátt eitt til
bjargar annað en einbeittur þjóðarvilji. Þar bjarga
hvorki kommúnismi né kapitalismi. Þar verður
engin „patent” lausn fundin.
Menn geta velt þeirri spurningu fyrir sér hvað
gerist, ef núverandi rikisstjórn verður að gefast upp
við verkefni sitt. Það boðar aðeins meiri upplausn.
Einnig er hollt að hafa i huga þau orð erlends
stjórnspekings, að verðbólga, sem fer yfir 20% sé
lýðræði hverrar þjóðar hættuleg. Vonandi eru eng-
ir fulltrúar pólitiskrar stefnu hér á Islandi, sem sjá
sér hag i upplausn og óáran.
Mönnum er löngu ljóst, að verðbólgan er orðir
slikt skrimsli, að á henni verður ekki unnið nema
með bitrum vopnum. Þessi vopn eru til, en þau
krefjast þess að allir beiti þeim. Það er hins vegar
rikisstjórnarinnar að tryggja að lifskjaraskerðing-
in, sem átökunum fylgir, komu jafnt niður og bitni
harðast á þeim, sem breiðust hafa bökin. — Hvað
sem stjórnmálamenn segja, sem þeir vilja að
hljómi vel i eyrum kjósenda sinna og boða baráttu
gegn verðbólgunni, án kjaraskerðingar, er rangt.
Slikir menn geta ekki flokkast undir annað en lodd-
ara- —AG—
Á siöustu árum hefur þaö oft
boriö viö i umræöum um kjara-
mál, aö kauptaxtar hér á landi —
oft dagvinnutaxtar — eru bornir
saman viö kaup á nálægum
löndum, einkum þó á Noröur-
löndum. Hlutföllin milli
kauptaxta hér á landi og kaups
annars staöar — þar sem byggt
er á einföldum umreikningi á
gengi hvers tima og þess oft ekki
gætt hvort um sambærilega
kauptaxta er aö ræöa — eru siöan
borin saman viö hlutföll milli
þjóöartekna viökomandi landa.
Oftar en ekki hefur þessi einfaldi
samanburöur — sem þó er hvergi
nærri einhlitur — einkennzt af
mikilli ónákvæmni og þær álykt-
anir veriö af honum dregnar leynt
eöa ljóst, aö launþegar hér á landi
séu afskiptir og aö hlutur þeirra I
afrakstri þjóöarbúsins sé fyrir
borö borinn I samanburöi viö
launþega i öörum löndum.
Hér á eftir mun ég leitast viö aö
draga fram nokkra helztu þætti,
sem lúta beint eöa óbeint aö
þessum samanburöi. Þau tima-
mörk, sem mér eru sett, setja
efninu þó svo þröngar skoröur, aö
hér veröur aöeins drepiö á helztu
forsendur og niöurstööur þeirrar
athugunar, sem aö baki liggur og
unnin hefur veriö i Þjóöhags-
stofnun. Efniö er I meginatriöum
þrlþætt. 1 fyrsta lagi mun ég
rekja stuttlega nauösynlegar for-
sendur sliks samanburöar, ef
hann á aö vera raunhæfur. t ööru
lagi veröa raktar niöurstööur
einstakra þátta þeirra könnunar,
sem hér um ræöir, og i þriöja lagi
mun ég leitast viö aö draga fram
þær heildarniöurstööur og álykt-
anir, sem athugunin gefur tilefni
til og varöa beinlinis launakjör-
og lifskjör almennt — hér á landi
og á Noröurlöndunum.
1. Forsendur saman-
burðarins
Ég hygg, aö fæstum blandist
hugur um, aö fátt sé öröugra en
aö bera saman lifskjör þjóöa, svo
aö ótvirætt sé. Raunar þarf ekki
aö llta til annarra landa til þess
aö sjá, hverjum öröugleikum
slikur samanburöur er háöur.
Hver eru til dæmis lifskjör þeirra,
sem búa hér á höfuöborgar-
svæöinu i samanburöi viö kjör
þeirra, sem búa á Austfjöröum
eöa Vestfjöröum? Hvers viröi eru
traustar samgöngur allt áriö um
kring hér syðra og nálægö beztu
heilsugæzlu? Hvernig metum viö
þá þætti, sem eru ef til vill ekki
nátengdir efnahag eöa launum
hvers og eins, svo sem fjölmargra
menningarlega og félagslega
þætti: eöa þann þáttinn, sem er ef
til vill stærstur og i raun undir-
staöa lifskjara einstaklingsins:
Hvers viröi er samfelld og trygg
atvinna?
Meö þvi aö lita á alla þessa
þætti I samhengi er ef til vill unnt
aö nálgast þaö, sem kalla mætti
raunhæft mat á lifskjörum
manna. En eins og þau atriöi,
sem hér hafa verið rakin, bera
með sér, er vitaskuld næsta
öröugt aö bregöa á þau óskeikulli
hagfræöilegri mælistiku. Saman-
buröur á lífskjörum þjóöa hlýtur
þvi ávallt aö bera nokkurn keim
af þeim lifsviöhorfum og gildis-
mati, sem lagt er tii grundvallar
hverju sinni. Leiöarvisar hag-
fræöinnar hrökkva skammt i
þessum efnum eins og svo
mörgum öörum, sem varöa
gildismat einstaklinganna.
En vlkjum nú aö þeim atriðum,
sem telja má, aö varöi efnahag
manna beinlinis. Almennt má
segja, aö samanburöur á
raungildi hinna ýmsu hagstæröa
landa á milli sé háöur tveimur
meginskilyröum. 1 fyrsta lagi, aö
ámóta aöferöir séu viöhaföar viö
útreikning á sjálfum stæröunum i
hverju landi, og I ööru lagi, aö
samanburöurinn miöist viö raun-
hæfa gengisskráningu gjaldmiöla
landanna. Um fyrra skilyröiö er
þaö aö segja, aö þaö veröur sjálf-
sagt seint uppfyllt svo óyggjandi
sé, en i könnun þessari hefur I
meginatriöum veriö reynt aö
gæta eins náins samræmis og viö
varö komiö. Hvaö síöara atriöiö
snertir, sjálfa gengisviömið-
unina, sem I raun má telja undir-
stööu þessa samanburöar, er hins
vegar fárra góöra kosta völ, og
hefur þvi veriö notazt viö gengis-
skráninguna, eins og hún var á
hverjum tima. Það mun mála
sannast, aö gengiö eitt sér sé
næsta ófullkominn kvaröi til aö
bera saman raungildi kauptaxta
og tekna I gjaldmiðli hinna ýmsu
landa og kemur þar margt til.
Grundvallarforsenda þess aö
nota megi gengiö til aö bera
saman raungildi hagstæröa landa
á milli er, aö veröhlutföll I
þessum löndum séu lik. En þvi fer
vitaskuld fjarri, aö svo sé jafnvel
I eins nátengdum löndum og
könnunin tekur til. Nægir þar aö
nefna, aö óbeinir skattar og fram-
leiðslustyrkir hvers konar, sem
áhrif hafa á endanlegt vöruverö
til neytenda, eru mjög misháir.
Einnig má nefna, að innfluttar
vörur eru keyptar á mismunandi
vinnslustigum og sú verömæta-
sköpun, sem fram fer i hverju
landi til vinnslu vörunnar, er
mismikil og hefur sin áhrif á
vöruveröiö. Þá er enn ónefnt,
hversu gerólikur flutnings- og
dreifingarkostnaður getur veriö.
011 þessi atriöi sýna glöggt,
hverjum erfiöleikum saman-
buröur hagstæröa milli landa er
háöur.
En jafnvel þótt litiö sé framhjá
þessum atriöum, sem drepiö var
á hér aö framan, er á þaö aö lita,
aö gengishlutföll geta haft
afdrifarík áhrif á niðurstöður
samanburöarins, einkum ef
gengisskilyröi eru óstööug, eins
og reyndin hefur orðiö hér á landi
og raunar viöar. Sama gildir vita-
skuld um óraunhæfa gengis-
skráningu i lengri eöa skemmri
tima. Af þessum ástæöum er
ljóst, aö hending ein um tima-
setningu samanburöarins getur
ráöiö miklu um niöurstööur hans.
Til þess aö vega aö nokkru upp
á móti þessum áhrifum var
gerður tvenns konar saman-
buröur. Annars vegar var litiö á
gengið, eins og þaö var skráö á
hverjum tima, og stæröirnar
þannig bornar saman ár fyrir ár,
þ.e. I einum timapunkti I senn.
Gallinn á þessari aöferö er sá, aö
niöurstööurnar veröa mjög háöar
þeim gengishlutföllum, sem rikja
á hverjum tlma, hversu óraunhæf
sem þau kunna aö vera. Eins geta
miklar sveiflur i launum og
þjóöartekjum faliiö á einstök ár
öörum fremur, og rýrir þaö aö
sjálfsögöu einnig gildi saman-
buröarins. Þess vegna var horfið
aö þvi ráöi aö taka fyrir iengri
timabil og llta á meöalgildi hag-
stæröanna á þessum tima fremur
en til einstakra ára. Tek-
in voru fyrir tvö tlmabil, frá
1967-1973, og frá 1974 fram til
þessa dags. Þessi timabil eru ólik
að þvi leyti, að fyrra timabiliö
nær yfir sem næst hálfa hag-
sveiflu hér á landi en hið siöara
einkennist fremur af slæmu ár-
feröi, þótt vissulega hafi rofað til,
einkum siöustu tvö árin. Meö þvi
að beita þessum tveimur
aðferöum má fá nokkra
visbendingu um helztu áttir i
þessum efnum, þótt niöurstöö-
urnar geti vitaskuld seint oröiö
einhlitar.
Annaö atriöi, sem raunar ætti
varla aö þurfa aö nefna, er
nauösyn þess aö bera saman
þjóöartekjur og laun I mis-
munandi löndum á sama eöa
svipuöum tima. 1 umræöum um
þessi mál hér á landi hefur tima-
setning samanburöarins veriö
fremur ónákvæm, þar sem
bornar hafa veriö saman þjóöar-
tekjur á einum tima og kauplag á
öðrum.
1 þriöja lagi skiptir þaö
auövitaö miklu, hvort viö erum aö
bera saman þjóöartekjur og laun
i hagstæöu árferöi I einu landi og
slæmu árferöi I ööru. Reynt hefur
veriö aö draga aö nokkru úr
þessum annmarka meö þvi aö llta
á meöaltöl nokkurra ára I senn,
en eftir stendur, aö timabilin hafa
verið miöuö viö islenzkar
aöstæöur eingöngu. Þetta kemur
þó ef til vill ekki aö sök, þar sem
árferöi hér á landi fylgir að
nokkru hagsveiflu i hinum vest-
ræna heimi, og má telja liklegt,
aö sama gildi um önnur Noröur-
lönd, a.m.k. i megindráttum.
Fjóröa atriöiö, sem áhrif hefur
á niöurstööurnar, er sá fjöldi
vinnustunda, sem liggur aö baki
bæöi þeim þjóöartekjum og þeim
launum, sem samanburöurinn
tekur til. Þaö skiptir miklu, hvort
þjóöarteknanna er aflaö á tima
sem svarar til venjulegrar dag-
vinnu eöa hvort fyrir þeim er
unnið meö allt aö fimmtungi
meiri fyrirhöfn, eins og alvana-
legt er hér á landi. Jafnframt þarf
aö vera tryggt, aö vinnu-
stundirnar séu mældar á sama
hátt.
í fimmta lagi er nauösynlegt aö
gera sér grein fyrir áhrifum
mismunandi launakerfa og hlut-
falla milli dagvinnu- og yvir-
vinnutaxta, auk þess sem vægi
margs konar álagsákvæöa og
uppbóta á laun kann aö vera mjög
mismunandi. Þetta kemur einna
bezt I ljós I þvi, aö hér á landi
mynda hvers konar álög á
kauptaxta sennilega mun stærri
hluta teknanna en á öörum
Norðurlöndum, þar sem
kauptaxtar eru miklu nær raun-
verulegum launagreiöslum.
Beinn samanburöur kauptaxta á
Islandi og öörum löndum kann
þvi aö orka tvlmælis.
I sjötta lagi þarf aö huga aö
öörum atvinnutekjum en launum,
t.d. tekjum af eigin atvinnu-
rekstri og starfsemi einyrkja og
annarra atvinnurekenda. Raunar
er ein skýring á þvi, aö hlutur
launa I þjóöartekjum er lægri hér
en á öörum Noröurlöndum, lik-
lega i þvi fólgin, aö breyttir
rekstrarhættir — frá smærri
rekstrareiningum yfir I stærri
heildir — eru skemmra á veg
komnir hér á landi.
1 sjöunda lagi er nauðsynlegt
aö skoöa, hver hlutur beinna
skatta sé I þjóöartekjum, þ.e.
hverjar þær tekjur séu sem ein-
staklingurinn hafi til ráðstöfunar,
þegar beinum skattgreiöslum
sleppir.
öll þessi atriöiö eru svo mikil-
væg, aö samanburöur þjóöar-
tekna og launa og llfskjara þjóöa
veröur haldlltill, séu þeim ekki
gerö skil.
2. Helztu niðurstöður ein-
stakra þátta könnunar-
innar
Hér á eftir mun ég gera grein
fyrir helztu þáttum þessarar
athugunar og fjalla stuttlega um
þær meginniöurstööur, sem hún
leiddi I ljós.
Ég hef áöur nefnt ýmis þau
vandkvæöi, sem fylgja saman-
buröi af þessu tagi. Lkönnuninni
hefur veriö reynt aö taka tillit til
sem flestra þeirra, þótt viöa sé
erfitt um vik. Þannig hefur veriö
leitazt viö aö sverfa af helztu
agnúa, sem fylgja samanburöi
hagstæröa I hinum ýmsu löndum,
m.a. vegna þess aö hagtölur eru
mismunandi upp byggöar og
reistar á ólikum grunni. En eftir
stendur engu aö siöur, aö viö
erum aö bera saman lifskjör
þjóöa, sem eru frábrugönar aö
mörgu leyti, bæöi hvaö snertir
neyzluvenjur og lifsvenjur
almennt, svo og — sem skiptir
vitaskuld miklu máli — aö staö-
hættir hér á landi og á öörum
Noröurlöndum eru aö mörgu leyti
býsna ólikir. Islenzkt þjóöfélag er