Alþýðublaðið - 05.01.1980, Blaðsíða 1

Alþýðublaðið - 05.01.1980, Blaðsíða 1
Laugardagur 5. janúar 1980 —1 - +t>l-61. árg. „Sovéskt þjóðfélag er einna llkast lénsþ jódf élagi ’ ’ Vidræður við Miiovan Djilasf í opnu Aramótaávarp Benedikts Gröndals forsætisráðherra: „Málefni þjóðarinnar eru komin í sjálfheldu” Góöir Islendingar, Þaö fer vart á milli mála, aö tuttugasta öldin — öldin okkar — veröurtalin ein hin stórbrotn- asta I gervallri sögu mannsins. Um þessi áramót lita margir um öxl og fhuga áttunda áratug aldarinnar, og sýnist sitt hverjum. Ef til vill líta ein- hverjir fram um veg til þeirra tveggja áratuga, sem eftir eru. Það er ekki ástæðulaust, þvi yf- irgnæfandi meirihluti núlifandi Islendinga á fyrir höndum að lifa áriö 2000. En lltum sjálfum okkurnær. Við mítima aðstæður er sjaldan réttmætt að fullyröa, að eitt ár hafi verið með öllu gott eða með öllu illt. Tæknin og fjölbreytni mannllfsins sjá fyrir þvi, sem Sveinbjörn Egilsson hafði ein- faldari og sannari orð um í einu ljóða sinna: Guð það hentast heimi fann það hið blfða blanda striðu. Allt er gott, sem gjörði hann. Til hins bliða á liðandi ári tel ég fyrst, að hér á landi var næg at- vinna á sama tima sem milljón- ir gengu atvinnulausar I grann- löndum okkar. Sjávarafli var mjög mikill, enda þótt veiðar væru takmarkaðar til að hlifa viðkvæmum fiskistofnum, afurðarverö hélst gott og með mikilli framleiðslu á flestum sviðum hefur þjóöin án efa haft meiraaðbita ogbrenna þetta ár en nokkru sinni fyrr. En það hið blíða var blandað strlðu. Hafis settist að landi og harðindi voru I viðlendum hérð- uðum. Cti i heimigerðust óvænt tiðindi, sem á nýjan leik stór- hækkuðu oliuverð, svo aö þjóðin beið mikinn skaða af. Þegar á allt er litiö, hefði af- koma þjóðarbúsins átt að vera þolanlega góð þetta ár, ef ekki heföi geisað óðaveröbólga, sem stofnaði öllu hinu i alvarlega hættu og olli ómældum erfið- leikum. Islendingar hafa lengi háð harða lifbaráttu og oft átt við hrikaleg náttúruofl að etja. Enn erum við peð á taflborði örlag- anna.enjafnvelpeðhafaáhrif á skákina. Við ryðjum nýja vegi um harðindasvæöi, við ráðumst gegn glóandi hrauni meö vatns- slöngum, jarðýtur ryðja snjó- skriðum burt — og þjálfaðar sveitir fara hvert sem er til björgunar, ef mannsllf eru 1 hættu. En þvi rifja ég upp lifeþrótt þjóðarinnar i baráttu gegn næstum ósigrandi náttúru- öflum, að skáldið sagði I sama kvæði: Hægt I logni hreyfir sig sú hin kalda undiralda, ver þvi ætlö var um þig. Sú undiralda, sem ég á við, er hið innra ósamkomulag þjóðar- innar og þær félagslegu og sál- rænu hættur, sem hún hefur áskapaö séraðmestu leyti sjálf. Óeining og deilur settu mjög svip sinn á landsstjórnina árið 1979. Samstarf i rikisstjórn rofnaði á haustdögum, og kallað var til kosninga I byr jun vetrar i fyrsta sinn I sögu þjóðarinnar. Bráðabirgöarikisstjórn hefur setiö að völdum og reynt aö sigla framhjá boðum. Eftir kosningar hófust fljótlega tilraunir til myndunar rikis- stjórnar.sem enn hafa ekki bor- iö árangur. Allir góöviljaöir menn óska lýðveldinu sem fyrst nýrrar og varanlegrar stjórnar, sem að upp verði tekin gliman við þá striöu, sem okkur veröur sjálfum um kennt, og styrkur okkar verði óskertur i baráttu viö þau öfl, sem við fáum ekki við ráöið. Við lifum nú áramót stjórnar- kreppu I landinu. Það er ekki i fyrsta sinn, og hefur ræst úr sliku áöur fyrr. Ég treysti þvi, að svo veröi enn að þessu sinni. Meðan við biðum næstu rikis- stjórnar er ekki úr vegi að lita nokkrunánar á þær æðstu stofn- anir þjóðfélagsins, sem nú reyn- ir hvað mest á. Fyrsta grein stjórnarskrár okkar hljóðar svo: „Island er lýðveldi með þingbundinni stjórn.” önnur grein er á þessa leið: „Alþingi og forseti Islands fara saman meö löggjafavaldið. Forseti og önnur stjórnvöld samkvæmt stjórnarskrá þessari og öörum landslögum fara með framkvæmdavaldið. Dómendur fara með dómsvaldiö.” Þessi grein mælir fyrir um þriskiptingu valds innan lýöveldisins, svo að ekki verður um villst. Hefurhugmyndinum þriskiptingu valdsins verið rótgróin hér á landi, eins og viða um heim, en hún er i raun réttri arfur frá siöustuöld, sem biöur vandlegrar endurskoðunar, eins og svo margt annað I hinni forn- fálegu stjórnarskrá okkar. Hugmyndin um þriskipt vald er eignuð franska aðalsmanninum Montesquieu, sem uppi var á 18. öld. Ha.nn fékk þessa hugmynd 1 Bretlandi og hiln hefur hlotiö mikla útbreiðslu af sögulegum ástæðum. En hún hefur lika hlotið gagnrýni, og haldið er fram, að Montesquieu hafi ger- samlega misskilið breska póli- tik.einmitt þegar þingræöi var að festa þar rætur. Dómsvaldið veröur að sjálf- sögðu að vera algerlega óháð, enumhitt tvennt.löggjafavaldog framkvæmdavald, rikir mikill vafi I framkvæmd, Viðkvæmustu stundir hvers stjórnskipulagseru, þegar skipt er um valdhafa. Sllk skipti standa nú yfir hér á landi, og ekki fer á milli mála, aö allt veltur á þvl Alþingi, sem þjóðin kaus I upphafi þessa mánaðar. Og þingið hefur ekkert veiga- meira hlutverk en að tryggja landinu eölilega og lýðræöislega rikisstjórn. 1 þvi nýtur þingið leiðsagnar forseta Islands. Þannig byggjast örlög þjóöar- innar nú á nýkjörnu þingi. A árunum um og eftir 1930 urðu kynslóðaskipti á Alþingi og i islenskri pólitlk. Þessar miklu breytingar 1930—34, þegar margir nýir og ungir menn tóku viðforystu, höfðu þá afleiðingu, aö sami kjarni stjórnmala- manna I öllum flokkum stýrði landinu næstu 30 árin, og voru þeir að hverfa af Alþingi fram yfir 1970, — margir hverjir óvenjulega mikilhæfir leiðtog- ar. Þessar sögulegu ástæður valda þvi, hve þingið hefur endurnýjast ört i siðustu 2—3 kosningum. Starf alþingismanna er viðburðarrikt og oftastheillandi fyrir þá, sem á annaö borð Framhald á bls. 6 ___Ritstjórnargrein: menUett í d-dúr Skelfing er leiðinlegt að horfa upp á þessar svo- kölluðu stjórnarmynd- unarviðræður. Það er eins og stjórnmálafor- ingjar hafi ekki annað við tim- ann að gera en að iðka sam- kvæmisdansa skv. einhverskon- ar konunglegum hirðsiöaregl- um. Allir herrarnir bjóða upp öllum dömunum. Það fer svo eftir metorðum og tign við hirð- ina, hver býöur upp fyrst. Þegar öllum formsatriðum hefur verið fullnægt skv. kúnstarinnar regl- um, fer svo hver til sins heima. Ballið er búið. f þessu heldur svona á- fram, mun þessi kostu- legi hirðdans halda á- fram fram undir lok febrúar. Fyrsti marz er nefnilega einn þessara ársf jórð- ungslegu dagsetninga, þegar hengingarólin herðist aö hálsi stjórnmálamannanna. Þá steypist yfir lögbundin vixl- hækkanakreppa innan i stóru kreppunni. Þá verður mynduð einhver hallæris rikisstjórn I timahraki og út úr neyð. Aður en það verður þurfa sumir stjórnmálaforingjar að kyngja anzi stórum yfirlýsingum. Það verður réttlætt með þvi, að allt sé hey I haröindum. Geir Hallgrimsson kvað vera að reyna að mynda rikisstjórn. Eftir vinnu- brögöum hans aö dæma, virðist hann gera það með hangandi hendi, eins og til þess að fullnægja formsatriðum menúettsins. Þeir menn eru vandfundnir I þingflokkunum, sem kannast við að hafa átt orðastað við Geir, nema svona einsog um daginn og veginn. Þessi menúett er að þvi leyti brot á hirðsiöareglum að tveir þátttakenda eru fyrirfram fang- ar fyrri yfirlýsinga. Steingrim- ur blaðrar um þaö i tlma og ó- tima aö hann megi ekki mynda rikisstjórn með Sjálfstæöis- flokknum, aö þvi er manni skilst af þvi að pabbi hans sagði það þegar Steingrlmur var iiinan við fermingu. Alþýöubandalagið kom I veg fyrir vinstri stjórn, af þvl að það reyndist ekki vera til viðtals frekar en fyrri daginn um úrræði i efnahagsmálum. Draumórar Morgunblaðsins um „sögulegar sættir” við Lúövizk- una, steyta á sama skeri. Al- þýðubandalagiö viröist vera bú- ið aö gera það upp við sig, að þaö ætlar að styöja allar kaup- kröfur allra i væntanlegum kjarasamningum. Slikt er ó- gerningur fyrir hvaöa rikis- stjórn sem er. Þess vegna ætlar Alþýöubandalagið sér ekki I neina rikisstjórn. Þaö er að hugsa til verkfalla, þegar liöa tekur á veturinn, og hyggst þannig styrkja stöðu sina á Al- þýöusambandsþingi næsta haust. Hvaö getur Geir gert? Hann spyr fyrst um þjóöstjórn. Til þess aö af þvi geti orðið þarf Steingrimur að éta hatt- inn sinn. Alþýðubandalagið verður að vera til viðtals um efnahagsúrræði og fá eitthvaö annað i staðinn en herflutninga til Jan Mayen. Næst spyr Geir um nýsköpún- arstjórn. Alþýðuflokkurinn er jákvæður fyrir þeirri hugmynd. En til þess aö af henni geti orðið, þarf Geir að koma með það upp- áskrifaö, að Alþýðubandalagiö sé til viðtals um viti borna hag- stjórn. Engar likur eru á að þaö takist. Geir getur spurt um Stefaniu, þ.e. þriggja flokka stjórn hans, Steingrims og Benedikts. Allar likur eru á, að þaö klúörist vegna fööurarfs framsóknarfor- mannsins. Auk þess er talið vafasamt aö Geir hafi meiri- hluta I þingflokki sinum fyrir slikri stjórnarmyndun. Sjálf- stæðismenn eru nefnilega eðli- lega móögaöir út I Steingrim. Þá gefst Geir upp. Þetta ger- ist um miðja næstu viku. Og hvaö svo? á kemur til kasta for- seta Islands. Forseta- embættið er jafnaðar- lega ekki valdamikiö skv. Islenzkri stjórn- skipun við venjulegar kringum- stæöur. En i stjórnarkreppu hefur forsetinn mikil völd. Frá og með þeirri stundu, þegar Geir Hallgrimssyni hefur mistekist og hann skilað umboði sinu til forseta, hafa allir mögu- leikar til myndunar meirihluta- stjórnar verið tæmdir. Lúövik Jósepsson hefur þá hafnað „vinstri stjórn”, þjóöstjórn, og nýsköpunarstjórn. Steingrimur Hermannsson hefur þá hafnaö „Stefaniu”. Viðreisn hefur aldrei verið á dagskrá, nema sem hugarfóstur Þjóðviljans. Aðrir möguleikar á meirihluta- stjórn eru ekki til. Þá þarf forseti Islands að taka þýöingarmikla ákvörðun. Ætlar hann aö láta flokksformönnum liðast að halda áfram hring- dansinum, aðeins formsins vegna? Ef hann gerir þaö, felur hann Lúðvik Jósepssyni stjórn- armyndun. Lúövik dansar þá i hálfan mánuö, eins og hinir hafa gert. Hann spyr aftur um vinstri stjórn. Hann fær aftur sömu svör: Komdu sjálfur með tillög- ur, sem lýsa þvi HVERNIG Al- þýðubandalagið hyggst leysa efnahagsvandann. Þau svör veröa áfram út i bláinn. Það er þess vegna alveg ljóst, að hafi Geir Hallgrlmssyni mistekist myndun meirihlutastjórnar, eru engir þingræöislegir möguleik- ar eftir aörir en myndun minni- hlutastjórnar eða utanþings- stjórnar. Aðeins forseti Islands getur ráðið þvi, hvort þeir möguleikar verða reyndir til þrautar strax, eöa siöar. Möguleikar á myndun minnihlutastjórnar eru aðallega tveir: Sam- stjórn Framsóknar- og Alþýðuflokks, eöa stjórn annars hvors þessara flokka. Slik minnihlutastjórn getur leitt til myndunar meiri- hlutastjórnar siöar, þegar ó- timabærar og óskynsamlegar yfirlýsingar sumra flokksfor- ingja hafa fengið að firnast og týnast i djúpi gleymskunnar. Timinn læknar flest sár. Vandi slikrar rikisstjórnar er fólginn I tvennu: Aö koma I gegnum Alþingi haröneskjuleg- um kerfisbreytingum I efna- hagslifiokkarog ná samningum við a.m.k. ábyrgari hluta laun- þegaforystunnar um kjara- tryggingu lægstu launa. Þetta verður ekki heiglum hent. Þess vegna er æskilegt, að slik rikis- stjórn yröi styrkt með þátttöku einstaklinga utan þings. Eitt er þýðingarmikið að allir geri sér ljóst: Inn- an Alþýðuflokksins er enginn vilji fyrir þvi, að núverandi starfsstjórn flokksins sitji nema mjög tak- markaöan tima. Þessi rikis- stjórn sagöi af sér strax eftir ko'sningar. Hún féllst á tilmæli forseta um að sitja þangað til meirihlutastjórn eða önnur starfhæf rikisstjórn, hefði verið mynduð. Ef þessi rikisstjórn fær ekki einu sinni komið fram tæknilega lifsnauðsynlegum frumvörpum, t.d. frumvörpum um tekjuskatt og fyrirfram innheimtu opinberra gjalda, auk margra annarra mála, þá hefur þingið gert henni ókleift að starfa. Alþýðuflokkurinn mun ekki sætta sig viö aö bera ábyrgð á stjórn landsins að forminu til, án þess að hafa þingstuðning til að koma fram nauösynlegum málum. Þessi rikisstjórn mun þvi ekki sitja nema mjög takmarkaðan tima úr þessu. Þess vegna fer nú senn hvaö liður að styttast I hring- dansinum. Þjóðin er búin aö fá nóg af skollaleiknum. — JBH

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.