Alþýðublaðið - 01.03.1980, Blaðsíða 4

4.
Laugardagur 1. mars 1980
lönvæöing í mörgum ríkj-
um Afriku hefur gengið
mjög hratt fyrir sig eftir
seinni heimsstyrjöldina í
flestum tilfellum er iðn-
væöingin verk erlendlra
stórfyrirtækja.
Afleiöingar rányrkju og yfirgangs iönrikjanna eru flestum kunnar, en efnahagslegir hagsmunir iönríkj-
anna er þaö sem ástandinu veldur.
Efnahagslíf þriöja heims
rikjanna stjórnast aö veru-
legu leyti af eftirspurn iðn-
rikjanna eftir hráefnum.
Þessi staðreynd og póli-
tískt ástand í ríkjum þess-
um hindra róttækar breyt-
ingar.
Viðrædur norðurs og suðurs:
ó iréttl lát efna hagss ki ipan ógnar heimsfriðinum
Efnahagskreppa vofir yfir i
heiminum. Ástandiö i iönrikjum
vesturlanda veröur stööugt
alvarlegra. Atvinnuleysi, verö-
bólga og lækkandi laun. Fréttir-
nar eru þær sömu alls staöar.
Þessi vandamál eru þó hreinustu
smámunir miöaö við þann vanda,
sem hin svokölluðu þriöja heims
riki eiga viö aö etja. Biliö milli
fátæku þjóöanna og hinna riku
eykst stööugt. Þróunaraöstoð
þeirra siöarnefndu fer stöðugt
minnkandi og sú aöstoö, sem veitt
er, viröist vera veitt á forsendum
iðnrikjanna, en ekki þeirra sem
hjálpin er ætluö. 011 hjálp iönrikj-
anna miðast að verulegu leyti aö
þvi, aö hjálpin skili sér aftur til
þess sem hjálpina veitir og
verður þetta oftast til þess, aö
þriðja heims rikin eru tilneydd
að fara inná þróunarbraut, sem ef
til vill þjónar ekki hagsmunum
landsmanna né heldur efnahags-
skipan heimsins þegar til lengdar
lætur.
Sem dæmi má taka þróun efna-
hagslifsins i mörgum Afriku-
rikjum. Iðnvæðing þar hófst
almennt mjög seint. Eftir seinni
heimsstyrjöldina hófst þessi
iðnvæöing yfirleitt og gekk mjög
fljótt fyrir sig. Þetta er staöreynd
i löndum eins og i Senegal,
Ghana, Suöur-Nigeriu, á Fila-
beinsströndinni, Kongo-
Kinshasa, Kongo-Brazzaville,
Kenya, Rhodesiu og Kamerun.
Iðnvæðing —
erlent fjármagn
Iðnvæöing í þriöja heiminum, i
þessu tilfelli i mörgum rikjum
Afriku, hefur yfileitt veriö verk
erlendra stórfyrirtækja, erlends
fjármagns. Þetta gildir jafnt um
þau lönd, sem iðnvæddust á ný-
lendutimanum, og þau, sem hafa
farið inn á braut iðnvæöingar
eftir aö rikin fengu sjálfstæöi.
Nútima iðnaöur, jafnvel þaö
sem almennt er kallað léttur
iðnaöur, krefst mikils fjármagns.
Þetta fjármagn hefur i flestum
tilfellum ekki veriö fyrir hendi i
rikjum þriðja heimsins, til þess
hefur fjármagnsupphleöslu veriö
of þröngur stakkur búinn. Þetta
hefur haft það i för meö sér, að
varla er hægt aö tala um afriskan
iðnaö i dag. Fjármagnsstreymið
frá hinum rikari iönrikjum hefur
einfaldlega veriö slfkt og fram-
kvæmdir erlendra stórfyrirtækja
það umfangsmiklar, aö innlendir
aðilar hafa ekki haft fjárhagslegt
bolmagn til samkeppni viö
erlendu fyrirtækin. Þetta hefur
komiö i veg fyrir, eöa veriö inn-
lendum iönaöi, sem framleiöir
fyrst og fremst fyrir innanlands-
markað, fjötur um fót og án efa
leitt til þess, aö rikisumsvif eru
óeðlilega mikil i viðkomandi
löndum. Segja má að i flestum
rikjum þriöja heimsins riki. eitt-
hvað afbrigöi rikiskapitaiisma.
Eftirspurn eftir
hráefnum
Þróun hagkerfa þessarra rikja,
flestra, grundvallast fyrst og
fremst á þeim breytingum, sem
áttu sér stað á nýlendutimunum.
Þá breyttist efnahagsgerðin
þannig,aö sjálfsþurftarbúskapur
lagöist niöur, aö mestu leyti, en
framleiösla landbúnaöarafuröa
til útflutnings náöi yfirhöndinn;
hagsmuna aö gæta þannig að litil
von er til þess, aö um verulegar
breytingar veröi aö ræöa, nema
til komi valdabreytingar innan-
lands fyrst. A meðan þessi skipan
helzt er ekki von til mikilla breyt-
inga á stööunni i þriðja heimin-
um. Hann mun halda áfram að
verða þaö sem hann hefur verið,
hráefnaútflytjandi án grundvall-
ariðnaöar.
Viðræður um
nýja skipan í
efnahagsmálum
A vegum alþjóölegra samtaka
hefur lengi veriö reynt að fá
ályktanir, sem fela i sér breyt-
ingar, en óliklegt er aö til slikra
breytinga komi i náinni framtið.
Hagsmunir hinna einstöku
rikja eða rikisheilda eru mjög
mismunandi. Iönriki vesturlanda
óska eindregiö eftir þvi, aö verö-
myndun á oliu komi til umræöu og
munu án efa leggja á þaö rika
áherzlu, að verðlagi oliu veröi
haldiö stööugu. Þriöja heims
rikin munu hins vegar leggja
höfuðáherzlu á, aö fá réttlátari
skerf af auöæfum heimsins. 1
þessarri kröfu getur m.a. falizt
krafa um veröhækkun á þvi
hráefni, sem þau selja til iðn-
rikjanna. Þetta mun, án efa,
valda deilum milli þriöja heims
Úthlutun gjafa til ibúa þriöja heims rikjanna skiptir ekki höfuömáli. Þaö sem skiptir máli er gjörbreytt
skipan efnahagsmála i heiminum.
auk þess sem i mörgum þessara ,
rikja var fariö út i námurekstur.
Þróun efnahagslifs rikjanna, sem
byggja á slikum grunni, ákvarö-
ast þvi fyrst og fremst af eftir-
spurn frá iönrikunum, eftirspurn
þeirra eftir hráefnum. Þaö er
þessi staða, sem mörg, ef ekki
flest, þriðja heims riki eru i, þetta
er höfuövandamálið þegar talaö
er um efnahagsmál. Efnahagslff
þeirra stjórnast um of af hréefna-
þörf iðnaöarrikja heimsins.
Þessi skipan i efnahagsmálum
þriöja heims rikjanna hefur vita-
skuld haft viötæk pólitisk áhrif i
þeim löndum þar sem starfssemi
risafyrirtækja, erlendra, setur
svip sinn á allt þjóðlifiö. Innlendir
fulltrúar erlendra fyrirtækja hafa
stööu sinnar vegna öölast mikil
völd pólitíkst og peningalega.
Þessir þjóöfélagshópar og
erlendu stórfyrirtækin hafa i
mörgum tilvikum sameiginlegra
iönrikin tii aö koma til móts viö
riki þriöja heimsins, til aö breyta
fyrrnefndri skipan i efnahags-
málum heimsins, þriðja heims
rikjunum I hag. Meðal þeirra,
sem látiö hafa þetta mál sig
miklu skipta eru Sameinuðu
þjóðirnar eöa réttara sagt, þessi
mál hafa mikiö verið rædd á
fundum Sameinuöu þjóöanna,
einkum og sér i lagi innan stofn-
unar SÞ sem nefnd er UNIDO.
A þessu ári veröur efnt til
viöræöna á vegum S.Þ. og eru
þær liöur i hinum svoköllubu
noröur-suður viöræðum. Þaö sem
rætt verbur á ráðstefnunni er ný
efnahagsskipan i heiminum
öllum, eða þaö aö leggja
einhverja grundvallarstefnu i
þessu máli. Óvist er, á þessu stigi
málsins, að segja fyrir um það
hvort einhver árangur næst i viö-
ræöum þessum. Liklegast þykir,
að samþykktar veröi einhverjar
rikjanna og iönrikjanna og er
óliklegt aö samkomulag náist um
þessi mál bara út frá þessum
þætti viöræðnanna.
Parlsarviðræð-
urnar fóru út
um þúfur
Um miöjan þennan áratug fóru
fram viðræöur i Paris um þessi
málefni. Hugmyndin að þessum
viðræöum áttu Bandarikjamenn.
Til viðræðnanna var boöiö
fulltrúm helztu iönrikja heims,
fulltrúum þriöja heims rikja og
fulltrúum stærstu oliufram-
leiöslurikjanna. Þaö, sem fyrst og
fremst vakti fyrir iönrikjunum,
var aö koma á fastri skipan I
verðmyndun oliuafurða.
Arangur þessarra viöræðna
varö enginn. Astæöurnar eru
fyrst og fremt þær, aö iðnrikin
vildu takmarka viöræöurnar viö
oliuvandamálið eingöngu, en
oliuframleiðendur vidu aö sjálf-
sögðu halda þeim rétti sinum, aö
ákveða sjálfir oliuverð. Þessi
ágreiningur i vibræöunum varö til
þess, ab málefni þriðja heims
rikjanna féllu alfariö i skuggann.
Eins og fyrr segir er efnahags-
ástandiö i rikjum þriöja heimsins
mjög alvarlegt. Ariö 1960 var
aðstoð iðnrikjanna viö þróunar-
löndin 0.51% af BNP en ’78 var
hlutfalliö komiö niöur i 0.34% af
BNP og útlit er fyrir aö þetta
hlutfall muni enn lækka. Aðstoð
viö þróunarlönd, útgjöld til
félagsmála o.þ.h. er það sem
venjulegast er fyrst skoriö niður
þegar harnar á dalnum i iðn-
rikjum heimsins. Þaö er þó annab
og alvarlegra vandamál sem
blasir við rikjum þriðja heimsins,
en það er gifurleg skuldasöfnun i
bönkum iðnrikjanna.
Skuldir þriðja heimsins námu
áriö 1970 74 milljörðum dala, en
áriö 1977 var sambærileg tala
komin i 244 milljarða dala. Auk
þessarra skulda hefur skulda-
söfnun þriöja heims rikjanna hjá
einkabönkum iönrfkjanna vaxið
gifurlega. Þessi lán eru skamm-
timalán með háum vöxtum og
þýöa, að það er allt annað en
bjartsýni, sem einkennir afstööu
margra fulltrúa þriöja heimsins i
dag.
Efnahagskreppa
vofir yfir í
heiminum
Þessi skuldasöfnun ógnar hins
vegar ekki bara sjálfstæði og
hagkerfi þriðja heims rikjanna.
Geti þessi riki ekki staöið i skilum
viö lánadrottna sina, og dragist
þau miklu meira afturúr iönriij-
unum, er fjármála- eöa efnahags-
Hfi alls heimsins ógnaö. 1 þessu
felst e.t.v. veik von fyrir riki
þriöja heimsins um aö þau fái
réttlátari skerf af auðæfum
heimsins eða aö einhver breyting
veröi á skipan efnahagsmála i
heiminum þannig að þessi riki fái
hærra verö fyrir sin hráefni, eða
ab þau geti hafið framleiöslu fyrir
innanlandsmarkaö og flutt út iön-
aöarförur i staö hráefna. Það
veröur þó aö telja liklegra, aö þær
aögeröir sem gripiö verður til
stjórnist fremur af hagsmunum
lánadrottnanna, en þvi, hvað bezt
er fyrir hagkerfi þriöja heims
rikjanna og reyndar efnahagslif
heimsins þegar til lengri tima er
litiö.
Viöræðurnar, sem fram fara á
þessuári, milli norðurs og suðurs
Framhald á 7 siöu
• Hagsmunir einstakra ríkja eða ríkisheilda
eru mjög mismunandi. Iðnríki vesturlanda
kref jastáhrifa á verðmyndun olíuafurða.
Riki þriðjaheimsins krefjast réttlátari
skerfs af auðæfum heimsins.
Parísarviðræðurnar sem haldnar voru að
frumkvæði Bandaríkjamanna fóru út um
þúfur. Vandamál iðnríkjanna sátu í fyrir-
rúmi fyrir þeim erfiðleikum sem þriðja
heims ríkin eiga við að etja.
Viðræðurnar milli norðurs og suðurs sem
fram fara á árinu geta orðið upphaf að
gjörbreyttum vinnubrögðum í samskiptum
rikja, en mistakist þær tilraunir sem í gangi
eru er voðinn vís.