Alþýðublaðið - 19.04.1980, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 19. apríl 1980
Vilmundur Gylfason:
Aukið lýðræði í
Verkalýðshreyfingu
A miövikudag mælti Pétur
Sigurösson tyrir frumvarpi sem
hann flytur á Alþingi um hlut-
fallskosningu i verkalýösfélög-
um. Pétur leggur til aö ef fleiri
en 300 manns eru I verkalýös-
félagi og ef 1/5 hluti
félagsmanna svo iskar, þá veröi
aö fara fram hlutfallskosningar
i félaginu.
Pétur Sigurösson lagöi á þaö
áherzlu i framsöguræöu sinni,
aö ekki væri ráölegt aö
samþykkja frumvarpiö fyrr en
aö fenginni umsögn Alþýöusam-
bandsþings aö hausti.
Herra forseti. Þaö frv. sem
hér er til umræöu, og flutt er af
háttvirtum þingmanni Pétri
Sigurössyni, og fleirum raunar,
hygg ég vera skynsamlegt
frumvarp. Ég vil lýsa þeirri
skoöun minni strax, aö ég hygg
þær breytingar, sem hér er ver-
iö aö leggja til, séu af hinu góöa.
Ég hygg einnig að þaö sé rétt
hugsun, sem fram kemur i 1., og
einu gr. raunar, þessa frum-
varps, sem sé sú, að skilyrða
þetta meö þeim hætti, aö ef 1/5
hluti félagsmanna krefst þess
eða fer fram á þaö, aö hlutfalls-
kosningar séu teknar upp i
félögum launþega, þá eigi þeir
rétt á sliku. Ég vil oröa þaö
svo , aö hér sé ekki um þaö aö
ræöa, að verið sé að niöast á
réttindum verkalýðsfélaga eöa
félaga launafólks, heldur sé
þvert á móti verið aö vernda
rétt minni hluta hóps. Og ég er
jafnvel þeirrar skoðunar, að
þetta sé of hátt hlutfall. Þetta
hefði mátt vera 1/10, þ.e. tiundi
hver félagsmaður ef hann fer
fram á slikar hlutfallskosning-
ar, þá sé það skylda i félögum
yfir ákveðinni stærð, aö viðhafa
slikar kosningar.
Gott frumvarp
En, sem sagt, ég vil visa þeg-
ar i stað á bug rökum af þvi tagi,
að hér sé verið aö ganga inn á
hið frjálsa félagakerfi. Ég held
þvert á móti, að þaö eigi að vera
starf Alþingis, m.a., aö vernda
réttindi hvers konar minni-
hlutahópa i samfélaginu og ef i
launþegafélagi er minni hluta-
hópur og 1/5 eða fimmti hver
félagsmaður, það er þá orðinn
býsna stór minnihluta hópur, og
ef slikur minnihlutahópur krefst
þess að njóta þessara félagslegu
réttinda, sem hlutfallskosning-
ar vissulega eru, þá á hann að
vera lögverndaður með slikar
sinar kröfur.
Sem sagt, ég Itreka þá skoðun
mina, að ég hygg almennt talað
sé þetta frumvarp af hinu góöa,
og ég held lika, að það sé bæði
vel og snyrtilega fram sett,
þannig að fyrir þvi ætti að geta
verið meirihluti fulltrúa hér á
hinu háa Alþingi.
Það er auðvitað aldrei ofsagt,
að verkalýösfélögin i landinu
eru orðin feikilega öflugur hluti
stjórnkerfisins. Þaö er jafn-
vel talað um, að aðilar vinnu-
markaðarins myndi hinn fjórða
meið stjórnarskrárinnar, að það
sé ekki lengur um þriskiptingu
valds að ræða i framkvæmda-
vald, löggjafarvald og dóms-
vald heldur séu aðilar vinnu-
markaðarins orðnir hinn fjórði
armur. Þekktir, viðurkenndir
og virtir lögfræðingar hafa
haldið þessari skoðun á lofti. En
það er auðvitað fariö út fyrir
efni þessa máls, ef sú hugmynd
út af fyrir sig er gerð að um-
ræðuefni, en engu að siöur þá
lýsa þessar skoðanir þvi, að við
erum ekki að tala hér um smá-
vaxið mál.
Þá má nefna eins og hér kom
fram i framsöguræðu hjá hátt-
virtum framsögumanni, að
armar launþegafél. teygja
sig viða. Félagsgjöld mynda
háa upphæð. Lifeyrissjóðir og
aðrir slikir sjóðir: Þetta eru
orönar svo risavaxnar upp-
hæðir, að það skiptir miklu
máli, að svo sé um hnúta búið,
að raunverulegt lýðræði I þess-
um félögum sé mikið.
Lýðræði f SÍS
Ég vil skjóta þvi hér inn að
þe'tta frumvarp er náskylt
frumvarpi, sem flutt var hér
á næstliönu þingi af háttvirtum
þingmanni, sem þá var, Finni
Torfa Stefánsyni og ásamt okk-
ur fleiri jafnaðarmönnum.
Þetta var lýðræði i Sambandi
isl. samvinnufélaga, en eins og
allir vita, sem um það vilja vita,
þá er i Sambandi isl. samvinnu-
félaga eins konar þrepalýðræði,
og óravegur frá æðstu stjórn,
framkvæmdastjórn og „niður”
til hins, og ég undirstrika þessi
orð, niður til hins almenna
félagsmanns. Það sem við jafn-
aðarmenn þá lögðum til og
hlustuðum fyrir vikiö á ein-
hverjar „hysteriskustu” um-
ræður sem ég hef heyrt hér á
hinu háa Alþingi, að það sem við
lögðum til var það, að æðsta
stjórn samvinnuhreyfingarinn-
ar væri kosin beinni kosningu af
öllum þeim, sem i kaupfélögum
eru félagar, með einum eða
öðrum hætti.
Þetta náði ekki fram að ganga
en við höfum i okkar hóp rætt
um að endurflytja þetta frum-
varp hér á þessu þingi. Ég vil
aðeins vekja athygli á skyld-
leika þessara tveggja mála. Ég
hygg að frumhugsunin sé sú
sama i báðum tilvikum
Sagan heldur
áfram
En til þess að koma aftur að
launþegafélögunum, þá er það
auðvitað ljóst, að þó að stofni og
hugmyndum og hugsjónum séu
þetta sömu félögin og þau sem
stofnuð voru á árunum fyrir og
eftir 1916, þá hefur margt
breyzt. Þessi félög eru viða auð-
vitað miklu fjölmennari, enda
þjóðfélagið allt orðið fjölmenn-
ara. Þeir eru ekki lengur að
berjast fyrir sömu frumþörfun-
um og barist var á bernskuár-
um verkalýðshreyfingarinnar,
guði sé lof fyrir það, Ma. fyrir
tilstilli verkalýðshreyfingarinn-
ar sjálfrar þá er allur þorri
félagsmanna hennar ekki leng-
ur nauðþurftafólk, heldur er
þetta orðiö oft fólk i góðum áln-
um. Svo er verkalýðshreyfing-
unni sjálfri ekki sizt fyrir að
þakka, en jafnframteru þó félög
þau sem hér um ræðir ekki leng-
ur fátæk félög, heldur stundum
forrik og beinlinis bákn. Og
vegna þess að það er svo, þá
auðvitað hefur einhvers staðar
hugsjónaljóminn kannske föln-
að eitthvað. Þetta er rekið
meira eins og fyrirtæki og
minna eins og hugsjönafélags-
skapur og það þarf ekki að vera
eingöngu af hinu illa. Það bein-
linis getur verið af hinu góða.
En vegna þessara breyttu að-
stæðna, þó að meiðurinn sé auð-
vitað sá sami, vegna þessara
breyttu aðstæðna, þá þurfum
við að hugsa margt i þessari
hugmyndafræði alveg upp á
nýtt.
Réttur
minnihluta
Og eitt er það mál, sem hér er
verið að leggja til. Það hlýtur
auðvitað að vera,hugsum okkur
hvaö félag sem ég hygg að telji
á 5 þúsund manns, eins og Dags-
brún i Reykjavik eða
Verzlunarmannafélag Reykja-
vikur, sem telur hátt i 10 þús.
manns. Auðvitað hlýtur það að
vera óþolandi að 40% minni
hluti hafi enga möguleika á þvi,
að koma manni i stjórn þessara
félaga. Og auðvitað vitum við
lika af hverju þetta er svona.
Þetta er varnarkerfi oft, ég er
ekki að tiltaka þessi sérstöku
felög heldur lýsa málinu al-
mennt, þetta er varnarkerfi til-
tölulega mjög þröngs valda-
hóps, sem kannske fyrir árum
eða áratugum hefur sezt að
völdum i félagi og hefur oft með
illa auglýstum aðalfundum,
löngum og leiðinlegum og svo
RÍKISSPÍTALARNIR
lausar stöður
LANDSPÍ TALINN
M)STC®ARLÆKNIR óskast á tauga-
lækningadeild til 6 mánaða frá 1. júni.
Umsóknir er greini aldur, menntun og
fyrri störf sendist Skrifstofu rikisspital-
anna fyrir 12. mai n.k. Upplýsingar veitir
yfirlæknir i sima 29000.
Fjórar ársstöðuv AÐSTOÐARLÆKNA við
lyflækningadeild eru lausar til umsóknar.
Tvær stöður veitast frá 1. júli en hinar frá
1. ágúst. Umsóknir er greini aldur, mennt-
un og fyrri störf sendist Skrifstofu rikis-
spitlanna fyrir 2. júni n.k. Upplýsingar
veita yfirlæknar deildarinnar i sima 29000.
H JtJKRUN ARFRÆÐIN GUR Óskast til
sumarafleysinga i lyf jagjafir á geisladeild
Landspitalans. Dagvinna. Upplýsingar
veitir hjúkrunarstjóri röntgendeildar i
sima 29000.
MATSVEIN eða HÚSMÆÐRAKENNARI
óskast i eldhús Landspitalans. Upplýs-
ingar veitir yfirmatráðskona i sima 29000.
KÓPAVOGSHÆLI
HJtiKRUNARSTJÓRI óskast að Kópa-
vogshæli. Umsóknir er greini aldur,
menntun og fyrri störf sendist Skrifstofu
rikisspitalanna fyrir 21. mai n.k. Upplýs-
ingar veitir yfirlæknir i sima 41500.
Reykjavik, 20. aprll 1980.
SKRIFSTOFA
RÍKISSPÍTALANNA
Eiriksgötu 5 — Sími 29000
Paul Sartre
1905-1980
Jean-Paul Sartre var án efa
einn mesti andans maður
tuttugustu aldar. Og hann var
ekki einungis mikilvirkur
höfundur heimspekirita, skáld-
sagna, leikrita, bdkmenntarýni
ogstjórnmálaskrifa, heldur lika
áhrifamikill baráttumaður fyrir
sannfæringu sinni. Svo að
dæmi sé tekið ögraði hann á
valdatiö de Gaulles frönskum
stjórnvöldum með lögbrotum I
þeim tilgangi að vekja athygli á
málstað einhverra byltingar-
sinna , sem honum þótti fyrir
borð borinn. En áður en kom ti
lögregluaðgeröa gegn honum
Gaulle sjálfur i' taumana meö
fleygum orðum: „Við fang-
elsum ekki Voltaire!” De
Gaulle skrifaöi Sartre lika
persónulegt bréf um sömu
mundirog ávarpaðihann „kæri
meistari”: i þvi ávarpi fólst sá
virðingarvottur forsetans —
nema það hafi átt að vera
broddur — að þaö er heföbundið
ávarp félaga I frönsku akademi-
unni. En i akademiuna var
Sartre aldrei kjörinn, þó svo
hann væri ókrýndur konungur
fransks menntalifs I meira en
þrjá áratugi.
Eitt helzta einkenni á
menntalifi Evrópu frá lokum
fyrri heimsstyrjaldar og fram
undir okkar daga hefur verið að
rithöfundar og aörir mennta-
menn og listamenn hafa gjarn-
an fylgt öfgastefnum i' stjórn-
málum, fasisma eða kommun-
isma. Þessa fylgispekt við
alræöi og ofbeldi kallaöi franski
heimspekingurinn Julien Benda
„trahison des clercs” — svik
menntamannanna — og átti þá
við aö menntamenn tuttugustu
aldar heföu brugðizt þeim hug-
sjónum frelsis og upplýsingar
sem þeir einir gætu gætt og ættu
aðgæta þótt afgangurinn af ver-
öldinni gengi af göflunum.
Margt bendir til þess hin
siöari ár að þessi svikatimi sé
nú liðinn. Fasisminn er nú
endanlega horfinn úr Evrópu-
sögunni að þvi er virðist, með
fallieinræðisstjórnanna á Spáni
og I Portúgal. Og kommúnism-
inn virðis vera 1 andarslitr-
unum, að minnsta kosti sem
stjórnmálastefna sem laðað geti
að sér hugsandi fólk, þó svo að
lögreglurikin I Austur-Evrópu
og Asiu eigi kannski eftir að
standa enn um skeiö við efna-
hagslega eymd og andlegt
volæði. Ef hér er rétt til getið,
þá var Sartre siðasti höfuðsnill-
ingur þessa liöna tima: hinn
siðasti andans jöfur Evrópu
sem „kennditili stormum sinna
tiða” með þeim hætti sem
Islendingar þekkja bezt af sögu
Halldórs Laxness. Sartre' taldi
það skyldu sina að leggja þjáðu
mannkyni lið með þvi meðal
annars að þegja sem fastast um
þrælabúðir Stalins þegar upp
um þær komst, þvi játningar
annarra eins stórglæpa og þar
voru drýgðir yröu ekki annað en
vatn á myllu óvinarins, borg-
arastéttarinnar og auðvaldsins.
Halldór Laxness var einn
þeirra menntamanna þessa
timabils sem iðruðust og
skrifuðu játningarit I yfirbóta-
skyni. Svavar Gestsson heil-
brigðisráöherra gaf þá skýringu
á sinnaskiptum Halldórs á
sinum tima að auðvaldsmang-
arar hefðu hlaðið undir hann
silkipúöum og skvett á hann
likjöri, þá væri ekki að sökum
aö spyrja.
Sartre þáöi ekki sin Nobéls-
verðlaun, og hann taldi sig ein-
hvers konar byltingarsinna allt
til æviloka. Nema það ætti að
teljast til marks um nokkur
sinnaskipti sem geröist I fyrra
og Alþýðublaöiö sagöi frá i
vetur („sögulegar sættir” Abl.
12.1.1980) þá gerðistSartreallti
einu bandamaöur fjandvinar
slns Raymonds Aron og snerist
gegn kommúnistum I Vietnam
sem hann hafði áöur stutt með
ráðum og dáð. Aron orðaði það
svo að loksins, loksins hefði
Sartre skipað sér undir merki
óbrotinna mannréttinda öld-
ungis fyrirvaralaust.
Alþýðublaðið minnist Sartres
með þvi að birta minningarorð
sem Þorsteinn Gylfason
háskólakennari i heimspeki
flutti i Rikisútvarpið að kvöldi
hins 16. april