Alþýðublaðið - 14.02.1981, Síða 5

I annarHamir 1 A 4siUinni
flFTÆÐI AÐ HflLDfl ÞVÍ FRAM AÐ
SE fl BARMI GLÖTUNAR”
[aard í viðtali
'iðtal við Ritt Bjerregaard í
norsku jafnaðarmannanna.
Jarmaður. Um hana hefur
itríkasti stjórnmálamaður í
imálaráðherra frá 1973. Var
3 að ráðherra aftur haustið
i. Hún hef ur það orð á sér að
óhrædd út í umræður um
art á borgaraf lokkana sem
fur verið lýst sem traustum
leika, en þeir höföu áður. Siðan lá
leiðin inná flokksskrifstofuna i
Óðinsvéum og þaðan inná Þjóð-
þingið. Þá má segja að ég sé
haldin þeirri náttúru, að vilja
geta breytt hlutunum. Ég hef
sósialisk viðhorf — hef áhuga á að
gera eitthvað fyrir þá sem verst
eru settir i samfélaginu. Siðan
1962 hef ég verið félagi i jafnaðar-
mannaflokknum, hef reyndar
aldrei verið flokksbundin i öðrum
samtökum.
Eins og áður sagði er Ritt
Bjerregaard iðin við það að taka
þátt i opinberum umræðum.
Skoðanir sinar hefur hún sett
fram i bókinni „STRID”. Af
hverju?
— Stjórnmálamaður verður að
koma þvi til fólksins hvað það er
sem hún berst fyrir og hvað hún
fær i gegn. Stjórnmálamennirnir
rifast og deila stundum hart á
Þjóðþinginu, en það verður að
koma þvi út til fólks um hvaö
menn deila. Sjái ég eitthvað mis-
sagt i dagblöðunum þá skrifa ég
gjarnan og skýri málin. Þannig
verða þessar „tækifærisgreinar”
til. Ég skrifa einnig um langtima-
stefnu okkar i einstökum málum,
um ákveðna málaflokka i
breiðum skilningi og birti það
venjulega þegar umræðurnar
standa sem hæst.
1 upphafi ársins lenti félags-
málaráðherrann i mikium
umræðum um hreyfihamiaða.
Ráðherrann tók einarða afstöðu i
máiinu, jafnvel þótt hreyfihami-
aðir hefði sest að á skrifstofum
ráðuneytisins. Hvernig skýrir þú
afstöðu þina?
— Samtök fatlaðra i Danmörku
eru hörð i horn að taka, ekki sist
vegna árs fatlaðra, en alþjóðaár
fatlaðra er I ár, 1981. Hér áður
fyrr fengu hreyfihamlaðir sér-
stakan styrk, án þess að tekið
væri tillit til tekna viðkomandi.
Við segjum: Það er ekki sama
hvað menn þéna. Hafi menn
miklar tekjur verða þeir að
leggja sjálfir út fyrir kostnaði
sinum. Þeir segja: Við erum hluti
af hópi, sem býr við mikla erfið-
leika, og ykkar skoðun er brot á
grund allaratriðum jafnað
arstefnunnar.
„Þetta er rangur hugsunar-
háttur”, segir Ritt Bjerregaard.
Hreyfihamlaðir þurfa ekki endi-
lega að vera illa staddir. Margir
þeirra hafa góða menntun og
mjög góðar tekjur — að mörgu
leyti betur settir en verkamaður,
sem ekki fær neinar greiðslur frá
okkur.
Ritt Bjerregaard hefur lagt
mikið til málanna I jafnréttis-
baráttu kvenna. Bæði hvað gildir
uppeldi og kynhlutverk. Félags-
málaráðherrann hefur verið I
kvennahópi og slðan 1974. Hún
hefur þetta að segja um þessi
mál: „Við byrjuðum að hittast,
þegar rikisstjórn borgaraflokk-
anna komst til valda árið 1974,
með Glistrup. (Þaö var Poul
Hartling, danskur framsóknar-
maður, nú hákommiser hjá
Flóttamannahjálpinni, sem
myndaði ríkisstjórn eftir kosn-
ingar 1974, innskot þýð.) Við
vissum ekki hvað gera skyldi:
„Hvað eigum við til bragðs að
taka”, spurðum við sjálfar okkur.
Þetta var hópur blaðamanna, rit-
höfunda, verkfræðinga og stjórn-
málamanna. Og við komumst aö
þeirriniðurstöðu, að viðyrðum að
koma I veg fyrir að næsta kynslóð
yrði eins klikkuð og við. Við
yrðum að búa til kennslubækur og
hafa áhrif á næstu kynslóð.
Það sem kom út úr þessu voru
tvær kennslubækur fyrir 9. og 10.
bekk. Þær fjölluðu um starfsval
og menntun. Auk þessa gáfum við
út bók, sem beint var til forskóla-
og 1. bekkjar nemenda. Sú bók
hét „Stelpurnar og Tarsan”.
Þetta var tilraun til að segja
börnunum hvað það er, sem þau
fá að heyra við lestur bóka eins og
Emil i Kattholti. Spurningum
eins og: „Hvernig er þetta með
Idu? Af hverju er hún alltaf að
væla?” var varpað fram. Karl-
kynið framkvæmir hins vegar
hlutina og allt er svo spennandi
sem viðkemur þeim. Hvernig
skýldi standa á þvi?
I framhaldi af þessum athug-
unum staðhæfðum við: Þegar
maður veit að maður leikur
ákveðið hlutverk getur maður
komist úr hlutverkinu.
Hvað er það sem þér þykir
skemmtilegast, eða einfaldast að
vinna við sem stjórnmálamaöur?
— Ég hef i rauninni ekki vanist
þvi að eitt verkefni sé öðru ein-
faldara, eða léttara. Ég hef þá
trú, að maður verði aö berjast til
að ná árangri, og leggja sig alla
fram. Þess vegna legg ég mikla
áherslu á það, aö vera ætið mjög
vel undirbúin undir það sem ég
tek mér fyrir hendur. Að velta þvi
fyrir sér hvort pólitiskar ákvarð-
anir eru einfaldar eða erfiðar
segir ekkert.
Nú hefur þú setið sem félags-
málaráðherra i hálft annað ár,
eða slðan haustið 1979. Heldurðu
að það sé hægt að vera félags-
málaráðherra á verri timum en
þeim sem nú rikja?
Það get ég ekki imyndað mér,”
segir Ritt Bjerregaard og hugsar
sig vandlega um.
— Þetta er erfitt timatil, sér-
staklega vegna þess, að það er
félagsmálaráðherra sem venju-
lega notar og lætur út mikið af
fjármunum. Maður hefur vald til
að létta undir með þeim sem eiga
erfitt, undir venjulegum kring-
umstæðum. Það hefur hins vegar
komið i minn hlut aö skera niður,
að taka svolitið frá þeim, sem
hingað til hafa fengið eitthvað.
Hvert er mikilvægast félags-
pólitiska markmið þitt sem
félagsmálaráðherra?
— Vandinn hefur verið — og sá
vandi tengist vanda jafnaðar-
manna — þessi: Er jafnaðar-
mannaflokkur, sem byggt hefur
upp velferðarsamfelagið, og sem
hefur komið á tryggingakerfi,
þess umkominn að endurskoða
meistaraverk sitt og leggja drög
að nýju, þegar það verður nauð-
synlegt? Minn útgangspunktur
hefur verið þessi: Ef við getum
ekki gert það, þá skiptum viö
engu máli lengur sem flokkur.
Við höfum þá leikið hlutverk okk-
ar i eitt skipti fyrir öll. Ergo: Viö
getum tekist á við þennan vanda!
Oft hefur þjóðskipulag Skand-
inavisku landanna verið harðiega
gagnrýnt fyrir áherziuna sem
jafnaðarmannaflokkarnir hafa
lagt á umhyggjuna fyrir öldruö-
um, sjúkum og þeim sem minna
Jafnaöarmaöur fram i fingurgómana....
mega sin — eða fyrir það sem
kallað hefur verið velferö. Geta
jafnaðarmenn haldið fast við
hugmyndir sinar og verið vopn og
skjöidur þeirra sem minna mega
sin i samfélaginu?
— Já. Vissulega getum við það
áfram. Hér i Danmörku hafa
menn haldið þvi fram að við vær-
um á barmi glötunar. Það er auð-
vitað hreint kjaftæði. Land eins
og Danmörk er ekki á barmi glöt-
unar — jafnvel þótt við skuldum
erlendum lánadrottnum. Þetta
kemur best i ljós með þvi að við
getum hæglega fengið lán.
Bankastofnanir lána ekki peninga
eftir þvi hvort menn eru finir i
tauinu eða ekki. Það fer eftir þvi
hvort þeir telji tryggt að þeir geti
fengið það sem lánað er út inn aft-
ur, með vöxtum.
Það er rangt að spyrja að þvi
hvort við getum haldið fast við
hugsjónir okkar og hjálpað þeim
áfram, sem verst eru settir. Auð-
vitað getum viö þaö.
Er Skandinaviska velferöa-
þjóöfélagiö komiö út af sporinu?
— Stundum kemur það fyrir aö
menn rugla saman ástandinu á
Norðurlöndunum nú, og þvi, að
við séum I pólitiskri kreppu. Við
höfum vanist þvi að lita á tilver-
una, sem eitthvað sem er i endan-
legu jafnvægi. Ég held hins vegar
að tilveran I háþróuðu iðnaðar-
samfélagi þróist við átök — and-
stæður, félagslega, efnahagslega
og pólitiska spennu. Það er vel
hugsanlegt, að verlferðarbylgjan
hafi það i för með sér að við höf-
um misst sjónar á þessum stað-
reyndum. Jafnaðarmannaflokkur
er hins vegar ekki flokkur fyrir
alla þjóðfélagshópa. Slikur flokk-
ur er til fyrir ákveðna þjóðfélags-
hópa, frá ákveðinni stétt manna.
Þessu mega menn ekki missa
sjónar á. Þetta svarar spurning-
unni, held ég.
Hvaö heidur þú aö borgaraleg
stjórn myndi þýða á þessum
tima?
— Það er hreint ótrúlegt hvað
borgaraleg rikisstjórn getur tekiö
sér fyrir hendur. Það höfum við
séð hér i Danmörku. Þess vegna
tel ég það mikilvægt, að jafnaðar-
menn i Danmörku haldi fast um
stjórnvölinn. Pólitiskt er það
mikilvægt aðkoma i veg fyrir það
að menn fari að trúa þeirri vit-
leysu að jafnaðarmannaflokkur-
inn geti einungis verið viö völd á
uppgangstimum, ogað ílokkurinn
geti ekki gert nauðsynlegar
breytingar á velferðarþjóð-
félaginu. Við verðum að haida
fast við þetta: Við getum það!
Hlutshipti mitt sem félagsmálaráöherra ekki öfundsvert....
IR UM LEIKLIST
og ætlar að gera hana að atvinnu
sinni.
Nemendur leiklistarskólans
hafa verið svo heppnir að fá til
liðs við sig einn vinsælasta leik-
ritahöfund þjóðarinnar. Hann
skrifar fyrirþá texta og leikstýrir
jafnframt. Það er ekki lítil upp-
örvun fyrir verðandi leikara að fá
svo mikla athygliog fá að spreyta
sig á nýjum verkefnum beint úr
penna höfundar. Enda kunnu þeir
sýnilega vel að meta örlæti Kjart-
ans og þökkuðu honum innilega
að lokinni sýningu i Lindarbæ.
Kjartan setur á svið hugsan-
lega atburði ársins 1937. Það er
vor I Reykjavik, og nemendur
Verzlunarskólans ætla að halda
sinn árlega peysufatadag. Það
skal verða duflað, daðrað og
djusað. En á svipstundu skipast
veður i lofti. Undir sakleysislegu
yfirboröi leynist takmarkalaus
mannfyrirlitning, fordómar og
grunnhyggni. Nazismi Þýzka-
lands nýtur vaxandi vinsælda, og
jafnvel hér á tslandi fær hann
útrás i veizlusölum broddborgar-
anna. Bæði kommúnistar og Gyö-
ingar eru barðir til óbóta af ung-
um mönnum i kjól og hvitt.
Hópurinn tvistrast, flestir hafa
samúð með nazistum, en góða
stúlkan úr sveitinni gengur til
hvilu með kommastráknum.
Hinir góðu og heilbrigðu versus
hinir spilltu og dekruðu.
Einfalt og skýrt, en
kannski einum of barnalegt til
þess að vera trúverðugt. Kjartan
skrifar ágætan texta og kann sitt
fag sem vanur leikhúsmaður, en
samt sem áður heldur verkið ekki
fullkomlega athygli, og of margir
dauðir punktar i sýningunni. Ef
til vill er þaö vanhugsað hjá
Kjartani að taka að sér leikstjórn
á sinu eigin verki, auk þess sem
hann er með óvant fólk. Það
virkaöi á mig, eins og hann væri
ekki nógu gagnrýninn á sjálfan
sig. Hann leyfði sér jafnvel að
£
SIGURÐUR ÞÓR GUÐJÓNSSON SKRIFAR UM TÓNLIST:
Sköpunargleði
Tónleikar Sinfóniuhljómsveit-
ar isiands i Háskólabiói 31.
januar.
Stjdrnendur: Páll P. Pálsson,
Jean-Pierre Jacquillar.
Einleikari Einar Jóhannes-
son.
Efnisskrá: Sigursveinn D.
Kristinsson: Svita i g-moll.
Magnús Bl. Jóhannsson:
Adagio. Askeil Másson:
Kiarincttukonsert. Jónas
Tómasson: Orgia. Þorkell
Sigurbjörnsson: Mistur. Skúli
Halldórsson: Eldgos á
Heimaey.
Það munaði minnstu að þessir
tónleikar færu framhjá mér.
Mér var sagt frá þeim klukku-
stund áður en þeir áttu að hefj-
ast. Þó ég sé slappur I dagblaða-
lestri, ónýtur að hlusta á útvarp
og hafi ekki sjónvarp augum
litið i þrjú ár, hefur það aldrei
komiö fyrir að yfirvofandi kon-
sertar þessa bæjar hafi verið
svo hugvitsamlega faldir að
mér hafi ekki tekist að snuðra
þá uppi i tæka tið til að þurfa
ekki að rjúka frá gómsætri mál-
tið i miðjum klfðum. Ég blés
lika upp og niöur eins og fisi-
belgur er ég kom i Háskólabió
svo engir áræddu nær mér en
svona sex sjö bekki aftan og
framan. En það kom reyndar
ekki að sök þvi áhugafólk um
músik var á þessari stundu önn-
um kafið við að vaska upp eftir
hádegismatinn, grunlaust með
öllu um áróðurs- og skipulags-
snilli þeirra hljóðlátu manna er
undirbjuggu þessa tónleika.
En þeir sem fyrir tilviljun ör-
laganna heyrðu þennan konsert
ljúka upp einum munni um, að
hér hafi engin þau myrkraverk
verið framin sem ástæða var að
pukrast með, heldur þvert á
móti ljóssins verk er ættu skilið
að lýsa sem viðast. Menn votta
þvi sem þeir elska virðingu og
alUð. Það sem menn fyrirlita
sýna þeir andúð og kulda. En
það sem menn óttast fela þeir og
afneita. Verk eru ávallt trúrri
en orð, ekki sist ef verkin eru
fjárhagslega dýrari en orðin.
Þetta áhugaleysi voldugustu
tónlistarstofnunar þjóðarinnar i
garð þeirra sem valið hafa sér
það furðulega hlutskipti að
semja tónlist i hljóðvilltu sam-
félagi hefur valdið þeim ugg og
illum grun. Þær efasemdir hafa
verið raktar af mönnum er
standa tónlist nær en ég og hef
ég þar fáu við að bæta. Þó
langar mig til að benda á að tón
list er auðvitað ekki fyrir tón-
listarmenn eingöngu. Hún er
fyrir alla þá sem eiga hæfileika
til að njóta hennar. Hún er al-
menningseign og ætti að vera
jafn snar þáttur i lifi manna
sem matur og drykkur. Það
skiptir miklu máli að fólki sé
gert auðvelt að nálgast hana og
engin sjónarmið ráðin nemá sú
viðurkenning aö list sé ódýrasta
nauðsynjavara sem völ er á.
Menn fara ekki á tónleika til að
$