Alþýðublaðið - 26.09.1981, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 26. september 1981
SAMEININGARTILRAUNIR ALÞÝÐUFLOKKSINS OG KOMMÚNISTA 1937- 38:
vHinn sameinaði flokkur tekur skil
yrðislausa afstöðu með sovétlýð-
veldunum, sem landi sósíalismans
— og leyfir engan fjandskap gegn þeim”
Sameiningartilraunir strönduðu
á þessum skilyrðum kommúnista og
kröfunni um "óháð” verkalýðsfélög
lofningur Alþýöuflokksins áriö 1930, þegar . 'islenskir
kommúnistar stofnúöu sérstakan flokk, sem var útibú frá
alþjóðasambandi kommúnista, KOMINTERN, í Moskvu, var
siöbúin afleiöing af klofningi alþjóöahreyfingar sósialdemókrata
eftir rússnesku byitinguna. En eftir vaidatöku Hitlers i Þýska-
landi tóku Sovétrikin aö ugga um sinn hag. í staö fyrri viðleitni
til aö kljúfa jafnaðarmannaflokkana i hverju landinu á fætur
ööru og heiftúðugrar baráttu gegn sósialdemókrötum, var nú
skyndilega boöiö upp á samfylkingu gegn nasismanum.
Kommúnistaflokkurinn á islandi tók loks upp þessa linu. Krafan
um sameiningu verkalýösflokkanna fann mikinn hijómgrunn
innan verkalýöshreyfingarinnar. Eftir aö Héöinn Valdimarsson
fékk samþykkta ályktun á Dagsbrúnarfundi 15. júli 1937, meö
kröfu um tafarlausa sameiningu flokkanna, ákvaö stjórn
Alþýöuflokksins aö láta á þaö reyna, hvaöa hugur fylgdi máli hjá
kommúnistum. Seint um haustiö 1937 lagöi samninganefnd
Alþýðufiokksins fram itariega skýrslu um sameiningartilraun-
irnar, fyrir aukaþing Alþýöusambandsins, sem haldiö var þá um
haustiö. Þessi samantekt um atburöarás og samhengi þessara
sameiningarviöræöna byggir aö mestu á skýrslu samninga-
nefndar Alþýöuflokksins og bæklingi jafnaöarmannafélags
Reykjavikur um sama efni frá árinu 1938.
Þegar þessum sameiningartilraunum var lokiö án árangurs,
héit Héöinn Valdimarsson, varaformaöur Alþýöuflokksins,
áfram samningaviöræöum. Þeim málum lauk meö klofningi
Alþýðuflokksins og stofnun Sameiningarflokks alþýöu, — sósial-
istaflokksins, á árinu 1938. Þessi kiofningur er mesta áfall sem
Alþýöuflokkurinn og verkalýöshreyfingin á islandi hafa oröiö
fyrir. islenskt flokkakcrfi þróaöist viö þetta á allt annan veg en
annars staöar á Noröurlöndum. Sjálfstæöisflokkurinn hagnaöist
mjög á hinni grimmilegu innbyröis baráttu verkalýðsflokkanna.
Aiþýöusambandiö var skipulagslega slitiö frá Aiþýðuflokknum
og hefur æ síöan veriö bitbein stjórnmálaflokkanna. Þessi
dapurlega saga hefur oftast nær verið rakin út frá sjónarmiöi
kommúnista. i þessari samantekt er einkum stuöst viö skrif-
legar greinargerðir samninganefndar Alþýöuflokksins.
Fyrir trúnaðaniifini
A 1 1> ý ð u f t <> k k s i n s
Sameiningar-
tilraunirnar
Skýrsla frá samninga-
néfnd Alþýðuflokksins
Lagl lýrir aukaþing
Alþýðusainhan<ls fslantis 1ÍKÍ7
„Samninganefnd Kommúnistaflokksins geröi þá ófrávikjanlegu
kröfu, aö hinn nýi flokkur yröi óháöur burgeisastéttinni”
Klofningur Alþýðuflokksins
og Alþýðusambandsins meö
stofnun Kommúnistaflokks ís-
lands — deildar úr alþjóöasam-
tökum kommiinista — áriö 1930
var siöbúin afleiöing þess klofn-
íngs sem varö i alþjóöahreyf-
ingu sósialdemókrata á árunum
eftir rússnesku byltinguna. A
seinni hluta 3ja áratugarins
höföu kommúnistar eflt mjög
klikustarfsemi innan Alþýöu-
flokksins og verkalýöshreyf-
ingarinnar. Þegar sú dagskipan
barst frá Komintern, aöal-
stöðvum alþjóöasambands
kommúnista i Moskvu, aö
sósi al dem ókrat aflokkarni r
væru „þjóðfélagslega höfuöstoð
auðvaldsins”, „svikarar við
málstaö sósialismans” og
„sósialfasistar”, — og
kommúnistum bæri hvarvetna
að kljúfa þessa flokka og stofna
sina eigin, þá hlýddu fslenskir
kommúnistar. Þeir voru hins
vegar seinna á ferðinni en flest-
ir aðrir.
En vegna uppgangs þýska
nazismans, og valdatöku Hitlers
i Þýskalandi 1933, sneri rúss-
neski kommúnistaflokkurinn
allt i einu við blaöinu. NU var
það talið þjóna hagsmunum
sovétstjórnarinnar i utanrlkis-
málum að boöa „samfylkingu”
meö þeim sósialdemókrata-
flokkum, sem áöur höföu verið
stimplaöir „svikarar” og „auð-
valdsleppar”.
Kommúnistaflcíckur Islands
var einnig á seinni skipunum aö
meðtaka þennan boðskap. Þar
kom þö aö hann hóf mikla
áróöursherferö fyrir samfylk-
ingu verkalýösflokkanna.
Alþýðusambandsþing, sem i
þann tiö var hvort tveggja i
senn, landsfundur Alþýðu-
flokksins og verkalýöshreyf-
ingarinnar, haföi áriö 1935 tekiö
afdráttarlausa afstööu til þess-
ara samfylkingartilboöa Þar var
samþykkt ,,aö hafna eindregiö,
og i eitt skipti fyrir öll, öllum
samfylkingar- og samningatil-
boöum Kommúnistaflokks
tslands”, jafnframt þvi sem
sambandsþingið lét i ljósþá von
aö „sameining” mætti takast
„innan a llsher jarfé lags
islenskra alþýðufélaga, Alþýöu-
sambands tslands.” Ekki sam-
fylking tveggja flokka, heldur
skipulagsleg sameining i einum
flokki innan Alþýðusambands
tslands — það var stefna
Alþýöusambandsins og Alþýöu-
flciiksins.
Dagsbrúnarsam-
þykktin
t Alþingiskosningunum 1937
tókst Kommúnistaflokknum i
fyrsta sinn aö ná kjömum
manni i Reykjavik (Einar
Olgeirsson). Þar meö var
Kommúnistaflokkurinn kominn
meö þriggja manna þingflokk.
Alþýöuflokkurinn haföi unniö
stórsigur i' kosningunum 1934 og
fengiö tiu manna þingflokk. SU
siScn var nú stöövuö m.a. vegna
hinna hatrömmu innbyrðis
deilna innan verkalýöshreyf-
ingarinnar og samkeppninnar
viö kommUnista.
Það var viö þessar kringum-
stæöur.þann 15. jUli 1937, aöeins
einum mánuöi eftir kosninga-
úrslitin, sem Héöinn Valdi-
marsson flutti eftirfarandi til-
lögu á fjölmennum fundi i
Verkamannafélaginu Dags-
brún:
„Verkamaimafélagið Dags-
brún lýsir þvi yfir, aö þaö telur
hvers konar klofning í hinum
fagiegu og pólitisku samtökum
alþýöunnar vera stórhættulegan
og óverjandi aö aðhafast
nokkuö, sem viöurkenni og staö-
festislíkan klofning. Hins vegar
telur félagið lifsnauösyn aö und-
iim sé bráður buguraö þvi að ná
takmarki verkalýösins um ein-
ingu alþyðunnar i einu faglegu
sambandi. Aiþyöusambandi
tslands, og einum pólitiskum
lýöræöissinnuöum flokki, hinum
sameinaöa flokki aiþýöunnar.
Félagiö skorar þvi á stjórnir
og meölimi Alþýöusambands
fslands, Alþýðuflokksins og
Kom m únis taf lokk sins, aö
ganga nú þegar til endanlegra
samninga um tafariausa sam-
einingu flokkanna i einn sam-
einaöan Alþýðuflokk, er starfi á
lýðræðisgr undvelli, án inn-
byröis flokkadrátta og i einu
stjórnmálafélagi i hverju kjör-
dæmi, aö sigri og valdatöku
alþýöunnar. Nú þegar veröi þvi
skipulagiö komiö á hin faglegu
og pólitisku samtök alþýöunnar,
aö þau veroi sem styrkust t
baráttunni og engum háö, nema
meölimum þeirra, islenskri al-
þýöu.”
Þessi tillaga var samþykkt á
Dagsbrúnarfundinum i einu
hljóöi og greiddu henni atkvæöi
jafnt alþýöuflokksmenn og
kommúnistar.
Alþýðuflokkurinn vill
láta reyna á sam
einingarvilja
Þar sem kommúnistar höföu
á þessum Dagsbrúnarfundi i
fyrsla sinn falliö frá samfylk-
ingaráróörinum og greitt at-
kvæöi meö tillögu um skipulags-
lega sameiningu, ákvað stjórn
Alþýöus am ba ndsi ns (og
Alþýöuflokksins) að láta á það
reyna i eitt skipti fyrir öll, hver
hugur fylgdi máli.
Sambandsstjórnin kaus þvi
nefnd þriggja manna til að ræöa
við stjórn Kommúnistaflokksins
eða nefnd frá henni um sam-
einingu flokkanna. t nefndinni
voru Ingimar Jónsson, skóla-
stjóri, Kjartan ólafsson, bæjar-
fulltrúi i Hafnarfiröi, og Finn-
bogi Rútur Valdimarsson, rit-
stjóri Alþýðublaðsins (sá siöast-
nefndi kom inn i nefndina eftir
að Vilmundur Jónsson, land-
læknir, forfallaöist.)
Miöstjórn Kommúnista-
flokksins tilnefndi ^einnig þrjá
menn í samninganefnd, þá Ein-
ar Olgeirsson, Björn Bjarnason
(núv. starfsmann Iöju) og Hauk
Björnsson. Arsæll Sigurösson,
trésmiöur, leysti hann siöar af
hólmi).
Lina komúnista:
,,Samfylking”, — óháð
verkaiýðsfélög
A fyrsta sameiginlegum
viöræðufundi nefndanna kom i
ljós, aö kommúnistar vildu sem
minnst tala um sameiningu
flokkanna, en virtust vilja snúa
umræöunum upp isamninga um
„samfylkingu” og skipulags-
íegan aðskilnaö milli Alþýðu-
sambandsins og Alþýöuflokks-
ins, án þess aö nokkur trygging
værifyrirþvi að flokkarniryröu
sameinaðir.
Mikla athygli vakti um þetta
leyti, að timarit kommúnista-
flokksins, „Réttur”, sem var og
er undir ritstjórn Einars 01-
geirssonar, birti eftir fyrsta
fundinn, grein- eftir Halldór
Kiljan Laxness.þarsem allt var
tint til á móti sameiningu flokk-
anna á þessu hausti. Halldór
Laxness lýsti þvi yfir aö tafar-
laus sameining þeirra væri bæöi
„óhugsanleg og óframkvæman-
leg”. Þótti það ekki spá góðu um
árangur sameiningartilrauna.
A fyrstu viöræöufundunum
lögöu kommúnistar megin
áherslu á gagnrýni á skipulag
Alþýöusambandsins. Þedr vildu
breyta þvi i „ópólitiskt sam-
band verkalyösféiaga”,meö þvi
aö láta jafnaðarmannafélögin
ganga Ur þvi. Þeir voru sér-
stakir talsmenn þess aö Verzl-
unarmannafélag Reykjavikur
(sem þá var undir stjórn heild-
sala og kaupmanna) gæti geng-
iö i Alþýöusambandiö, en slikt
félag mundi ekki vilja ganga i
Alþýöuflokkinn.
Nefndarmenn Alþýöuflokks-
ins sýndu fram á þaö, að fyrsta
hlutverk nefndanna yrði aö
vera, aö ganga úr skugga um
þaö, hvorthægt væri aö ná sam-
komulagi um sameiginlega
stefnuskrá, þvi aö ef þaö ekki
tækist, væri vitanlega engin von
til þess aö sameining flokkanna
gæti oröiö að veruleika.
Nefndin tók þvi þaö ráö, til
þess aö koma umræðunum á
fastari grundvöll, að leggja
fram skriflegar tillögur, ásamt
greinargerð, um stefnuskrá og
skipulag sameinaös flokks.
Þessar tillögur lagði nefndin
fram á þriöja fundinum 3.
september 1937. Nefnd Alþýðu-
flokksins fór fram á skýr svör
frá KommUnistaflokknum við
þessum tillögum, ásamt breyt-
ingartillögum við þá liði i til-
lögum Alþýðuflokksnefndar-
innar, sem kommúnistar gætu
ekki fallist á óbreytta.
Aðalatriði í tillögum
Alþýðuflokksins.
Aðalatriðin i tillögum Alþýöu-
flokksins voru þessi:
1. Samáning flokkanna fari
fram þegar á þessu hausti i
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON, RITSTJORI, RIFJAR UPP ÞÆR TILRAUNIR SEM GERÐAR VORU TIL AÐ SAMEINA ALÞYÐUFLOKKI