Vísir - 17.03.1969, Blaðsíða 8

8
V í S IR . Mánudagur 17. marz 1969.
Utgefandi: Reyttjaprent h.t.
Framkvæmdastióri Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas'Kristjánsson
Aðstoðarritst.jóri: Axei Thorsteinson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjór.tarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingar: Aöalstræti 8. Sfmar 15610 11660 og 15099
Afgreiðsla Aðalstræti 8. Sími 11660
Ritstjóm: Laugavegi 178. Sími 11660 (5 linur)
Áskriftargjald kr. 145.00 5 mánuði innanlands
! lausasölu kr. 10.00 eintakið
^rentsmiðja Vísis — Edda h.f.
Vélvæddir villimerm
Sjónvarpiö sýndi fyrr í vetur raunsæja kvikmynd um
hryðjuverkin, sem fylgdu í kjölfar orrustunnar við
Cuiloden árið 1746, þegar Skotar voru endanlega
kúgaðir. Viðtölin í kvikmyndinni sýndu greinilega,
hve auðvelt hryðjuverkamenn eiga með að verja gagn-
vart sjálfum sér framferði sitt. Þessi kvikmynd vakti
mikla athygli og umhugsun.
En við þurfum ekki að fara svo langt aftur í tím-
ann til að finna hryðjuverk. Aldrei hafa verið háðar
mannskæðari styrjaldir en einmitt á tuttugustu öld-
inni, og sjaldan hefur hryðjuverkum styrjalda verið
beitt gegn almennum borgurum í jafnríkum mæli.
Hryðjuverk nazista eru frægasta dæmið um þetta.
Ýmsir kvikmyndastjórar, þar á meðal Bergman,
hafa á síðustu árum gert kvikmyndir um, hvernig
styrjaldir breyta venjulegu fólki í óargadýr og veita
alls konar óeðli ofsafengna útrás. Enginn vafi er á
því, að þessi illu áhrif hermennsku og styrjalda eru
staðreynd. Við íslendingar megum gjarna þakka fyrir
það lán, að hafa hafnað og losnað við slíkt.
Hryðjuverkin verða enn grimmdarlegri, þegar þau
eru byggð á hugsjónakreddum. Nýjasta fregn á því
sviði er af landamæraátökum Rússa og Kínverja,
þegar Kínverjarnir myrtu skipulega alla særða Rússa,
sem þeir náðu í. Og óhugnanlegt er að vita til þess,
að í Kína eru hundruð milljóna af sefjuðu fólki, sem
mundi hiklaust fremja hvaða óhæfu, sem elliær
leiðtogi segði því að gera í nafni kommúnismans.
f Bíafra er nú háð óhugnanlegasta styrjöld síðustu
ára. Herforingjastjórninni í Lagos er farið að leiðast
þófið, því að sókn hennar hefur ekkert gengið mán-
uðum saman. Þeir eru því farnir að láta hina egypzku
flugmenn sína varpa sprengjum á bæi og þorp Bíafra-
manna og helzt á sjúkrahús til þess að skelfa Bíafra-
búa til uppgjafar. Lagosstjórnin neitar, að þetta sé
satt, en hin andstæðu vitni eru nægilega mörg til að
staðfesta hryðjuverkin.
Bandaríkjamenn voru lengi sekir um alvarleg
hryðjuverk í loftárásunum á Norður-Víetnam, en nú
hefur um langt skeið verið hlé á þeim, einkum vegna
almenningsálitsins heima í Bandaríkjunum. Er ástæða
til að vona, að Bandaríkjastjórn hafni ráðum hers-
höfðingja um framhald loftárása og dragi yfirleitt úr
áhrifum herforingja á þjóðmálin.
Hryðjuverk skæruliða í Víetnam hafa aukizt mjög
í seinni tíð, vegna þess að þeir finna, að fólkið er ekki
eins hlynnt þeim og þeir ætluðu. Geðveiki styrjald-
anna er því að heltaka þá. Þeir skjóta inn í bæi og
borgir sprengjum, sem eru þannig gerðar, að ógerlegt
er að miða þeim nákvæmlega, svo að tilviljunin ein
ræður, hvar þær koma niður. Á þennan hátt hafa þeir
í algeru tilgangsleysi drepið og sært aragrúa borgara.
Villimenn nútímans hafa stórvirkar hryðjuverka-
vélar til umráða og eru því hættulegri en nokkru sinni
fyrr- _______________________
■Listir -Bækur-Mennirtgarmál-
Loftur Guðmundsson skrifar leiklistargagnrýni:
ÞJOÐLEIKHÚSIÐ:
Fiðlarinn á þakinu
eftir Joseph Stein — Tónlist: Jerry Boch
Þýðing: Egill Bjarnason — Sviösetning og
leikstjórn: Stella Claire
))
JJandarískir söngleikir eru í
sérflokki. Við höfum
kynnzt nokkrum þeirra hér flutt
um á sviði, öðrum af kvikmynd-
um. sem geröar hafa verið eftir
þeim. Þeir eiga það yfirleitt
sameiginlegt að vera tæknilega
vel geröir og af mikilli þekkingu
á hagnýtingu tæknilegra áhrifa-
meðala, svo sem tjoldum og ljós
um, litríkum búningum, hóp-
atriðum og dönsum, og eru höf-
undarnir bersýnilega miklir
kunnáttumenn á allt þess hátt-
ar. Þó er það fyrst og fremst
tónlistin, sem þeir eiga vinsæld-
ir sínar að þakka, og fyrir hana
er þaö fyrst og fremst, sem þeir
skera sig úr evrópskum söng- •
leikjum. Þar gætir mjög hinna
„þeldökku áhrifa“, áhrifa frá
jazzinum og annarri blökku-
mannatónlist, — eins og raunar
í allri bandarískri tónlist, sem
aö kveður. „Fiölarinn á þakinu“
sem frumsýndur var' í Þjóðleik-
húsinu sl. föstudagskvöld, er
engin undantekning frá öörum
bandarískum söngleikjum hvaö
flest þetta snertir, nema hvað
tónlistin er að nokkru leyti með
rússnesku ívafi í samræmi við
efniö, þó varla nema blærinn.
En umhverfið er rússneskt Gyö-
ingaþorp, upp úr síðustu alda-
mótum, og efnið fengið að láni
úr skáldsögu eftir rússneskan
Gyöing, Scholom Aleichem, sem
flúði heimaland sitt I fyrri heims
styrjöldinni, og lézt í Banda-
ríkjunum árið 1916.
„Fiðlarinn á þakinu" hefur
farið — eða réttara sagt, er í
„sigurför um allan hinn vest-
ræna heim“, svo að notað sé eitt
hið útþvældasta áróðursorðalag,
sem bandarískir leikritaumbjóð-
endur hafa upp fundið. Er í
rauninni leitt að verða að nota
það um leiksviðsverk eins og
„Fiðlarann"; fyrir margra hluta
sakir er hann sumsé mun at-
hyglisverðari en margt það, sem
okkur hefur veriö selt með þeim
áróðursstimpli. Þarna eru á
sviðinu manneskjur af holdi og
blóöi, trúverðugur og skikkan-
legar, skemmtilega lausar við
allar sálarflækjur og duldir og
sjálfum sér samkvæmar. Og
hvemig sem á því stendur, þá
er öll atburðarásin, allt það, sem
fram fer á leiksviöinu, í fyllsta
samræmi við það — jafnvel
dansarnir hafa sitt eölilega til-
efni, sem þó er harla óvenjulegt
í söngleikjum. Þá er það og at-
hyglisvert hve fólki því, sem
þarna kemur við sögu, er lýst
af mikilli samúð og skilningi.
Kannski er ráðninguna á þeirri
gátu að finna í nafni leikritar-
ans, Joseph Stein, að minnsta
kosti gæti það veriö nokkur
vísbending.
Tevye mjólkurpóstur er aðal-
maðurinn þarna, hinn frómi
Gyðingur, sem talar við guð
sinn eins og maöur við mann
að hætti spámannanna í landi
hógværð, enda mikill munur á
þaö jafnvel til að fara að dæmi
Jakobs og takast á við Jahve —
að vísu aðeins í orði og í allri
hógværð, enda mikill munur á
mannvirðingu hans og ættfööur-
ins. Hlutverk þetta er meö af-
brigðum vel gert, og hefur
„Fiðlarann" hátt yfir aðra
bandariska söngleiki, sem „far-
iö hafa sigurför“ og allt það.
En um leið er það vandasamt
hlutverk, og verkið í heild þann-
ig byggt, að þaö verður sá burð-
arás, sem allt stendur eða feli-
ur með eftir atvikum. Það má
með sanni segja að Róbert Am-
finnsson lætur nú skammt
stúdents en efni standa til. Æv-
ar Kvaran Ieikur slátrarann
Lazar Wolfe og hefur oft boö-
izt brattara. En einhvern veginn
finnst mér að Ámi Tryggvason
eigi ekki fyllilega heima í hlut-
verki rabbíans, einkum aö gervi
hans mætti vera betra. Önnur
hlutverk em smá og gefa lítið
tilefni til leiks — eöa umsagnar.
en þau eru í höndum Gunnars
Eyjólfssonar, Jóns Júlíussonar,
Róbert Arnfinnsson í hlutverki Tevje.
stórra högga á milli; mörgum
mundi finnast frábær túlkun
hans á Púntilla’óðalsbónda nægi-
legt afrek á einu leikári, en
hann virðist ekki muna um að
bæta við sig öðru stærra, og
gildir þá einu þótt hann verði
að sýna nýjar hliðar á leikhæfi-
leikum sínum — koma fram
sem söngvari og dansari, en
það leysir hann hvort tveggja
af hendi á þann hátt, að hann
virðist bera höfuö og herðar yf-
ir samleikara sína, sem fara þó
yfirleitt vel með hlutverk sín
og sumir ágæta vel. Flutningur
hans á söngnum, „Ef ég væri
ríkur“ - ásamt því hvernig
hann kallar „hjálp“ til guðs,
áður en hann leggur til átaka
við sinn betri helming, má hik-
laust telja með því bezta, sem
hér hefur sézt á sviði.
Það er ánægjulegt að sjá og
heyra Guðmundu Elíasdóttur
aftur hér á leiksviði. Hlutverk
Goldu, eiginkonu Tevye, er að
vísu ekki jtórbrotið, hvorki að
söng né leik, fremur en önnur
hlutverk i leiknum að Tevye
sjálfum undanskildum, en Guð-
munda túlkar það af miklu ör*-
yggi og smekkvísi. Dætur þeirra
hjóna eru leiknar af Kristbjörgu
Kjeld. Völu Kristjánsson, Sigríði
Þorvaldsdóttur, Margréti Arn-
ljótsdóttur og Helgu Bernard,
ekki mikil hlútverk, en lýtalaust
útfærð. Bríet Héðinsdóttir leikur
skemmtilegt hlutverk Yentu hjú
skaparmiðlara með skemmtileg-
um tilþrifum. Þórhallur Sigurðs-
son fer laglega með hlutverk
Motels klæðskera, en Jóni Gunn-
arssyni verður öllu minna úr
hlutverki hins byltingarsinnaða
Flosa Ólafssonar, Siguröar
Skúlasonar, Bjargar Árnadóttur,
Guörúnar Á. Símonar. Erlings
Gíslasonar, Haröar Torfasonar,
önnu Guðmundsdóttur og Ein-
ars Þorbergs.
Þetta mun vera mannflesta
viðfangsefni Þjóðleikhússins til
þessa, þarna koma fram bæði
danshópar og kórsöngvarar svo
tugum skiptir. Hefur allt verið
til þess gert, aö sýningin mætti
takast sem bezt, meðal annars
veriö fengnir erlendir dansarar,
tveir norskir og einn bandarísk-
ur auk leikstjórans, Stellu
Claire, sem einnig hefur annazt
sviðsetningu og , kóreografíu.
Ber sýningin vitni mikilli kunn-
áttu hennar og- hæfileikum, og
hefur hún áreiðanlega hvergi
slegið slöku við, því að vart
mun hafa sézt hér vandaðri sýn-
ing af þessu tagi.
Sinfóníuhljómsveitin leikur
við sýninguna undir ■ stjórn
Magnúsar Blöndal Jóhannsson-
ar. Gunnar Bjarnason hefur gert
leikmyndir og teiknað búninga.
1 Þýðingin er gerð af Agli Bjarna-
syni. og eru söngvarnir að þessu
sinni prentaðir í leikskrá. Að
sjálfsögðu er þýðanda slikra
söngtexta mikill vandi á hönd-
um, og ekki er þar yfirleitt um
að ræða merkilegan skáldskap
á frummálinu. En hvað sem því
liður, gildir ekki einu hvernig
þýðandinn vinnur það verk, og
satt bezt að segja hefði Egill
mátt auðsýna því máli, sem
hann þýðir á og braghefðum
þess heldur meiri virðingu. Svo
vanur textaþýöandi getur árclð-
anlega mun betur, ef hann legg-
ur sig fram.
I