Vísir - 08.07.1971, Síða 9

9
VÍSÍR. Fimmtudagur 8. júlí 1971.
Vondar manneskjur eru til
Þorgeir Þorgeirsson ræðir v/ð danska
rithöfundinn Knud Holten
í nankinsfötum og leðurstígvélum með dökk-
an topp framá ennið lítur hann varla út fyrir
að vera deginum eldri en 17 ára.
Ummæli blaðanna hljóma allt frá því að segja
hann fallegasta rithöfund Danmerkur til þess
að kalla hann eina núlifandi séníið í dönskum
bókmenntum. Þrátt fyrir sitt unga útlit hefur
Knud Holten gefið út þrjár skáldsögur, tvær
ævintýrabækur og tvær barnabækur auk þess
sem smásagnasafn, ljóðabálkur og barnabók
eftir hann eru nú í prentún og koma út með
haustinu.
Um það leyti sem tíundu bók-
inni hans verður dreift i bóka-
búðirnar heldur þessi athafna-
sami rithöfundur uppá 26. af-
mælisdaginn sinn. Listasjöður
danska rxkisins hefur þegar verð
launað hann 6 sinnum með
starfsstyrkjum og einu sinni
þessutan auk þriggja ára styrks
uppá 75 þúsund krónur danskar.
Sakar ekki að geta þess að
hérlendis er hann staddur til aö
eyða ferðastyrk, sem Norræni
Menningarsjóðurinn hefur veitt
honum til að kynnast íslandi.
Sjálfhverfni mannsins stafar
undarlegt nokk ekki af því að
hann sé orðinn spilltur lygi-
legri velgengni heldur hinu að
hann veit sjaldgæflega vel hvað
hann vill og getur. í honum starf
ar þrotlaus uppspretta skáld-
. skapar. Þessi uppspretta er dag-
legt viðfangsefni hans.
Sautján ára gamall strauk
hann að heiman og réði sig létta
dreng á farþegaskip. Það skip
sigldi til Jónfrúreyja. en Jón-
frúreyjar eru líka áfangastaður
bókanna, sem færðu Torkil Han-
sen bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs í fyrra. Á Jónfrúreyj-
um strauk Knud Holten af skip-
inu og faldi sig þangað til hann
var orðinn svo sólbrunninn að
hann skar sig ekki að ráði úr í
hópi innfæddra, flandraði síðan
um eyjarnar, komst yfir til
Mexico og þaðan til Kalifomíu
þar sem hann lauk háskólanámi
í blaðamennsku 1965.
Síðan 1967 starfar hann ein-
göngu sem rithöfundur.
í framhaldi af rabbi okkar
um St. Thomas berst talið að
Torkil Hansen og þrælabókun-
um hans.
— Þetta á ekkert skylt við
bökmenntir, segir Holten. Þvert-
ámóti er þetta ekki annaö en
skipulagslaus flótti frá að skrifa
almilegar bókmenntir.
— Er þetta nú ekki nokkuð
mikið sagt?
— Nei. Hann þykist vera að
skrifa heimildarskáldskap. Ég sé
samt ekki betur en hann föndri
bara af fullkominni ósvifni við
svokallaða sannfræöi. Hann seg-
ist stefna að algjörlega hlutlaus
um og hreinræktuðum doku-
mentarisma, en hreinræktaður
heimild'arskáldskapur er bara
ekki til — einsog þú veist ef þú
hugsar úti það. Heimildasöfmm
verður að hafa einhvern tilgang,
einhvem tendens, ejnþy^jg
merkingu. Yngri höfundar. sem
ástunda heimildarskáldskap eru
að sýna framá eitthvað, eitthvað
sem kemur manni við, tam.
Charlotte Strandgárd. Hún skrif
ar raunsætt um eiturlyfin í fé-
lagslegu og pólitfsku samhengi
svo manni kemur það við. En
ef heimildarskáldskapurinn á
ekki annað markmið en sjálfan
sig þá hafna menn bara eins
og Torkil Hansen í því að breiða
sig fööurlega yfir efnið og dekra
við það ómerkilegasta í lesaran-
um.
— Bittnú!
— Þetta eru ekki bókmenntir
— bara simplasta afþreying.
Flótti.
Það er ekki nokkur minnsti
ákafi í framsetningu þessara
skoðana. Það er engu líkara en
þetta sé yfirveguð niðurstaða og
skipti auk þess sáralitlu máli.
Mig fer að langa til að hreifa
ögn við þessum ósvífna ungl-
ingi.
— Þú talar um flótta, en hvað
skrifarðu sjálfur? Fantasíubók-
menntir, sem gera-st í óraunveru
legri framtíð eöa á öörum hnött
um og svo ævintýri.
— Áttu við að ég sé á ein-
hverjum flótta?
— Ekki bara það. Mér skilst
að heill hópur af yngri höfund-
um í Danmörku fáist við að
skrifa svona fantasíur, framtíð-
arsýnir og geimferðafagurbók-
menntir.
— Rolf Gjedsted, Ib Michael
og fleiri eru í þessu líka, ég á
við þetta fantastíska. Ég trúi
það birtist í þessu viss hnatt-
rænn hugsunarháttur eða jafn-
vel meira. Við hugsum jafnvel
út fyrir jörðina. Hins vegar eru
l’ika jafnaldrar okkar, sem skrifa
annars konar bókmenntir, raun
sæjar pólitískt og félagslega mjög
ákveðnar bókmenntir — en ég
er ekkert viss um að þær séu
í sjálfu sér neitt nærgöngulli.
Annars er mikil breidd í nýlegri
bókmenntum okkar sem stend-
ur. Það er gott.
- En í þessum tilhneigingum
ykkar til aö staðsetja sögur og
persónur í framandi umhverfi
gæti verið fólginn viss flótti frá
veruleikanum í kring, frá vanda-
málum þjóðfélagsins?
— Ég skal ekki svara fyrir
aðra en sjálfan mig. Vandamál
þjóðfélagsins eru ekki neitt önn
ur en vandamál manneskjunnar.
Seinni bækurnar mínar gætu
k'anske við yfirborðslega skoðun
sýnst vera flótti frá veruleikan-
um, fagurkeraháttur, eitthvaö
fjarlægt og óviökomandi. Samt
held ég að nánari skoðun leiöi
annaö í ljós, allt_ annað.
Veistu hvað? Ég er bara svo
tðklt andskoti þræddur. Líklega
er ]>að {írélHrt riiísskilninguf'að
ég skUli hafa^rðið kynþfoska,
- ég er alltaf svo hrædcfur.
- Við hvað?
— Allt mögulegt. Fólkið í búð
unum til dæmis. Kanske fer ég
inní búð til að kaupa mér brúnt
belti. Svo kemur búðarmaðurinn
meö eiturgult belti og sýnir mér.
Ég kaupi það af honum þó ég
aldrei noti gul belti, bara af
hræðslu. Ég er líka hræddur við
fyllirafta, tollþjóna. bankastarfs-
menn. Ég neitaði líka að fara
í herinn vegna þess að ég er
hræddur Við að drepa fölk og ég
vil ekki láta þjálfa mig til þess.
Hershöfðingja ég alveg sér-
staklega hræddur við. Og veistu
- ég held við megum vel vera
hrædd við herforingja. Fyrir
hundrað árum var engin leiðað
fyrirfara heiminum en núna
gæti einn herforingi tortímt öllu
með því bara að þrýsta á hnapp.
Ég hef alveg ótakmarkað
hugmyndaflug sem hjálpar mér
til að flýja Iangt inní sjálfan mig
því ég er viökvæmur og finn
fyrir því hverslags óskapnaður
veröldin í kringum mig er, full
af ofbeldi.
Þessi innri heimur er í bókum
mínum og þar er það einmitt
sem flóttinn snýst við. Móti öllu
þessu sálarlega og líkamlega of-
beldi hlýt ég aö skrifa þó ég sé
náttúrlega pólitísk vonbrigða-
skepna, Pólitík er orðin að tæki
í sjálfu sér og löngu gleymd
upprunaleg tilætlun hennar.
Pólitíkus í dag er ekkert annaö
en pólitíkus. Þaö er bara at-
vinna. í þeim skilnlngi er ég
ekki pólitískur. Samt finn ég
mig knúinn til að berjast gegn
ofbeldinu á minn einfeldnings-
lega örvæntingarfulla hátt.
Þannig verða bækurnar mín-
ar til.
Hann er staðinn upp og talar
út um gluggann um leið og hann
slær í gluggakarminn.
— Þú ert þá móralisti,
prédikari?
— Varla. En það er þó eitt
móralskt vandamál sem aldrei
skilur við mig: Vondar mann-
eskjur eru til. Það er ógaman
að vera rithöfundur uppá þessi
býti. Sá klofningur, sem er að
gerast f heiminum gerist líka í
bókum mínum. Góða fölkið er
gott og vonda fólkið e^ óskap-
lega vont. Það er nú raunsæi,
skal ég segja þér.
Má ég sítera sjálfan mig?
í skáldsögunni SUMA- x segir
einhversstaðar: Mannvonskan er
afar raunveruleg. Til þess að lifa
og nærast þarf hún á andstæðu
sinni að halda. Það e? nú orðið
hennar stóra vandamál".
Og margt fleira sagði þessi
ungi Ewni meðxsamv.^Kú.þeims-
iris í sjálfhverfni sinni. Loks
>þerst í?illO ^aö tilefni þefes að
hann kom hér og að norrænni
samvinnu i framhaldi af því.
— Heldurðu ekki að allir þess
ir fjármunir til Norrænnar
Samvinnu geti oröið til þess
að við lokumst hér inní einhvers
lags Skandínavískri sveita-
mennsku í staðinn fyrir að fylgi
ast með heiminum? spyr ég..
— Samnorræn sjálfsánægja
er ákaflega áleitin. Samt held ég
varla að þessi hætta sé neitt
yfirvofandi. Mér finnst t, d.
ánægjulegt að hafa fengið þetta
tækifæri til að endurskoöa hug-
myndir mínar um ísland. Ferð-
in hefur vakið náttúrlegan á-
huga hjá mér um ísland. Er það
ekki meginatriði að áhugi okkar
sé náttúrlegur, ekki þvingaöur?
Nú langar mig t.a.m. til þess
aö lesa nýjar fslenskar bók-
menntir í dönskum þýðingum og
rek mig þá á það að þær eru
ekki til. Við eigum handhægar
sýnisbækur af nýjasta skáldskap
frá Norður-Afríku og Suður-
Ameríku en enga sýnisbók nýrra
íslenzkra bókmennta. Úr þessu
gæti Norræni Menningarsjóður-

inn kanske bætt. Þetta er und-
arlegt misræmi. Eigið þið hér
nokkra sýnisbók nýrra danskra
bókmennta í frambærilegri þýö-
ingu?
— Nei, og heldur ekki ann-
ara þjóða. raunar.
, Og Knud Holten tekur af mér
ómakið með að spurja hvort
nokkuö sé að lokum.
— Ég sé þú hefur verið að
\ skrifa niður samtalið okkar, seg-
ir hann. Ef þetta er fyrir eitt-
hvert blað þá gleymdu ekki að
geta þess að ég er fallegasti
rithöfundur Danmerkur og sá
eini sem hefur til að bera snilii-
gáfu.
— Þess get ég fyrst og síðast.
V