Vísir - 29.10.1971, Side 7

V í SIR . FoKfcudagur 29. október 1971.
7
cTVIenningarmál

ÍSLENZKAN IDNAÐ
VEUUMISLENZKT

Þakventlar
M
m
Kjöljárn

>:•:•:•
ÞAKRENNUR
Ólafur Jónsson skrifar um bókmenntin
Halldór Laxness
Yfírskygöir staðir
Ýmsar athuganir
Helgafell, Reykjavik 1971
218 bls.
Tjað bar nýrra við i fyrravetur
þegar birtust T Morgunblað
imj þrjár deilugreinar eftir Hall
dór Laxness — um hundahald í
þéttbýli, um náttúruvernd, stór-
iðju og vatnsvirkjanir og um
gömlu húsin á Bemhöftstorfu
í Reykjavík. Ætli þá hafi ekki
verið liðið hátt á annan áratug
síðan Halidór lagði síðast með
þessum hætti til deiluefna efst
á baugi? Greinarnar vöktu auð-
vitað athygli og umtal þegar
þær birtust. En vel má það vera
að einhverjum hafi eins og fyrri
dag þótt röksemdafærsla höfund
ar meö glannalegasta móti með
köflum — hvort heldur var sam
liking hins umtalaða hunda-
dráps í Reykjavík við galdra-
brennur og gyðingaofsóknir fyrr
og síðar eða þá harðorð ádeila
á framræslu mýra með kröfu
um friöun þeirra. Á hinn bóginn
benti hin þriðja af þessum grein
mn, Brauð Reykjavíkur, á
gleggstu röksemd sem a.
m.k. undirritaður hefur séð fyrir
friðun Bernhöftstorfunnar: að
með því móti veðri afstýrt að
fyrirhugað stjórnarráðshús risi
þar í brekkunni — „eitthvert
skeTfilegt kontóristabæli sem er
að reyna að lfkjast keisarahöll",
segir Halldór Laxness.
T',rein hans um náttúruvernd,
^ Hernaðurinn gegn landinu,
er auðvitað veigamest af dægur-
greinum Halldórs í þessari bók.
Áreiðanlega orðar hún með sin-
um mælska hætti óhug margra
annarra manna á stórkostlegu
náttúruraski, tortryggni á er-
leníiri stóriöju til að koma fram
ráöageröum um stórfellda virkj-
un vatnsafisins í landinu. Hing-
að til hefur þó rafvirkjun, iðn-
væðing landsins verið óumdeilt
metnaðarmark í íslenzkri pólitík
— endanlegur áfangi og stað-
festing sjálfrar sjálfstæðisbarátt
unnar. Kannski er aukin um-
ræða um virkjanamál í seinni
tíð, þegar að því viröist komið
að framtiðardraumarnir verði
að veruleik ti! marks um að
meiri óreiða en haldið hefur ver
ið sé á hugmyndum manna um
þessi efni, nýbygging atvinnu-
lífsins í þágu mannlífs i landinu.
Hingað ti! hefur samt enginn
haldið þvi fram svo ég vitj að
hagsmuni heiðagæsar, laxfiska
og andanna á Mývatni beri að
virða meira en hag fólksins sem
byggir landið. En einatt er mælt
fyrir stórvirkjunum eins 0g um
svo einfalt val sé eða geti verið
að ræða.
Tjótt dönsku húsin á Bernhöfts
“ torfu fengju að standa ó-
hreyfð, engum til sjáanlegs
gagns, væri „gamla Reykjavík"
auðvitað týnd og tröllum sýnd
fyrir það. Ekki er Iengur um
það að ræða að viðhalda upp-
runalegum svip miðbæjarins,
hafi nokkur nokkurn tima óskað
þess i alvöru, aðeins að tryggja
það að óskemmd standi þau hús
sem ótvirætt eru „minningar-
mörk í íslenzkri sögu“ eins og
Halldór Laxness kemst að orði,
semja þeim og miðbænum
gamla viðeigandi hlutverk í fram
tíðarbyggð Reykjavíkur. I þessu
efni væri einskis misst þótt
Bernhöftshúsin hyrfu. En ný-
byggingar í miðbænum, sífelldar
ráðagerðir um nýjar og nýjar
stórbyggingar þar, benda síður
en svo til að Ijósar séu hugmynd
ir, hvað þá mótuð stefna um
slíkt hlutverk hans. Framkvæmd
ir virðast hins vegar ráðast af
því íhaldssama viðhorfi að i
gamla miðbænum sé og hljóti
um alla framtíð að veröa mið-
stöð stjórnsýslu og fjármála-
stjómar, verzlunar, menningar-
lífs í landinu.
Andmæli og andstaða gegn
tiiteknum framkvæmdum, bæði
nýbyggingu Reykjavíkur og stór
virkjunum vatnsfalla kunna að
verulegu leyti að stafa af íhalds-
semi, andstöðu við hvers konar
breytingar þess sem menn hafa
vanizt, eða þá af rómantískri
draumsýn um varðveizlu gam-
alla og þjóðlegra verðmæta á
nýrri öld. Meðal annars þess
vegna hygg ég að hin langvinna
og efnismikla umræða um nátt-
úruvernd og virkjanamál undan
farin ár sé markverðar; en mörg
almenn stjórnmálaumræöa um
raunveruleg pólitísk viðhorf í
landinu. Slík umræða heldur á-
fram þótt ráðum sé ráðið um
einstakar framkvæmdir — sem
enn hefur þó ekki tekizt í máli
Laxárvirkjunar. Og grein Hall-
dórs Laxness um hernaðinn gegn
landinu er hin skörulegasta
túlkun hins íhaidssama og þjóð-
ræknislega málstaðar í þessari
deilu.
£ þessu safni eru fyrir utan tæki
færisgreinar og ræður á ís-
lenzku og dönsku ýmsar ritgerð-
ir um söguleg og menningar-
söguleg efni. Ein veigamesta rit-
gerðin fjallar um list Svavars
Guðnasonar, samin og birt á
dönsku 196S — og hefði að vísu
verið meira gaman að eignast
hana nú í íslenzkri gerð, allra
helzt i málverkabók Svavars
Guðnasonar. Halldór rekur ræt-
urnay að list Svavars aftur í
æsku hans í Hornafirði: „en
kunst som har sit realistiske ud-
spring i Vatnájökelegnens lys-
verden,“ segir hann, og sér
verk Svavars í samhengi við list
Ásgríms Jónssonar á fyrsta
skeiði hans: „mens han endnu
med en sövngængers iogik pá
sine store lærreder forstod at
materialisere stemningen ; et
homerisk Island undir dets
sidste lyse nat inden udvikl-
ingen holdt sit indtog“.
f>að kann að vera alveg rétt
mat að Svavar Guðnason sé
fyrst og síðast „náttúrumálari".
Hvað sem því Iíður er þessi
skoöunarháttur myndlistar ekki
síður fróðlegur um höfundinn en
viðfangsefni hans og kemur
mætavel heim við aðrar skoð-
anir Halldórs á menningarsögu-
legum efnum á undanförnum ár-
um, vegsömun hins „hömerska“
íslands, tortryggni á nýjungum
og framförum, hvort heldur er í
Innansveitarkroniku eða íslend-
ingaspjalli. Heima er bezt: átt- .......... -
hagi rithöfundar er og verður ar, eins og þau breytast með hversu sem mönnumtfalla skoð
athvarf hans, ekkert varðar síbreyttri tíð. Það viðfang er í anir hans hverju sinni á hverju
meiru en reisa lífsverk sitt þar sjálfu sér jafn áhugavért tilteknu efni.
sem maður á sjálfur heima, seg-
ir hann i grein, á ensku, um
stöðu rithöfundar í litlu mál-
samfélagi. ! greinum um látna
sveitunga er hann öðrum þræði
að Iýsa þjóðlegu manngildis-
mati íslenzku, arfi hins forna
bændasamfélags á nýjum tímum.
í ræðu við opnun Norræna húss-
ins, á dönsku, brýnir hann fyrir
áheyrendum sínum norræna gull
öld í íslenzkum bókmenntum —
ekki einasta óaðskiljanlegan þátt
norrænnar heldur einnig evr-
'ópskrar menningarsögu: ein-
ustu klassísku gullaldarbók-
menntir á germönsku málsvæði.
Að þeim fræðum, eða öllu held-
ur vefenging viðtekinna fræða,
lúta aðrar veigamiklar ritgerðir
í þessari bók í framhaldi af fyrri
athugunum Halldórs í Vínlands-
punktum og öðrum eldri ritgeró-
um, annars vegar um höfðing-
lega i'slenzka hámenning á 13du
öld, hins vegar hve fátt verði
með sanni vitað um upptök
hennar, Iandnám og fyrstu
byggð á Islandi, I öðrum grein-
um, greinargerð um Ieikrit
hans Prjónastofuna Sólina, ræöu
á listahátfö 1970, lýsir Halldór
hins vegar sínum eigin listrænu
viðhorfum á þessum árum, list-
inni sem sjálfstæðum heimi, sí-
gildum veruleik hennar: „Við
skulum vona að það sé náttúr-
an, sköpunin sjálf sem kemur
til móts við okkur í listinni."
T-jannig er þetta safn, Yfir-
skygðir staðir, eins og aðrar
ritgerðir Halldórs Laxness,
fyrst og siðast til vitnis um
hans eigin hugmyndaþröun, viö-
horf við samtið og sögu, stöðu
manns og skálds, lands og þjóð-
J. B. PÉTURSSON SF.
ÆGISGÖTU 4 - 7 13125,13125
Heima
bezt
er