Tíminn - 15.01.1966, Blaðsíða 3

LAUGARDAGUFT 15. janúar 1966
TÍMINN
KIRKJUFEDURNIR
Kirkjufeðurnir eru þeir
nefndir, sem mótuðu kenningu
og starf kirkjunnar fyrstu ald-
imar, og hverra líf var eftir-
breytnisvert og lofsvert. Þeir
settu saman fjölda rita um trú-
fræði og deilur þær sem stóðu
innan kirkjunnar og einnig við
áhangendur heiðninnar. Kirkju
feður eru þeir taldir sem taka
að rita um þessi efni á 1. öld
og eiga ekki hlut að ritun Nýja
Testamentisins, þeir síðustu
þeirra eru uppi á 7. og 8. öld.
Það hefur tíðkast að greina
þessi verk í tvo hluta, verk
þeirra sem uppi eru fyrir
kirkjuþingið í Níkeu 325 og
þeirra sem eru uppi eftir þetta
mmnisverða og afdrifaríka
kirkjuiþing. Rit þessara feðra
hafa verið gefin út í miklum
safnbáknum og er það veiga-
mesta „Patrologiae cursus com-
ptebus. Series latina et Series
graeca," útgefið af J.P. Migne
í París á árunum 1844—86.
Þetta safn telur alls 382 bindi.
í þetta safn eru teknir hinir
eiginlegu kirkjufeður og auk
þess rit guðfræðinga síðari
tfma svo að latnesku feðurnir
ná til 1216 og þeir grísku til
1472. Fyrri feðumir voru upþi
á þeim tímum, þegar kirkjan
átti í harðri baráttu fyrir til-
veru sinni, í ritum þessara
feðra birtist fyrsti vísirinn að
trúfræði og heimspeki kirkj-
unnar, útlistunum á guðspjöll-
unum og einnig bréf sem fóru
milli kirkjunnar manna og
gcfa hvað bezta lýsingu á ald-
arandanum. Þeir feður, sem
uppi eru eftir Nikeuþing era
að jafnaði taldir betri rithöf-
undar hinum fyrri, 4. og 5.
öldin eru blómaskeið guðfræð-
innar bæði í vestur og austur
hlutum Rómaveldis, þá blómg-
ast kristin ljóðlist, ræðusnilld
og bréfasöfn þessara manna
eru víðfræg. Ástæðurnar að
þessu eru einkum tvær
kristnin verður ríkistrú
og kristnin breíðist út meðal
menntaðri stéttanna. Einnig
áttu deilurnar innan kirkjunn-
ar sinn þátt í því að skerpa
hugsun og framsetningu.
A 1. og 2. öld hefst öld hinna
postulegu feðra, Klemenz frá
Róm, Ignatíus frá Antiokkíu,
Polykarpus frá Smyrna voru
ólatir við bréfaskriftir, áminntu
og hvöttu fylgjendur kirkjunn-
ar til stöðuglyndis trúarþreks
Verjendur kristninnar svo-
nefndir láta einkum að sér
kveða á síðari hluta annarar
aldar. Jústíníus píslarvottur er
þeirra atkvæðamestur, hann
var af grískum ættum, fæddur
í Gyðingalandi um 100 og var
tekinn af lífi í Róm um 165.
Hann ferðaðist víða til þess að
boða kristni, hann setti saman
tvö rit, í öðru skýrir hann sið-
ferðiskenningar kristindómsins
og í hinu, sem er samtalsrit,
lýsir hann áhrifum þessara
kenninga á breytni manna, og
segir frá margvíslegum dæm-
um þessu til sönnunar.
Sá sem fyrstur skrifar á lat-
ínu um trúarkenningar kristn-
innar var Minukíus Felix, rit
hans var varnarrit í formi sam-
ræðu. franeus frá Lyon setti
saman rit sem nefnist „Advers-
us haereses" árásarrit á kenn-
ingar heiðninnar og skilgrein
ing á helztu kenningum kristn
innar. Quintus Septimus Flor-
ens Tertullíanus (160—220)
var frá Karþágó, hann hlaut
ágæta menntun og lagði eink
um stund á mælskulist og lög-
fræði. Hann stundaði lögfræði-
störf í Róm. Hann snerist til
kristinnar trúar um 195 eða
196 og heimildir herma að
hann hafi tekið vígslu. Hann
beitir nú allri ræðusnilld sinni
kristninni til eflingar svo og
lagaþekkngu sinni. Stíll hans
er hrjúfur og hnökróttur, en
hann er nákvæmur í útlistun-
um sínurn og kemur þar til
æfing hans sem lögfræðingur.
Hann setti saman fjölda rita,
varnarrit, deilurit og guðfræði-
rit á latínu og einnig er hann
talinn hafa skrifað fáein á
grísku, en þau eru glötuð. Eitt
snjallasta verk hans heitir
„Apologeticum" og er varnar-
rit. f þessu riti sparar hann
iekki kunnáttu sína í ræðu-
mennsku, hann útlistar ágæti
hinn kristnu og segir að of-
sóknir á hendur þeim verði að-
eins tH þess að auka trúarþrek
þeirra „blóðið er sæði kristn-
innar.V Þótt stíll hans sé tal-
inn hnökróttur þá skortir ekki
grósku né safamiklar og oft
hrottalegar samlíkingar. í riti,
sem hann setti saman um leik-
sýningar og dýraöt sem mjög
voru vinsæl meðal Rómverja
segir hann „að skemmtikraftar
muni hafa fulla þörf á allri
sinni limalipurð þá þeir troði
bálin annars heims og trúðarn-
ir muni fá að smakka eld og
brennistein, og megi þá ekki
draga af sér lipurðina þá þeir
troði brennanda elfur helvítis."
Hann talar heldur leiðinlega
um kvenfólk, segir þær vera
„þær dyr, sem andskotinn spað
seri um sí og æ.“ Þegar frá
leið gerðist Tertúllíanus frá-
hverfur kórréttri kristni og
tók Montans trú, sem þótti
fráhverfast réttri kenningu.
Hann sparaði ekki andlegar
hirtingar á sína fyrri trúbræð-
ur og kallaði páfann „sálusorg-
ara og hirði hórkarla." Fleira
sagði hann skemmtilegt. Clem-
ens frá Alexandríu hefur líkast
til verið fæddur í Aþenu. hann
lagði stund á guðfræði og
heimspeki og starfaði við skóla
í Álexandrifi þar sem lögð var
stund á kristni og hellenska
heimspeki. Hann setti saman
margar bækur og er dæmi um
vel menntaðan kristinn
Grikkja.
Órigínes er af fornum höf-
undum talinn hafa sett saman
6000 bækur. Hann var frá Alex
andríu. guðfræðingur og fræði-
maður. Faðir hans var drepinn
í ofsóknunum 202 og það var
með herkjum að móður hans
tókst að forða honum frá pisla-
vætti. Ofsóknirnar hertu hann
og hann tók að stunda mein-
lætalifnað af miklum krafti.
fastaði, svipti sig svefni og
pyndaði holdið sem hann mátti
og vanaði sig sjálfur að lokum.
Hann varð forstöðumaður skól
ans í Alexandríu. þess sama og
Clemens hafði starfað við
Hann var vel lærður í griskri
heimspeki og tók sér fyrir hend
ur að styðja kenningar krist
innar með ívitnunum i gríska
heimspeki Hann setur fyrstur
manna farm kenn kirkjunn-
ar á skipulegan og heimspeki
legan hátt, Kenningar hans
voru það tengdar grískri spéki
svo að þær hafa oftlega verið
fordæmdar af fyrirmönnum
kirkjunnar. Mikill hluti rita
hans er glataður, svo það er
oft erfitt að gera sér grein fyr-
ir skoðunum hans, nema þá af
annara ritum. Hann hraktist
frá Alexandríu til Sesareu og
þar var hann tekinn höndum
og pyndaður. Ofsækjandi hans
dó áður en hann gaeti fullkomn
að verk sitt, en Órigínes náði
sér ekki eftir meðferðina og
skrimti við meinlæti þrjú ár í
viðbót. Heimildir um þennan
merka fræðmann er helzt að
hafa í riti Euse.blusar.
Eftir Níkeuþingið aukast bók
menntastörf að mun innan
kirkjunnar. Athanasíus (296—
373) var biskup í Alexandíu
Hann var uppi á þeim árum þeg
ar trúardeilur stóðu sem hæst
Hann setti saman rit um guð-
fræði og árásarrit á Arísuar-
trúna, en hann var einn helzti
andstæðingur hennar um sína
daga. Georgius frá Nyssa (330
—395) var frumlegur hugsuð-
ur og guðfræðingur, hann var
mjög vel að sér í grískri heim-
speki. rit hans hafa mörg varð-
veitzt einnig bréf, sem veita
innsýn í aldarfarið. Hann setti
saman merkilegt rit um mey-
dóminn, þar sem hann heldur
því fram að meydómurinn valdi
þvi að sál hlutaðeigandi verði
Krists.
Jón Chrysostóm (347—407)
var biskup í Konstantinópel
Hann les lögfræði, en fær
snemma köllun til múnklifnað-
ar, gerðist einsetumaður, og
lagði á sig miklar pyntingar.
svo miklar að heilsa hans beið
tjón þar af. Síðar gekk hann
í þjónustu biskupsins i Antiokk
iu og þar fékk hann viðumefn
ið Chrysostóm eða gullmunni.
Hann var víðfrægur ræðurmað-
ur og er mikið magn þeirra
varðveitt. Hann var síðar gerð
ur patríarki í Konstantínópel,
en siðabót hans þar sá ekki
náð fyrir augum Eudoxíu
drottningar svo að hann var
gerður útlægur og að lokum
gengið svo frá honum^ að hann
lézt af meðferðinni. Á Vestur-
löndum kveður mikið að heilög
um Ambrósíusi biskupi í MíJanó
(339—97.) Hann ólst upp í
Frakklandi og starfaði sem lög
fræðingur í Róm, var skipað-
ur landstjóri með aðsetri í
Mílanó. Þegar biskupinn þar
lézt, heimtuðu borgarbúar að
Ambrósius yrði gerður biskup.
hann var þá óskírður, en tók
skírn og lét tilleiðast að taka
við embættinu. Hann tók síð-
an að kynna sér guðfræði og
var frægur ræðumaður og einn
ig fyrir það að hafa átt hluta
að því að snúa heilögum Ágúst-
ínusi tíl trúar. Hann setti sam-
an rit um kristna siðfræði og
bréf hans er— þýðingarmikil
sagnfræðileg heimild. Hieróny
mus (342—420) er enn með
frægari feðrum. Hann fæddist
f Stridó. stundaði nám í Róm
og undirbjó sig síðan undir
munkalifi. Hann fór til Gyðinga
lands og gerðist einbúi út f
eyðimörkinni og dvaldi þar I
fjögur ár. fer hann aftur til
Rómar en hverfur ioks til Betle
hem og stundaði þar fræðistörl
til dánardægurs Hann er einn
mesti fræðimaðui fornkirkjunn
ar. hann þýddi Biblíuna á lat
Inu og þýddi rit Eusebíusar.
Orígínesar og fleiri á latínu.
Bréf hans eru ein merkasta
heimild um þessa tíma. Hann
var tekinn í helgra manna tölu
og hefur dvöl hans í eyðimörk
inni orkað mjög á listamenn
allra alda. Johannes Cassianu,-
var mikill áhugamaður um
munkalífi. setti saman reglur
fyrr munka og stofnaði tvö
klaustur Hann er talinn heilag
ur af Grísk kaþólsku kirkjunni
en á Vestrulöndum er hann að
eins talinn til slíkra í Marseill
es, þar eð hann stofnaði klaust
ur þar í nágrenni, hann er
einn af frumkvöðlum klaustur
lífs á Vesturlöndum og rit
hans um munkalífi hafði áhrif
á heilagan Benedikt frá Núrsíu.
Sá faðir, sem ber höfuð og
herðar yfir alla er Ágústínus
kirkjufaðir. hann leggur fram-
ar öðrum grundvöllinn að
kristnum hugsuharhætti, áhrif
hans urðu geysi víðtæk bæði
innan kaþólsku kirkjunnar og
mótmælenda kirknanna. Hann
telst til merkustu rithöfunda
sem uppi hafa ‘verið og eftir
hann liggja um 113 rit eða
bæklingar, 200 bréf og um 500
ræður. Bækur hans eru ekki
aðeins lesnar af fræðimönnum
hann er lesinn af öllum heim
inum, einkum Ævisagao og
Guðsríkið. Þessar bækur hafa
verið þýddar a ótal þjóðtung-
ur, hluti ævisögunnar hefur
verið gefinn út á íslenzku i
mjög góðri þýðingu núverandi
biskups. Hann lifði á örlaga-
tímum og verk hans eru sú
bezta heimi'ld sem tiltæk er um
þessa tíma.
Cassíódórus (485—580) var
með merkari höfundum síns
tíma, hann var af fornum róm-
verskum ættum, gegndi ýmsum
embættum í Róm framan af
ævi, hafði heppileg áhrif á
Þeódórik Gotakonung. Hann
stofnaði tvö klaustur sem urðu
annáluð fyrir fræðimennsku
munkanna. Hann er á margan
hátt tengiliðurinn milli fornr
ar menningar og kristninnar.
Hann setti saman rit um 'guð-
fræði og telur upp í því öll
þau rit, sem hann mælir með
til lestrar, auk bess fjölda ann-
arra og bréf hans eru ágæt sam
tímaheimild. Auk þessara eru
margir ágætir feður ótaldir. Úr
val rita kirkjufeðranna hafa nú
verið gefin út, fjögur bindi af
fimm eru komin út. það fimmta
kemur væntanlega n.k. vor, en
í því verður skrá yfir alla
kirkjufeður og þrefalt efnis yf
irlit. Köflunum er raðað eftir
efni í þessum bindum og er
þetta ein handhægasta útgáfa
feðranna sem nú er fyrir hendi.
bækurnar eru mjög smekklega
útgefnar, pappír, prentun og
band vandað en án smekklauss
misskilins íburðar. Þessir höf-
undar eru lítið lesnir. nema þá
sárafáir þeirra, en þeir eiga
melri athygli skilíð og er þessi
útgáfa til þess ætluð að gera
verk þeirra aðgengilegri en
þau hafa verið hingað til.
Texte der Kirchenvater Eine
Auswah! nach Themen geordn
et. Zusammengestelt und her
ausgegeben von Alfons Heil
mann unter wissenschaftlicher
Mitarbeit von Heinrich Kraft.
Bd. I-IV Útgáfa' Kösel-Verlag
Munchen 1963—64. Verð DM
25. — (bindið).
3
Hugsjón Moaga
/ Sir Moggi fékk einstakt tæki
færi til þess að birta landsfólk
inu æðstu hugsjón sína í fyrra
dag. Hann sendi blaðamann
út af örkinni til þess að ræða
við bandarískan hermann af
íslenzku bergi brotinn en stadd
an hér á landi í jólaleyfi. Ræða
þeir margt um heræfingar
Bandaríkjamanna og fallhlífar
stökk, en á einum stað getur
ungi maðurinn þess, að sig
langi til Vietnam Þetta finnst
Mogga svv. dásamlegt, að hann
slær þessari setningu upp sem
stórfyrirsögn Fer ekki á
milli mála, að Moggi telur að
þetta sé kjörinn fyrirmynd
handa íslenzkum æskumönnum
raunar næsta skref fyrir of
an það að þjóna erlendu stór-
j fyrirtæki á íslenzkH grund.
„Langar að fara til
Víetham"
Þetta er stórfyrirsögn Mbl.
og ekki dregið af letrinu. en
tilefnið er eftirfarandi orð
unglingsins, samvizkusamlega
tilfærð af Morgunblaðsmannin
um, svo að sem flestir megi
Iæra af dæminu:
„Annars er hálft herfylkið
í Vietnam, og ég hef t. d.
tvisvar boðið mig fram til
þess að fara, en það ekki verið
þegið. Ég get ekki neitað því,
að mig langar til Vietnam, en
langar auðvitað til þess að kom
ast þaðan lifandi aftur“
Þetta finnst Sir Mogga sjálf
sagt að gera að hvatningar-
hrópi með stórfyrirsögn og
telur það þar með það merki
legasta, sem pilturinn sagði
í viðtalinu.
Heiðursgestur Sir
Mogga
Það er vafalaust ætíð all-
mikill viðburður i einkalífi
manns, sem fer á Litla Hraun
til þess að taka út refsingu
fyrir afbrot, en hingað til hef
ur það sjaldan þótt gefa til
efni til myndbirtingar í forsæt
isráðherrastíl né heldur til
blaðaviðtals. i stíl við það,
þegar heimsfræga menn ber
að garði. Hins vegar finnst Sir
Mogga þetta alveg sjálfsagt,
.þegar Sir Taylor hinn enski
margdæmdur landhelgisbrjótur
og ofbeldisseggur fer á Hraun
ið.
„Kankvís" hjá Alþýðublað
inu, sem stundum stingur mein
lega á kýlum, sér og skilur,
hve þettr er fáránlegt uppá-
tæki hjá Mogga og yrkir því
í gær:
„Þeir dæmdu hann Taylor í
tugthús
fyrir togveiðar uppi við sand.
Hver undrast þótt segði hann
ýmislegt ljótt
um hið iskalda heimskautaland.
Við mættum þó aldeilis muna,
slíkir menn eru hreinasta gull,
og Mogginn að sjálfsögðu sagði
því frá,
hve sál hans er iðrunarfull.
Segir velkominn heim,
i vort herlega geim,
til heiðurs þér steiktur er grís“.