Vísir - 05.06.1974, Blaðsíða 9

Vlsir. Miðvikudagur 5. júnl 1974
cTVIenningannál
Um hlustendakönnun útvarpsins:
A HVAÐ ER HLUSTAÐ
í haust var umdeild
breyting gerð á frétta-
tima útvarps, aðal-frétt-
ir dagsins færðar frá sjö
til klukkan hálfsjq. í vor
var þessu aftur breytt og
fréttirnar færðar i sitt
fyrra horf. Það var
fyrsta og að svo komnu
eina sýnilega afleiðingin
af ýtarlegri könnun sem
útvarpið efndi til i vetur
um afnot hlustenda af
ýinislegu efni bæði út-
varps og sjónvarps.
Astæða þessarar ráðabreytni
var að sínu leyti ofur-einföld. Það
kom sem sé á daginn i skoðana-
könnuninni að meira en þriðjung-
ur, 36,2% þeirra sem áður
hlustuðu á fréttir, hafa hætt að
hlusta við tilfærslu fréttanna. En
séu fréttirnar klukkan 7 sýndi
könnunin að jafnaðarlega
hlustuðu hvorki meira né minna
en 80,4% þjóðarinnar á útvarps-
fréttir á kvöldin.
Ekki virðist það spilla fyrir út-
varpsfréttunum að enn fleiri
hlusta samkvæmt könnuninni á
sjónvarpsfréttir klukkan átta, að-
eins klukkutima síðar en útvarps-
fréttirnar, eða 82,2% þjóðarinnar.
Þetta er dálltið skrýtið, þó ekki
væri af öðru þá af þvi að eins og
fréttavali og meðferð efnisins
er nú hagað hljóta fréttatlmar út-
varps og sjónvarps að verða
mikils til sama efnis frá degi til
dags.
Útvarp handa öllum
Hlustendakönnun útvarpsins,
sem þeir Ólafur R. Grimsson og
Erlendur Lárusson önnuðust, var
gerð I desember í vetur. Úrtakið
sem könnunin beindist að tók til
55. hvers manns á aldrinum 18-75
ára I þjóðskrá 1972, en svör bárust
frá 70% þess, eða tæplega 1600
manns, sem talið er að sé
allgóður árangur. Úrtakið reynd-
ist lika samsvara nokkuð ná-
kvæmlega þjóðarheildinni með
tilliti til aldurs, kynferðis og bú-
setu.
í fyrsta lagi sýndi könnunin það
sem var svo sem vitað fyrir að út-
breiðsla útvarps og sjónvarps
er orðin fjarska mikil
hér á landi, og má gera ráð fyrir
að því sem næst öll þjóðin noti eða
geti notað sér báða f jölmiðla. En
niðurstöður könnunarinnar voru
að 89,2% þjóðarinnar hefðu
aðgang bæði að útvarpi og sjón
varpi á heimilum sinum, 8,1% að-
eins að útvarpi, en 2,2% aðeins að
sjónvarpi. Þar við bætist að fjöldi
þeirra sem aðeins eiga útvarp
hafa jafnframt aðgang að sjón-
varpi utan heimilis. Eftir þessum
reikningi getur sameiginlegur
hlustendahópur útvarps og sjón
varps orðið hvorki meira né
minnaen93.1% þjóðarinnar.
Af þessum mikla hlustenda-
fjölda sýndi könnunin eins og fyrr
segir að allur þorrinn, yfir 80%
alls úrtaksins, hlustar jafnaðar-
lega á fréttir I útvarpi og sjón-
varpi, en það samsvarar 95-
100.000 fullorðinna landsmanna,
miðað við að útvarpsfréttir séu
klukkan 7. En hitt kemur að visu
ekki fram, að hve miklu leyti
menn velja á milli fréttatima
útvarps og sjónvarps.
Á hvað
hlustarðu?
Um útvarpsefni beindist
könnunin annars einkum að sam-
keppnis-aðstöðu útvarps við sjón-
varp. Spurt var annars vegar um
hlustun á eftir að sjónvarp er
hafið á kvöldin, en hins vegar um
útvarpshlustun slðdegis um
helgar, en eftir að sjónvarp kom
til hefur útvarpið leitast sérstak
lega við að vanda til þessa dag-
skrárefnis. Könnunin sýnir að
þessi stefna sé r,étt.
En einnig bendir hún til að
furðu mikið sé hlustað á útvarp
eftir að sjónvarp hefst á kvöldin:
61,5% eða allt að þvi 75.000
manns, kváðust stundum hlusta á
útvarp á þessum tima, en 29,3%
aldrei hlusta.
Þeir sem sögðust stundum
hlusta á kvölddagskrá útvarps
voru spurðir hvort þeir hlustuðu á
ein 20 tiltekin dagskráratriði.
Þessi atriði eru I könnuninni
flokkuð I nokkra efnisflokka og
greint hlustunarhlutfall og
áætlaður fjöldi hlustenda, sem
hér segir:
1) viðtals- og umræðuþættir: 48-
50% hlustun,
2) erindi og frásagnir: 40-46%
hlustun,
að jarðvegur væri fyrir fleiri sllka
sérhæfða þætti i útvarpi. Hinn
þáttur þessa efnisflokks eru þætt-
irnir „frá Norðurlöndum”, en
minna er hlustað á þá 17,9%.
Alltaf, stundum, oft
Um þessar tölur svo uppörvandi
sem þær mega virðast fyrir út
varpið, er þess annars að geta að
augljóslega er hér um fullkomnar
hámarks-tölur að ræða. Aðeins
var spurt hvort menn hlustuðu
„stundum” á útvarp, en ekki
reynt, svo séð verður, að greina
nánar hversu oft eða mikið
hlustað væri. Það getur hver og
einn prófað á sjálfum sér að ef
allt er tilgreint sem menn heyra
„stundum” i útvarpinu verður
„útvarpshlustun” þeirra brátt
furðu mikil þegar allt er talið
saman. Af þessu leiðir lika að
þrátt fyrir allan hennar talnagrúa
og hlutfallareikning er þessi
Önnur grein
eftir
Olaf Jónsson
horfa „stundum” af áætluðum
53.500 áhorfendum.
Nú má það svo sem vera að
áhugamenn um iþróttir séu
einnig áhugasamari að hlusta á
„sitt efni” i útvarpi en hlustendur
annars útvarpsefnis. Samt má
gera ráð fyrir þvi að gamni, þótt
það sé út i bláinn gert, að raun
verulega „virk hlustun” á út-
varpsefni geti numið frá þvi svo
sem fjórðungi og upp i helming af
3) bókmenntaefni: 21-43%
hlustun,
4) þjóðlegt og staðbundið efni: 33-
34% hlustun
5) létt tónlist: 31-37% hlustun
6) alvarleg tónlist: 11-24%
hlustun
7) efni erlendis frá: 18-23%
hlustun.
Þetta yfirlit, sem hér er nokkuð
einfaldað, sýnir á meðal annars
aö æðimikill munur getur reynst
á hlustun á sams konar efni. Af
bókmenntaefni, sem allt er
upplestrar, hlusta t.d. 20.6% á
kvöldsögu útvarpsins, en 42,6% á
upplestra úr nýjum bókum. Að-
eins 11,3% hlusta á sinfóniutón-
leika i útvarpinu, 36,6% á dans-
lögin.
Þaö sem hér er kallað „þjóðlegt
og staöbundið” efni er ánnars
vegar hin arftekna „kvöldvaka”
útvarpsins, hins vegar „Eyja
pistill” sem njóta mjög svipaðrar
hlustunar. En hinar miklu
vinsældir Eyjapistils: 34,1%
hlustun, 40.800 áætlaðir hlustend-
ur, sýnir að liklega ætti ýmis-
konar stað- og héraðsbundin dag-
skrárgerð gengi að fagna I út-
varpinu. Efnið „erlendis frá” er
annars vegar þáttur Björns Th.
Björnssonar, A hljóðbergi, með
efni á erlendum málum, og er
furðu mikið hlustað á hann, 23,4%
hlustun. Þetta kann að benda til
könnun á afnotum manna af út-
varpi fjarska lausleg og tak-
markast þá beint gagn að henni
að þvi skapi. Hvað merkir það
t.d. að „stundum” sé hlustað á út
varpssögu — að menn heyri stöku
sinnum þá sögu, sem nú er verið
að lesa, eða menn hlusti á sumar
útvarpssögur, en reyni þá að
fylgjast með þeim? En á hvaða
sögur er þá hlustað? Við þessum
og fjölmörgum öðrum slfkum
spurningum veitir könnunin
engin svör.
Nokkru nánar er i sakirnar
farið þegar kemur að útvarps-
hlustun siðdegis um helgar. Það
sýnir sig þá að hinn stóri
hlustendahópur skiptist nokkurn
veginn til helminga eftir þvi hvort
menn segjast hlusta „oft” eða
„stundum” á útvarp á þessum
tima. Aöeins um tvær tegundir
iþróttaefnis, beinar lýsingar
kappleikja i útvarp og um þáttinn
um ensku knattspyrnuna i sjón-
varp, er spurt hvort menn hlusti
„alltaf”, „oft” eða „stundum” á
þetta efni. Af 79.200 áætluðum
hlustendum reynast þá um það bil
31% hlusta „alltaf” á beinar
lýsingar kappleikja, 29% horfa
„oft” en 40% „stundum.” Enn
gleggri verður skiptingin á
áhorfendahóp ensku knattspyrn-
unnar: um það bil. 24% segjast
horfa „alltaf”, 23% „oft” en 53%
áætlunartölunum i hlustenda-
könnun útvarpsins. Þá lækka
óneitanlega hinar háu hlustunar-
tölur sem tilgreindar eru. Ef
lægri kosturinn er valinn verða
það, til dæmis, ekki nema um það
bil 3500 manns sem hlusta að
staöaldri á sinfóniutónleika I
útvarpinu, en um það bil 15.000
manns hlusta á viötals- og
umræðuþætti þá sem mestra
vinsælda njóta. En er það I raun-
inni litið ef gert er ráð fyrir aö hér
sé um að ræða hlustendur sem að
staöaldri og af raunverulegum
áhuga fylgjast með þessum efnis-
þáttum?
t könnun á útvarpshlustun
hlýtur að vera mikilsvert mark-
miö að grafast fyrir um það hve
„fastur áheyrendahópur” út-
varpsins að ýmsum tegundum
dagskrárefnis sé stór. En i það
efni er torvelt að ráða af þessari
könnun.
Hlustað um helgar
Hvað sem þessum bolla-
leggingum liður er það ljóst af
hlustendakönnun útvarpsins, að
mikið er hlustað á útvarp siðdegis
um helgar: 86,5% fólks á aldrin-
um 18-75 ára segjast þá hlusta á
útvarp en aðeins 9.4% hlusta
aldrei. Eins og fyrr segir skiptist
þessi hlustendahópur nokkurn
veginn i tvennt, 44,8% segjast
hlusta „oft”, en 41,7% hlustar
„stundum”. En þetta svarar til
áætlaðs hlustendahóps, frá þvi
um 50 og yfir 100 þúsund manns.
Könnunin tók til 12 dagskrárat-
riða siðdegis á laugardögum og
sunnudögum sem má eins og áður
skipta i nokkra flokka eftir efni og
hlustunarhlutfalli:
1) tónlist: 21-70% hlustun,
2) erindi og upplestrar: 45-66%
hlustun,
3) samsettar dagskrár: 40-61%
hlustun,
4) iþróttir: 45% hlustun.
Af öllu helgarefninu er óska-
lagaþáttur sjúklinga
vinsælastur: hvorki meira né
minna en 69,7% hlustun, 83.600
áætlaðir hlustendur. A miðdegis
tónleika alvarlegs efnis á sunnu-
dögum hlusta hins vegar aðeins
20,6%, 24,800 áætlaðir hlustendur.
Það sýnir sig um helgar eins og
áður i kvölddagskrá að
vinsælustu þættir talaðs máls
njóta mun meiri hlustunar en
tónlistarefni, burtséð frá óska-
lögunum. Mest er hlustað á
erindin um islenskt mál á laugar-
dögum, 65,9%.
En fjölbreyttasta dagskrárefnið
er vafalaust i „samsettum dag-
skrám” af ýmsu tagi. Það eru t.d.
þættir Páls Heiðars Jónssonar og
Jónasar Jónassonar, sem mikilla
vinsælda njóta, 61,2 og 60,7
hlustun, ennfremur þáttur með
blönduðu efni, „dagskrárstjóri i
eina klukkustund”, sem oft er
mjög áheyrilegur, 49,3% hlustun.
Svör og
spurningar
Eins og áður er hér að visu um
augljósar hámarkstölur að ræða,
talinn saman allur fjöldi þeirra
sem einhvern tima hlustar á út-
varp um helgar. Þegar kemur að
einstökum dagskráratriðum er
ekki frekar en áður reynt að
greina hlustunartiðni. En burtséð
frá þvi að útvarpsefni hefur
mikinn hljómgrunn um helgar —
hvaða aðrar ályktanir skyldi
mega draga af niðurstöðum
hlustendakönnunarinnar?
Þær eru sjálfsagt ýmsar. Hinar
miklu vinsældir þáttarins um is-
lenskt mál kunna að benda til að
aukin og fjölbreyttari dagskrár-
gerð um málfarsleg og
menningarsöguleg efni ætti
gengis að vænta með hlustendum.
Augljóslega eru „samsettar dag-
skrár” vinsælt útvarpsform —
hvað sem könnunin segir að öðru
leyti um verðleika efnisins.
Þættir Jónasar Jónassonar, svo
dæmi sé tekið, hygg ég séu að
jafnaði tiltölulega einfalt af-
þreyingarefni, en þættir Páls
Heiðars hafa einatt þann metnað
til að bera að miðla upplýsingum,
framfleyta umræðu um meira
eða minna brýn viðfangsefni. Er
hlustun á þá söm og jöfn þrátt
fyrir þennan efnismun?
Ætli þaö sé ekki hæpin áiyktun
að viðlika áheyrendahópur hafi
sömu not af hádegiserindum út-
varpsins, oft fræðilegs efnis, og
hinni 'sundurleitu efnisgrein i
kvölddagskrá, sem einu nafni
nefnist „erindi og frásagnir”,
þótt hlustendahlutfallið sé
svipað? Eða hvað merkir það að
hádegiserindi og iþróttaþáttur
reynast hafa viðlika hlustenda-
hóp, 45.5 og 44.7% hlustun, um
það bil 54.000 manns skv. þessari
könnun?
Augljóslega eru upplestrar úr
nýjum bókum vinsælt útvarps-
efni: 42.6% segjast hlusta á slikt
efni á kvöldin, þegar oft mun
nokkuð vandað til efnisvals, en
50,7% hlusta á þáttinn Á bóka-
markaðnum þar sem lesið er holt
og bolt úr nýútkomnum bókum i
jólakauptiðinni. Eru þá þessar
tölur til marks um að þessu efni
sé vel eða fullnægjandi sinnt I út-
varpinu? Það hygg ég að sé i
meira lagi hæpið: einmitt þetta
efni ætti til mikils að vinna af ná-
kvæmari dagskrárstjórn.
Þannig vekur þessi könnun
einatt upp fleiri spurningar en
hún beinlinis svarar — eins og
raunar fleiri slikar athuganir.
Það er þá til marks um hversu
reglubundin og fjölþætt
hlustendakönnun gæti reynst út-
varpinu mikilsverð við dagskrár-
gerð sina ef hennar nyti við að
staðaldri.