Tíminn - 18.02.1966, Blaðsíða 9

FÖSTUDAGUR 18. febrúar 1966
TÍMINN
GRÍMA:
FANDO OG LBS
eftir Arrahal -
þýðandi Bryndís Schram-
leikstjóri Gísli Alfreðsson
AIVALlA
eftir Odd Björnsson -
leikstjóri Gísli Alfreðsson
„Hve lengi skal vor leit til
einskis þreytt? / Hve lengi í
þras og streitur dögum eytt?“ . . .
Þessar hendingar úr þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar á Rubai-
yat duttu í hug undirritaðs við
frumsýningu á sjónleiknum Fando
og Lis eftir Spánverjann Arrahal.
Það er annars furðulegt hve
margt er líkt með Khayyám og
Arrabal, með Rubaiyat og fram-
komnum viðhorfum í þessu leik-
riti: hve rík áherzla er lögð á
fánýti mannlegrar viðleitni og
vald sj álfsblekkingarinnar.
Persinn boðar skilyrðislausa
þátttöku í núinu, á sér vísa gleði
nautnarinnar, en bölmóður Spán-
verjans er meiri. Hann bendir á
andartök mannlegra samskipta,
en virðist ekki trúa því að mað-
urinn fái notið þeirra, og lætur
þau fara forgörðum. Hjálpræði
hans er það eitt að láta stjórn-
ast af tilhneigingu hver sem hún
er — að fara þegar manni dettur
í hug eða drepa þegar mann lang-
ar til þess. Þar skilur með
Arrabal og Khayyám, eða ber þar
kannski að sama brunni?
Arrabal stillir upp fjórum
mönnum til að undirstrika þenn-
an boðskap: einum sem berst sefa-
sjúkri baráttu við tilhneigingar
sinar, og lætur undan þeim, tveim-
ur, sem flæktir í net sjálfsblekk-
ingarinnar komast hvorki fram
né aftur, en stíga gípinn í mold-
viðri ímyndana og aukaatriða og
þeim fjórða sem ranglar á mörk-
unum, finnur hvar skórinn krepp-
ir en fær ekki slitið sig frá einsk-
isnýtu samfélagi, sem enginn get-
ur án verið en er þó til trafala.
Fimmta persónan er þolandi hins
eina, sem hér er til leiðar komið,
og sú persóna, sem virðist líkleg-
ust til að gleðjast yfir mikilvæg-
um „smámunum," en mest fyrir
þá sök, að hún er lömuð. Allt
þetta fólk er á leið til „Tar.“ í
leikritinu er það staður, svokall-
aður, sem jafnframt má skilgreina
sem fullnustu eða ástand, það sem
maðurinn uppsker eftir að hafa
skilið sjálfan sig og höndlað sam-
kvæmt því. Sá fyrst taldi er sá
eini, sem þangað kemst
Heimspeki Arrabals ma vita-
skuld gagnrýna og fyrst og fremst
benda a hve neikvæð hún er. Svo
má spyrja: er ekki barátta fyrir
svokölluðum hugsjónum fullnusta
í sjálfri sér? Hvar væri mannkyn-
ið á vegi statt ef bláeygðir hug-
sjónamenn væru ekki ug hefðu
ekki jafnan verið til? Ég geri ráð
fyrir að nokkuð bendi til að
mannkynið stæði skör aeðar i
dýraríkinu ef kenningar Arrabals
væru látnar gilda. En mikt skám
eru stundum slæmir siðfræfi'ngar
enda siðfræði og skáldskapekki
það sama. Arrabal leggur hug
myndir sínar um manneðlið nl
grundvallar skáldverki >g 'nc er
það listrænn árangur sem mali
skiptir en hann er ríkulegur Loks
fengum við að sjá verk eftir þenn
an umtalaða höfund, svo ar Grímu
fyrir að þakka.
Fando og Lis og Amalía — eft-
ir Odd Björnsson er þriðja sýn-
ing Grímu á þessum vetri. Mér
hefur skilizt að Gríma sé tví- eða
þríein, og mun ein deild eða klík-
an hafa staðið fyrir þessari sýn-
ingu og önnur þeim fyrri, en slíkt
skiptir litlu, hvort eða hvernig
Gríma hefur klofnað. Hitt er
meira um vert að ungt fólk, leik-
arar og leikstjórar, hafa í þessu
nafni flutt markverða leiklist, og
fæ ég ekki betur séð en Grímu-
menn hafi komizt upp með það
að „stela senunni" frá leikhúsun-
1 um tveimur á þessum vetri. Hvað
veldur? Hvernig getur ungt fólk,
störfum hlaðið og félaust veitt
leikhúsum atvinnumanna þá sam-
keppni, sem raun ber vitni?
Og hvernig getur það veitt
fulltíða leikurum, sem sjaldan,
jafnvel aldrei hafa haft færi á að
sýna getu sína aðstöðu til þess?
Þannig mætti lengi spyrja. en
margt bendir til að ungu fólki
finnist nú þröngt um sig i leik-
húsum borgarinnar.
Æfingar Grímu hafa farið fram
á næturnar, að minnsta kosti í síð-
asta tilfelli, og má ljóst vera hve
þénanlegt það er, eða hitt þó
heldur. Árangurinn er þó sá að
þau tvö, sem fara með aðalhlut-
verkin í Fando og Lis, Margrét
Guðmundsdóttir og Arnar Jóns-
son, sýna þar bezta leik. sem ég
að minnsta kosti hef orðið vitni
að frá þeirra hendi. Leikur Mar-
grétar var „toppur* sýningarinn-
ar. Ég verð að játa að hún kom
mér mjög á óiiart meó hnitmið-
uðum einfaldleik, sem hæfð' vanda
sömu hlutverki nennar tii fails.
Arnar Jónsson og Margrét Guðmundsdóttir f Fando og Lis.
Arnar Jónsson er rneirihaUar
„talent“ í hópi ungra leikara, Leik-
gleðin virðist runnin honum í
merg og bein, en áraugur nianna,
sem þurfa jafn lítið fyrir að hafa
vill stundum verða heisti yfir-
borðsicenndur. Arnar þarf bersýni
lega á strangri leikstjórn að balda,
og hefur sennilega fengið það hér,
svo mjög bar hann af sjálfam
sér í fyrri hlutverkum, og fannst
mér hann þó stundum gefa sér
full lausan tauminn.
Flosi Ólafsson og S'gurður
Karlsson fóru prýðisvel með hlut-
verk hinna ráðvilltu og þrasgjörnu
á leið til Tar. Sigurður er nýstig-!
inn á leikfjaiirnar en hefur sýnt
það í vetur, bæði hjá Grímu ogj
LR, að þar er vandað leikaraefni
á ferð. Leikur Flosa var einhver
sá bezti, sem mig rekur minni til i
frá hans hendi.
Karl Guðmundsson var hreint
gersemi í hlutverki þverkálfsins
í þessu föruneyti, en stjarna hans :
hefur risið svo undrum sætir á
Grímusýningum í vetur.
Þýðing Bryndísar Schram virð-
ist með ágætum gerð. Þar bregður
víða fyrir björtum glettnisblæ,
sem fer merkilega vel á myrku
og kaldranalegu inntaki verksins.
Leikurinn var í heild prýðilega
æfður og bar stjórn Gísla Alfreðs-
sonar glæsilegt vitni.
Hafi einhverjum fundizt nog
um „absúrdisma“ Arrabaís mun
sá ninn sami hafa komizt að því
fullkeyptu þegar Amalía v'a- flutt.
Þessi einþáttungur Odds Björns-
sonar var fyrst sýndur á iistahá-
tíðinn) hér um árið. Erlingur
Gísiason stjórnaði og lék þaö hlut
verkið, sem fyrst ber að telja, en
Gísli Alfreðsson stjórnar sýningu
þáttarins að þessu sinni, og Arn-
ar Jónsson leikur hlutverkið, sem
Erlingur hafði með höndum. Því
miður varð ég af fyrri sýningunni
og hef því ekki neinn samanburð
en þess má geta að Þjóðleikhúsið
Sviðsmynd úr Amalfu.
sýndi fyrir skömmu einþáttung-
inn Jóðlíf, verk sama höfundar.
Það kom í minn hlut að stinga
niður penna um Jóðlíf, en sá þátt-
ur er að mínu viti það slappasta,
sem Oddur Björnsson hefur látið
frá sér fara. Jóðlíf gerist í móður-
kviði, en svo fjarstæðukennd hug-
mynd útheimti vitrænt mótvægi
sem brást að mestu leyti. Amalía
ber af þessum þætti eins og gull
af eiri, og er sennilega jafnbezta
verk Odds Björnssonar. Hugmynd-
in er það sem kalla mætti fleir-
tal sálarinnar, þar sem fjórar gerð
ir sömu persónu ræðast við í einni
þeirri fimmtu. Persónurnar má
túlka sem hugboð, hvatir eða minn
ingar, og birtast þannig að aldur
þeirra og jafnvel sjálft kynferð-
ið hrópar gegn þeirri sem hýsir
þær allar. Þessi ekki fjarstæðu-
kennda hugmynd: sviðsett fleirtal
sálarinnar, útheimtir fjarstæðu-
kennt mótvægi, sem hefur ekki
brugðist. Þar hefur Gísli Alfreðs-
son gengið á lagið og skerpt
þverstæðurnar til hins ýtrasta.
Hér er raunverulegt „teater" á
ferðinni.
Amalía sjálf er í rauninni að-
eins hugrenningar. Það má líka
segja að hún sé vofa. Og með
tilliti til þess fyrirgefst höfundi
dálítið billeg endalykt, keimlík
þeirri, sem hann notaði í einþátt-
ungnum Partí, en þá með betri
árangri.
Auk Arnars Jónssonar leika hér
Amalíu þau Bríet Héðinsdóttir,
Kristín Magnús, Karl Guðmunds-
son og Stefanía Sveinbjarnardótt-
ir. Kristín og Karl náðu sterkum
tökum á hlutverkum sínum og
Stefanía gerði fyllilega það, sem
hlutverkið útheimti. Hins vegar
fannst mér líkt og Bríet hefði
ekki Iátið fallast inn í sitt hlutverk
eða viðurkennt réttmæti þess. Á
leik Arnars fannst mér eitthvað
skorta, sem er enn örðugra að
skýra eða geta sér til um. Kannski
var það ofurlítill skammtur af
íársauka.
Þorgrímur Einarsson gerði ein
taidar en ágætar ieikmyndir við
bæði verkin. Baldnr Óskarsson.