Tíminn - 03.04.1966, Síða 7

SUNNUPAGTTR 3. aprfl 1966
,Bezta fréttablaðið“
SÍBastliðinn mánudag ræddu
forráðamenn svissneska álhring
ins, sem hér voru staddir, við
blaðamenn og svöruðu ýmsum
spumingum þeirra. Pákisútvarp-
i8 sagði allitarlega frá þessu
viðtali sr ax um kvö’dið, en dag
blððin daginn eftir. Athygii
vafcti það, að frasögn Mbl. var
talsvert á aðra leið en hinna
blaðanna. í frásögn þess vant-
aði þau ummæli Emanúels. R.
Meyers, aðalforstjóra svissneska
hringsins, að ákvæði álsamnings
ins um málskot til alþióðlegs
gerðardóms, væri algert eins-
dæimi. Bæði Ríkisútvarpið og
hin morgunblöðin sögðu greini-
lega frá þessu atriði, enda þetta
atriði hið mikilsverðasta, sem
fcom fram í viðtalinu við Sviss-
lendingana.
Mbl. hefur jafnan reynt að
stæra sig af því, að það væri
„bezta fréttablaðið” og grcindi
Itarlegast frá tíðindum. Samt
fóru þessi athyglisverðu u»n-
mæli Meyers alveg framhjá
Morgunblaðinu. Það kom nefni-
lega á daginn hér, eins og svo
oft áður, að fréttimar fara ein-
hvera veginn framhjá Mbl„ ef
þær era óþægilegar blaðinu og
aðstandendum þess. Þessi frétt
samrýmdist nefnilega illa því of
lofi um Jóhann Hafsteúi og
Jónannes Nordal, sem hlaðið
hafði flutt í sambandi við
álsamninginn. Þess vegna
stakfc „bezta fráitablað'ð" henni
undir stól.
Algert einsdæmi
Það er nú upplýst, að þess
séu engin dæmi, að ríkisstjóm
hafi samið við erlent einkafyr-
irtæki á þann veg, að ágrein-
ingsmál, sem rís út af saron-
ingi milli þeirra, skuli leggja
undir alþjóðlegan gerðardóm.
ÖH slfk ágreiningsmál em
dæmd af dómstólum viðkom-
andi lands. Alþjóíjjbankinn hef-
ur haft á prjónutwm uppkast að
alþjóðasamningi um þessi atriði
vegna vantrausts, sem hvílir á
réttarfari sumra vanþróaðra
landa í Afríku en honum hef-
ur ekki tekizt að fá það viður-
kennt og ekki taldar líkur til,
að honum muni takast það.
fslenzka ríkisstjórnin gengur
þó undir þetta jarðarmen fyrst
allra ríkisstjórna, og raunar
miklu lengra. Dótturfyrirtæki
svissneska hringsins, sem á að
starfa hér og á að vera að öllu
levti íslenzkt fyrirtæki, skal
hafa fullan málskotsrétt til hins
alþjóðlega gerðardóms. Það
mun alveg einstætt, að innlent
fyrirtæki skuli þannig geta kom
izt framhjá dómstólum viðkom-
andi lands. Þótt ríkisstjórnin
leiti með logandi Ijósi um heim
allan, mun hún ekki geta bent
á neitt hliðstætt dæmi.
Vantrú á íslenzku
véttarfari
Vitanlega má um það deila.
hvmig hinir erlendu gerðardóm
ar kunna að gefast okkur Hér
er hins vegar ekki fyrst og
fremst um það að ræða Hér
er um það að ræða. hvort það
sé réttmætt álit á íslenzkum
dómstólum, að útlendir aðilar
vantreysti þeim, og hvort við
eigum að sætta okkur við það
álit. Hér er um það að ræða,
hvort við eigum sjálfir að skipa
réttarfari okkar á bekk með
réttarfari hinna vanþróuðu
þjóða Afriku, sem Alþjóðabank-
inn hefur sérstaklega í huga í
sambandi við áðumefnt samn-
ingsuppkast.
Játning Meyers
Meyer forstjóri játaði óbeint,
að það væri vegna vantrausts
á íslenzku réttarfari að sviss-
neski álhringurinn hefði heimt-
að þetta atriði inn í samning-
inn. Samkvæmt frásögn Alþýðu
blaðsins sagðist honum svo um
þetta atriði.
„f samningunum við ísland er
fram tekið að deilumálum megi
vísa í alþjóðlegan gerðardóm,
þar sem aðilar tilnefna hvor
sinn mann og ef þeir ekki koma
sér saman um oddamann, þá
tilnefni forseti alþjóðadómstóls-
ins í Haag hann. Meyer sagði,
að ákvæði um þetta væra ekki
i hliðstæðum samningum fyrir-
tækisins við önnur lönd en rétt
hefði þótt að hafa þetta ákvæði
vegna þess að hér væri því ekki
fyrir að fara eins og viða er-
lendis, að dómstólar hefðu fjall
að um mörg deilumál af þessu
tagi, og hér væri engir dómar
í þessum efnum til að styðjast
við.“
Greinilegar verður það ekki
sagt, að hinir svissnesku ál-
menn álíta íslenzka dómara ekki
hafa þekkingu né sanngimi til
að dæma rétt um viðkomandi
mál. Með þessu hefur fengizt eft
irminnilegt álit þeirra á íslend-
ingum og íslenzku réttarfari.
En þótt þeir hafi þetta álit, átti
íslenzka ríkisstjórnin ekki að
fullyrða það með eigin undir-
skrift. Gagnvart umheimin-
um setur sú viðurkenning óaf-
máanlegan blett á íslendinga og
íslenzkt réttarfar.
28% verðmunur
Hinir svissnesku álmenn veittu
aðrar merkilegar upplýsingar í
sama blaðaviðtali. Ef einhverjir
kunna að halda, að Bjami Bene-
diktsson og Co. hafi gengið und-
ir hið niðurlségjandi jarðarmen
vegna þess, að samningarair
tryggðu að öðru leyti sæmilega
fjárhagslega afstöðu fslands, þá
er allt annað uppi á teningnum.
Hinn svissneski álforstjóri upp
lýsti nefnilega, að fyrirtæki
hans, sem hefur rekstur í mörg-
um löndum, nyti hvergi eins
hagstæðs raforkuverðn og þvl
vs^ri ætlað hér. Því til sönnun-
ar nefndi hann það, að sam-
kvæmt nýlegum semningi, sem
svissneski álhrinsurinn gerði við
Norðmenn, greiðir hann 13.76
’tura fyrir kílóvattstundina. Hér
á hann að greiða 10.74 aura
eða rúmum þremur aurum
minna. Það munar hvorki meira
né minna en 28%. sem zerðið
verður hærra í Noregi en hér
Því fer hins vegar fjarri. að
virkjunarskilyrðin séu betri
TfiyilNN____________
hér en í Noregi. Við þyrftum
þvi vissulega að fá ekki minna
fyrir raforkuna en Norðmenn.
Engin afsakanleg rök er hægt
að finna fyrir því, að við sætt-
um okkur við lægra raforku-
verð en Norðmenn. Hvað þá
heldur þegar verðmunurinn er
jafn gífurlegur og upplýsingar
svissneska álforstjórans bera
með sér.
Rétt er að geta þess, að hið
Jóhann Hafstein
„góða fréttablað,“ Morgunblað-
ið, hefur enn ekki birt upplýs-
ingar svissneska álforstjór-
ans um raforkuverðið í Noregi.
Nú ætti Jóhann að
reikna!
Jóhann Hafstein hefur látið
reikna út, hve mikið fslending-
ar græða á því næstu 25 árin
að selja svissneska álhringnum
meirihluta orkunnar frá Búr-
fellsvirkjun. Ekki hefur verið
hlegið meira að öðmm útreikn-
ingum, því að útilokað er að
reikna þetta, þar sem næstum
öll atriði, sem máli skipta, byggj
ast á hreinum ágizkunum.
Hins vegar er tiltölulega auð-
velt að reikna út hver munur
verður á þeim tekjum, sem Is-
lendingar og Norðmenn fá fyr-
ir raforkuna, miðað við svipað
magn og svissneski álhringur-
inn á að fá frá Búrfellsvirkjun.
Sá munur nemur mörgum tug-
um milljóna króna á ári hverju.
Á 25 áram mun hann skipta
mörgum hundraðum milljóna
króna. Yrði svo reiknað með
vöxtum og vaxtavöxtum, eins og
■Tóhann gerir, mun þessi upp-
hæð ekki verða neitt smávegi-
leg.
Jóhann ætti að láta reikna
þetta út. Mbl. myndi vafalaust
halda þvi fram samt. að Jóhann
Hafstein og Jóhannes Nordal
væra alveg frábærir samninga-
menn!
fiórir milliarðar
Jóhann gæti látið reikna fleira:
samkvæmt seinustu áætlun-
um er gert ráð fyrir, að gjald-
evristekjur af álbræðslunni í
Straumsvík verði 300—320 mill j
kr Þar er óefað mjög riflega
reiknað Norðmenn gera hins
vegar ráð fyrir, að gjaldevris-
tekjur þeirra af sambærilegri
verksmiðju, sem svissneski ál-
hringurinn er að tryggja hjá
þeim, verði 480 millj. kr. á ári
eða 160—180 millj. kr. meiri á
ári þar en hér. Jóhann ætti að
láta reikna út, hve miklu þessi
munur nemur á 25 ára tímabili.
Hann gæti komist upp í fjóra
milljarða króna og sleppt þó
bæði vöxtum og vaxtavöxtum.
Eykon myndi samt halda áfram
að skrifa um einstæða samnings
hæfileika hans og Jóhannesar
Nordals.
Nýstárleg skatta-
álagning
Mbl. hælir þeim Jóhanni og
Jóhannesi fyrir hve frábænlega
vel þeir hafi samið við álhring-
inn um skatta- og tollamál. Um
tollamálin hafa þeir samið þann
ig, að hringurinn sleppur við
alla tolla. Um skattamáiin haía
þeir samið þannig, að hringur-
inn greiðir ákveðið útflutnings-
gjald í stað allra skatta. Þetta
útflutningsgjald er fundið þann
ig út, að áætlað er hve mikið
hringurinn myndi greiða í
skatta samkv. núgildandi skatta
lögum, byggt á rekstraráætlun,
sem hann hefur sjálfur gert.
Myndi ekki íslenzkum skatt-
greiðendum finnast það nokkur
munur, ef þeir gætu verið laus
ir við allt skattaeftirlit og
skattalögreglu, og fengju skatt-
ana aðeins áætlaða samkv. fyr-
irfram gerðri rekstraráætlun,
sem þeir gerðu sjálfir, og
væru jafnframt undanþegnir öll
um skattahækkunum, sem gerð
ar kynnu að verða í framtíð-
inni. Er ríkisstjórnin kannski
reiðubúin að bjóða íslenzkum
skattgreiðendum slík kosta-
kjör?
Norðmenn sömdu þannig við
svissneska álhringinn, að dóttur-
fyrirtæki þeirra í Noregi greiða
tolla og skatta, á sama hátt og
norsk fyrirtæki. Á því byggist
það m.a. að gjaldeyristekjur era
áætlaðar meiri af sambærilega
stórri verksmiðju þar og hér.
Mbl. telur þetta vafalaust eitt
dæmi um snilli þeirra Jóhanns
og Jóhannesar í samningunum.
Það hefur þó óvart skotizt inn
i skýrslur ríkisstjórnarinnar, að
álhringurinn hafi átt tillögu að
beirri nýstárlegu tilhögum, sem
tekin er upp hér, þ.e. að byggja
útreikninga skatta á rekstrar-
áætlun skattgreiðandans!
^faðsetningin
Það er væntanlega fleira, sem
þeir Jóhann og Jóhannes hafa
samið öðru vísi við svissneska
álhringinn en Norðmenn. Norð-
menn hafa sett það sem ófrá-
víkjanlegt skilyrði í öllum slík
um samningum, að þeir réðu
riaðsetningu fvrirtækjanna. Það
bafa Norðmenn gert vegna þess.
að þeir vilja staðsetja slik fyrir-
tæki með tilliti til þess, að þau
auki jafnvægi í bvggð landsins
en ekki hið gagnstæða. Þess
vegna hafa þeir reist álbræðsl-
___________________________7
ur í þeim landshlutum sem
standa höllustum fæti.
Hér var hin heppilegasta að-
staða til að fylgia þeirri stefnu,
ef við vildum ráðast í álbræðslu
á annað borð. Virkjun Detti-
foss hefði hentað vel fyrir ál-
bræðslu, sem hefði verið stað-
sett með það fyrir augum að
tryggja jafnvægið í byggð lands
ins. Virkjun Búrfells átti hins
vegar að vera fyrir landsmenn
eina. Ef þannig hefði verið hald-
ið á málunum, hefðu mál
þessi verið leyst af framsýni og
mvndarskap. í stað þess situr
f ússneski hringurinn að orkunni
frá Búrfelli, landsmenn sjálfir
fá aðeins lítið af henni, ál-
bræðslan verður staðsett þar,
sem óheppilegast er fyrir jafn-
vægi byggðarinnar, og Dettifoss
verður óvirkjaður um ófyrirsjá-
anlegan tíma.
Illa á málum haldið
Það, sem hér hefur verið tal-
ið, nægir meira en til að sýna,
hve illa hefur verið haldið á
samningunum við svissneska ál-
hringinn. Ekki aðeins era samn-
ingarnir, sem ríkisstjórnin hef-
ur gert við hann, á allan hátt
verri en hliðstæðir samningar,
sem Norðmenn hafa gert, held-
ur er fslandi skipað til viðbótar
í hóp þeirra þjóða, sem tald-
ar era búa við réttarfar, sem
útlendingar geta ekki treyst.
Slíkum samningum geta ábyrg-
ir og þjóðhollir menn ekki ann-
að en hafnað.
Framsóknarflokkurinn hefur
jafnan verið því fylgjandi, að
það yrði kannað til hlítar, hvort
hægt væri í samvinnu við út-
lendinga að koma hér upp sér-
stökum orkufrekum iðn3ði til
að flýta fyrir rafvæðingu lands-
ins. Hins vegar hefur hann aldr-
ei og mun aldrei telja það svo
mikilsvert, að vegna þess eigi
að ganga að óaðgengilegum kost
um. Því aðeins getur samvinna
við erlent fjármagn orðið far-
sæl. að hlutur fslendinga sé vel
tryggður strax í upphafi. Þess
vegna hafnar Framsóknarflokk-
urinn þeim samningi, sem hér
liggur fyrir, þar sem þessu til
viðbótar er líka augljóst, að
bygging álbræðslu nú myndi
orka eins og að hella olíu á eld
verðbólgunnar.
Auðskilin niður-
^taða
Það, sem hefur knúið rikis-
stjórnina til þessarar samninga-
gerðar, er augljóst. Margir að-
alleiðtogar stjórnarflokkanna,
með Bjarna Benediktsson og
Gylfa Þ Gíslason i fararbroddi,
era búnir að missa trúna á ís-
lenzka atvinnuvegi og islenzkt
framtak. Þess vegna talar ann-
ar þessara manna um það i
tíma og ótima, að fslands sé á
mörkum hins byggilega heims,
en hinn um litlu kænuna, sem
ekki þoli samanburð við hafskip
ið. Það er ekki óeðlilegt, þótt
frá sjónarmiði slíkra manna,
bvki nær allt tilvinnandi að fá
°rlenda auðhringa inn í landið.
Þess vegna hefur brostið hug og
vilja til að halda fast á mál-
unum í samningum við sviss
neska hringinn. Þess vegna hef
ur hann getað sett kostinn. Þess
vegna hefur niðurstaðan orðið
eins og hún er.
Menn 09 máfófni