Tíminn - 18.05.1966, Blaðsíða 6

MBÐVIKUDAGUR 18. maí 1966
18
Halldór Kristjánsson, Kirkjubóli:
Enn um stóradóm
og Úlaf Jónsson
TÍMINN
FERÐIN TIL SKUGGANNA
GRÆNU - OG LOFTBÓLUR
Ólafur Jónsson sendir mér svar
24. apríl við grein minni um
stóradóm hans. Þar hef ég raun-
ar fáu að svara eða við að bæta
en vil þó vekja athygli á fáein-
um atriðum.
Ólafur ræðir nánar skoðanamun
okkar á þýðingu Þórodds á kvæði
Gripenbergs og er það mannslegt.
Ekki sé ég þó ástæðu til að kvika
frá einu, sem ég hef sagt um
það. Mér finnst óhugsandi að skíða
slóð myndist án skíðagöngu. Hins
vegar veit ég að þrá manns er
nokkuð annað en hugsun hans en
ekki finnst mér það samt dauða-
synd hjá þýðandanum að setja þrá
sína í stað hugsunar sinnar til
að taka líkingu af skíðaslóðinni.
Sjálfur sagði Ólafur í fyrri grein
sinni, að höfundur líkti lífi sínu
við skíðaslóðina og er ekki þrá
okkar kjaminn í lífi okkar?
Rétt er það hjá Ólafi að Grip-
enberg segir hvergi beinlínis eins
og Þóroddur: jafnt maður, sem
brim er hlýnar mun hverfa, e.'ns
þú og ég — en efnislega er þetta
sama hugsun og sami boðskapur
og í frumkvæðinu. Nú segir Ólaf-
ur að hann hyggi að það sé,„ekki
netna miðlungi djúpt hugsuð full-
yrðing" að „maðurinn, þú og ég
hverfi eins og hrím í hlýindum.“
Aldrei hef ég haldið að hrímið
yrði að engu, þótt það hyrfi, en
ég hef heldur ekki gert ráð fyrir
öðru en ég væri forgengilegur.
Einhverntíma tók ég svo til orða:
Hversu hátt sem þú hrópar,
hver sem þinn búningur er
morgundagurinn má ekki vera
að muna eftir þér.
Ég verð að játa það, að ég
hugsa ekki dýpra en þetta, að
mér finnst það hárrétt fullyrðing
að jafnt maður, sem hrím er hlýn-
ar mun hverfa. En vel má vera
að Ólafur hugsi dýpra.
Ekki átta ég mig alveg á því
að höfundi nægi náttúrulýsingin
ein í öðru erindi þar sem segir
„að þeim spurningum, sem brunnu
honum fyrir brjósti hafi aldrei
verið svarað," svo að ég taki upp
orð Ólafs sjálfs. En í þriðja er-
indi finn ég ekki annað, en þar
nægi bæði höfundi og þýðanda
náttúrulýsingin enda þótt Þórodd-
ur nefni hengiflugið ætternisnúp
en Gripenberg ekki.
Það virði ég við Ólaf, að hann
kannast nú við, að það sé „sjálf-
sagt réttur skilningur að þarna
sé átt við ættemisstapa”.
Hins vegar líkar mér það ekki
við Ólaf Jónsson að hann segir
„það kallar Halldór á Kirkjubóli
blæmun en ekki efnis“ þar sem
■ég sagði: „Þeta er þó meira'- blæ-
munur en efnismunur beinlínis.“
Þarna er ekki rétt farið með. Orð
mín eru rangfærð, fölsuð. Hvers
vegna? Það er eins og Ólafi hafi
þótt erfiðara að svara því, sem
ég sagði: „Þetta er þó meira blæ-
sinni. Ekki er honum þó samboð-
ið að hafa látið það leiða sig í
freistni. En af hverju gat hann
ekki farið rétt með?
Ólafur Jónsson segir um mig:
„Reynir hann með lævísi að koma
því inn hjá lesendum sínum að
undirritaður sé bæði flón og fant-
ur.“ Þetta þykja mér grófyrði,
enda er þetta orðbragð Ólafs en
ekki mitt. En nú vil ég, af þess-
um tilefnum öllum, benda hon-
um á það, að með því að fara
rangt með annarsa orð eru menn
sjálfir að koma því inn hjá les-
endum sínum, að annaðhvort hafi
þá brostið greind til að fara rétt
með eða rangfært viljandi —
vegna óvöndunar. Mannorði okk-
ar er meiri hætta búin af því,
sem við segjum sjálfir, en hinu,
sem um okkur er sagt.
Mér þótti dómur Ólafs um þýð-
ingar Þórodds Guðmundssonar ó-
sanngjarn og var sannfærður um
að enginn hinna fyrirferðarmeiri
ljóðaþýðenda okkar þyldi slíka
meðferð, nefndi þrjá öndvegisþýð-
endur í því sambandi og tilfærði
dæmi frá Magnúsi Ásgeirssyni.
Með þessum samanburði vildi ég
leiða huga manna að kjarna máls-
ins almennt. Ólafur víkur sér und-
an öllum slíkum umræðum. Ég er
honum alveg sammála þegar hann
talar um þessa höfunda, en þó að
þeir séu viðurkenndir snillingar
ættum við að leggja á verk þeirra
svipaðan mælikvarða og þeirra,
sem nú eru að þýða. Að ég
hafi heitið ákaft á Sigurð Nordal
til hjálpar mér er vitanlega eins
og hvert annað rugl, sem orðum
er ekki eyðandi að. En þar sem
Ólafur segir að ég eigni honum
„tilteknar skoðanir á Ijóðaþýðing-
um þessara höfunda" og afbiður
sér „svonalagaða afskiptasemi eft-
irleiðis" þá er því til að svara,
að ég reiknaði ekki með sljórri
lesendum en svo að þeim væri
Ijóst að ég ályktaði hverjar skoð-
anir hans myndu vera og gekk
þá út frá því, að hann dæmdi
þýðingar þejrra eftir sömu lögum
og þýðingar Þórodds Guðmunds-
sonar.
.JVIikið efni bíður enn lítt e'ða
ekki athugað þar sem eru ljóða-
þýðingar íslenzkra, skálda á öld-
inni sem leið, Matthíasar og Stein
gríms þar á meðal, og svo ekki
síður þýðingar Magnúsar Ásgeirs-
sonar á okkar tímum“ segir ÓJaf-
ur Jónsson. Þetta skil ég svo að
sjálfur hafi Ólafur lítt eða ekki
athugað þessar þýðingar og er það
ef til vill ekki tiltökumál um ung-
an mann, sem margt annað hefur
lesið. En þráfaldlega hef ég heyrt
bókfróða menn og ljóðglaða tala
um þessar þýðingar. Ég hef t.d.
vitað menn segja, að Lórelei jafn-
ist ekki á við frumkvæðið í neinDi
þýðingunni og íæra rök að því.
Þó þýddu þeir þetta kvæði allir:
Steingrímur, Magnús Ásgsix-sson
og Hannes Hafstein, sem var ágæt-
ur þýðandi og mun óhætt að telja:
Þess bera menn sár, í fremsiu
röð snilldarþýðinga. Matthías og
Einar Benediktsson þýddu hvor
fyrir sig erindi Björnsons: 1 en
tung stund. Matthias byrjar það
svo: Lát hugann hvergi falla, en
Einar: f þraut til krafta þinna.
— Hvorugur skilar erindinu nærri
frumtextanum að gæðum, en
þunnskipað yrði nú samt hjá sum-
um skáldum okkar ef allt væri
niður fellt sem lakara er en þess-
ar þýðingar eins og þeir Einar og
Matthías hafa þær. Og bæði Tréð
og Prinsessan tapa sér í þýðmgu
Magnúsar Ásgeirssonar, svo að ég
haldi mér við Björnson.
Fyrst ég fór að skrifa aftur um
þessi efni vil ég geta þess að í
síðustu þýddum ljóðum Magnúsar
Þjóðleikhúsið sýnir nú tvo ein-
þáttunga í Lindarbæ, Ferðin tn
skugganna grænu eftir danska
leikritahöfundinn Finn Methling
og Loftbólurnar eftir Birgi Engil
berts. Undirritaður sá þessa sýn
ingu ekki fyrr en í s. 1. viku
og má því teljast í
seinna lagi að skrifa um hana nú,
en væntanlega eiga margir eftir
að koma í Lindarbæ og kynna sér,
hvar þar er á ferð.
Um verk Mefhlings þarf raunar
ekki að fjölyrða. Kostir þess
liggja í augum uppi. Þetta er lýta
laust verk, yfirlætislaust, hvergi
stórbrotið en sjálfu sér sam-
kvæmt frá byrjun til enda. Her-
dís Þorvaldsdóttir leikur eina hlut
verkið hlutverk Konunnar frá
fæðingu til dauða og sýnir þar
enn einu sinni mikla hæfni til túlk
unar á hvaða aldursskeiði sem
vera skal. Þeir eiginleikar hafa
sannarlega komið skýrt fram á
þessu leikári: í Miller-sýningu
Þjóðleikhússins síðastliðið haust,
þá í Endaspretti og nú í einþátt-
ungi Methlings, en þetta síðasta
hlutverk Herdísar er mjög kröfu-
hart að því leyti, aS þar verður
engum hjálparmeðulum búnings-
herbergisins við kornið.
Leikstjóri þáttarins er Benedikt
Árnason, og ber leikur Herdisar
vott um gott samstarf þeirra
tveggja, þar sem hreyfingarnar
samsvara ævinlega kröfum text-
ans. — Lárus Ingólfsson gerði fá
Ásgeirssonar er birt endurskoðuð
þýðing á Glæden, sorgen og lykk-
en, eftir Axel Juel. Þar er það
erindi, sem ég tók upp, haft öðru
vísi.
Ekki nenni ég að eltast við
prentvillur og fæ mér ekki til,
þó að ég sé kallaður Halldór á
Kirkjubóli í grein Ólafs í Tíman-
um mínum. En hafi hann ekki get-
að lesið í málið þar sem eg vitn-
aði til hans sjálfs og prentaö var
Jóns kvæði í staðinn fyrir ýms-
kvæði, þá er sjálfsagt að hjálpa
honum ljúflega til skilnings á því.
Ég hygg, að þegar Ólafur Jóns-
son hefur haft tóm til að athuga
þýðingar okkar beztu og vjður-
kenndustu skálda, verði hann ekki
jafn dómharður og nú. Þá mun
hann skilja, að það eru takmörk
fyrir því, sem hægt er að ætlast
til af mönnum og ekki við því
að búast að það sem höfuðskáld
hefur sagt svo vel sem hægt er
á sína tungu verði flutt affa'.la-1
laust í önnur mál.
Halldór Kristjánsson.
brotna lei'kmynd sem undirstrik-
ar kröfur hlutverksins. Þýðingin
er verk Ragnheiðar Steingríms-
dóttur, og virðist mjög sómasam-
lega af hendi leyst. Eina dönsku
slettu heyrði ég samt af munni
leikkonunnar: „fyrir löngu síðan”
í stað fyrir löngu.
Birgir Engilberts er yngsti
höfundur, sem Þjóðleikhúsið hef
ur kynnt á sviði, aðeins 19 ára
gamall. Loftbólurnar hafa nú
gengið á þrykk ásamt öðrum ein-
þáttungi, sem kallast Sæðissatír-
an, báðir þættimir samdir í fyrra.
Samanburður gefur til kynna, »ð
Loftbólumar hafi orðið fyrr til.
Þar er eins og niðurbæld orka
hafi skyndilega losnað, brotizt
fram og mtt með sér hverju sem
fyrir varð. Það er af þættinum
þetta ríka hráabragð, sem er af
frumverkum margra ungra
manna, sem hafa mikið til brunns
að bera. Leikurinn virðist sprott-
inn í jarðvegi hversdagslegrar
reynslu sem gefur hugmyndunum
byr undir vængi. Sæðissat-
íran er hóflegra verk, höfundi not
ast þar betur að efninu og ristir
um leið mun dýpra.
Báðir þættirnir snúast um
flótta og öryggisleysi nútíma-
fólks. Loftbólurnar um ótta
mannsins við sjálfan sig, örvita'
fróun í striti, aukavinnu landans
til að fullnægja hinni margumtöl
uðu lífsþægindagræðgi: sjálfs-
blekking og eftirsókn eftir vindi,
samanber Prédikarann. Málara-
sveinninn í Loftbólunum orðar
þetta svo: „Alveg er það merki-
legt, að ég, gamall húsamálari s>S
vestan, má ekki setjast niður á
tóma blikkdollu án þess mér finn
ist ekki tilveran orðin hlægileg.
Maður er ekki fyrr setztur en í-
myndunin er orðin að staðreynd
og lygin að raunveruleika. Það
er sem ég segi, meðan ennið er
blautt af svita hefur lífið gildi.”
Og í þessum töluðum orðum fer
hann að hlaupa kringum málara-
stiga til þess að líf hans fái gildi.
Mér er ekki kunnugt hvort
nokkrar breytingar hafa verið
gerðar á handriti Birgis meðan
æfingar fóru fram. Hins vegar
finnst mér, a'ð þar hefði mátt
hreinsa nokkuð til án þess að
skemma^ bragðið sem fyrr getur.
Þar á ég sérstaklega við nokkrar
langlokur sveins og meistara, sem
rjúfa hrynjandi leiksins, meðal
annars vegna þess, að þar fellur
höfundurinn niður í bóklegt mál-
far, sem stingur í stúf við eðli-
legt og gróft talmál á stuttum
andsvörum félaganna. Textinn er
því nokkuð misjafn til framsagn-
ar og kom það niður á leikimm-
um, sem virtust þó hafa mikla á-
nægju af að flytja þetta annars
kostulega leikverk Birgis. Gunn-
ar Eyjólfsson „brilleraði” í hlut-
verki hins útkeyrða málarameist
ara, og Bessi Bjarnason og Gísli
Alfreðsson fóru einnig snörfu-
lega með hlutverk sín.
Benedibt Ámason stjómaði
leiknum og virðist þar og hafa
vel tekizt svo langt sem það nær,
en eins og fyrr segir finnst mér
sem hér hefði þurft að leggja
meiri vinnu af mörkum.
Birgir Engilberts gerði leik-
myndina, einfalda en við hæfi.
Baldur Óskarsson.