Vísir - 12.02.1975, Blaðsíða 7

Stefán Jónsson:
SAGAN AF GUTTA
HJÓNIN A HOFI
ÞAÐ ER GAMAN AÐ SYNGJA
ÞRJ(J ÆVINTÝRI
Myndir: Tryggvi Magnússon
Einar Bragi sá um útgáfuna.
tsafold, Reykjavfk 1974.
Þótt flestum unnendum
bókmennta á islandi sé
nú að verða Ijóst að
Stefán Jónsson sé í hópi
okkar allrabestu lista-
manna, hefur ótrúlega
lítið verið f jallað um verk
hans bókmennta- og bók-
fræðilega. Einnig hefur
lítið verið gert til að f inna
út hvar beri að skipa hon-
um á bekk meðal
samtimarithöfunda.
Þetta má eflaust rekja til
þess/ að vinsældir sínar
hefur hann einkum hlotið
vegna barna- og ung-
lingabóka sinna.
En það að kalla Stefán Jóns-
son barnabókahöfund segir
ekki alla söguna. Stefán hefur
skrifað bækur fyrir börn og ung-
linga, þær bækur höfða jafnt til
fullorðinna og barna. Hann hef-
ur lika skrifað bækur, sem hann
eingöngu ætlaði fullorðnu fólki.
Þær höfða trúlega ekki til
barna. Auk þessa liggja eftir
Stefán verk i bundnu máli.
Isafold hefur sent frá sér f jög-
ur lltil kver I bundnu máli eftir
Stefán. Þrjú af þessum kverum
hafa að geyma ljóð við vinsæl og
þekkt lög, beinlinis ætluð til
söngs. Hið fjóröa er endursögn á
þrem norskum ævintýrum i
bundnu máli. Sagan af Gutta
kom fyrst út 1939, Hjónin á Hofi
1940, Það er gaman að syngja
1942 og Þrjú ævintýri 1945. Þrjú
fyrst nefndu kverin hafa komið
út I mörgum endurútgáfum.
Auk þessa er mörg kvæðanna
að finna I n.k. kvæðaúrvali,
Segðu það börnum, segðu það
góðum börnum. Nokkuð af þess-
um ljóðum hefur komið út á
hljómplötum og hefur misjafn-
lega verið til þeirra vandað.
Söngvakverin komu út og urðu
þekkt, áður en hljómflutnings-
tæki urðu almenningseign, og
jafn-eölilegt á heimili að kaupa
plötur og bækur. Mest furðar
mig á að islenskir hljómplötuút-
gefendur skuli ekki hafa fyrir
löngu uppgötvað Stefán og gert
vandaða útgáfu með efni þess-
ara bóka. Það er alveg áreiðan-
legt að ekki þyrfti að óttast
slæmar móttökur.
Gutti komdu heim
Tíminn og
tækifærin
Kvæðin i þessum bókum eru
afar misjöfn að gæðum, og það
hefur höfundur þeirra gert sér
ljóst strax frá upphafi. I
upphafsorðum bókarinnar:
Segðu það börnum, segðu það
góðum börnum, segir Stefán
m.a.: „öll eru þessi kvæði tals-
vert komin til ára sinna og þau
elstu hafa náð þritugu. Ekki var
það sérstök, knýjandi löngun til
skáldlegra afreka, sem réð þvi,
að þau urðu til, ög mun það á
þeim sjást, þvi miður. Söng-
stjóra Drengjakórs Reykjavik-
ur vantaði texta við lög, sem
hann óskaði að láta kórinn
syngja. Þá varð Guttakvæðið
til, Óli skans og ýmis fleiri.
Fyrir atbeina söngstjórans og
kórsins náðu þessi litlu kvæði
feikna vinsældum. Siðan kom
fyrsta kverið með þau innan-
borðs og seldist ört. Þetta þótt
höfundinum notalegt. Hann
umgekkst margt fólk, sem var á
þvi aldursskeiði, er kvæðin töl-
uðu til, og nú var hvert tækifæri
gripið til að auka vinsældirnar
og láta ljós sitt skina yfir því
fólki. Þannig eru til að mynda
tvö kvæði hér I bók, sem fögn-
uðu upphafi sinu á töflunni I
skólastofunni og voru sungin
þaðan um leið og þau urðu
til.. Þvi miður var nefndur
yrkingamáti ekki heppilegur
fyrir vandvirknina og hefur þó
allt verið látið óbreytt i undan-
farandi útgáfum. Orsakir þess
eru langt mál i frásögn og bezt
að sleppa þvi.”
Þessi formáli segir talsvert
um tilurð kvæðanna, en ekki
nóg. Mér þykir liklegt, að mörg
þessara ljóða séu ort af
ákveðnu tilefni, séu tækifæris-
ljóð. Þ.e. að þau eigi sér sögu.
Og þá sögu væri gaman að
þekkja, ekki bara fyrir fullorðið
bókfrótt fólk og grúskara,
heldur lika fyrir þá sem Ijóðin
eru fyrst og fremst ætluð, börn-
in sjálf. Stefán Jónsson var
vinsæll höfundur i lifanda lifi, en
það er ekki fyrr en fyrst nú að
augu fólks eru að opnast fyrir
þvi, hversu merkilegur höfund-
ur hann var. Og vegur hans á
enn trúlega eftir að aukast. Það
er eftirsjá að þvi hversu litið
STEFÁN JÓNSSON
Sagan af
GUTTi
var skráð um ævi og störf þessa
ágæta höfundar og um einstök
verk hans meöan hann var
sjálfur til frásagnar. En úr
þessu má ennþá bæta að
nokkru með þvi að safna mark-
visst upplýsingum meðal þeirra
mörgu sem þekktu hann.
Einföidun
á sannleika
Eins og ég gat um áður eru
kvæðin misjöfn að gæðum. Einn
kost hafa þau þó öll til að bera.
Þau eru afskaplega vel fallin til
söngs. Mörg þeirra hafa verið
almenningseign um langt skeiö
og sýnir það best hversu sigild
þau eru. Nægir að nefna kvæðin
um Gutta og Ara og Systa min
litla. Mörg kvæðanna eru
Það er
GAMAN
að syngja
bókmenntalegar perlur. Get ég
ekki stillt mig um að tilnefna
þrjú dæmi, þótt slikt val orki
alltaf tvimælis þegar miklu er
að taka. Smalasaga, sagan af
þeim Jóni, Dóna og Skjóna, er
leikur að orðum og snilldarverk,
hvort sem litið er á form eða
innihald. Sama er að segja um
kvæðið: Stillinn, sem endaði
aldrei. Ljóðið um Labbikút er
lika snilld.
Flest má stærðar iögum lúta,
litið þýða mun þvi enn
fyrir litla labbakúta
að langa til að sýnast menn.
Er þessi siöasta visa ekki góð,
sama út frá hvaða sjónarmiðum
DJ» TT J
l'KJ U
ævintýri
r~~
V s t
1
1 í VF'ji
fæP'N' *■' r - li
n 1 *-;•**:
STEFÁN JÓNSSON
hún er skoðuð. Stefán Jónsson
hefur sérstæða kimnigáfu, sem
bregður hvarvetna fyrir i verk-
um hans. Kvæðin hans eru létt
og skemmtileg en aldrei yfir-
borðsleg eða innantóm. Þau
bera vitni um jákvætt lifsvið-
horf.
Þessi fjögur kver koma út i
sem næst upprunalegu formi.
Þau eru myndskreytt af
Tryggva Magnússyni og er
óþarft að fjölyrða um ágæti
verka þess alkunna teiknara.
Að lokum langar mig til að
undirstrika hversu það er
BOKMENNTIR
eftir Bergþóru
Gísladóttur
vandasamt og piikið I ráðist að
gera heildarútgáfu af verkum
Stefáns Jónssonar. Til að sjá um
þessa útgáfu hefur verið ráðinn
sérstakur maður, svo forráða-
menn útgáfunnar virðast hafa
skynjað við hvern vanda var að
fást. Þessi vandi kemur m.a. til
af þvi, hversu fjölbreytileg verk
Stefáns eru. Þegar gefa á út
verk snillings á borð við Stefán
Jónsson hefði mér fundist sjálf-
sagt að útgáfan tæki til allra
verka hans, fyrir börn og
fullorðið fólk. Og að hún væri i
timaröð svo unnt væri að sjá
þróunina i verkum hans og fá
heildaryfirsýn. Það er einfald-
lega ekki hægt að flokka verk
Stefáns Jónssonar i barna og
fullorðinsbækur. Og ef sú flokk-
un er gerð þá verður hún aldrei
annað en vitleysa. Engu að sið-
ur hefur hér verið tekinn sá
kostur að gefa út ritsafn með þvi
sem kallað hefur verið barna-
og unglingabækur. Þeirri
einföldun á sannleika fylgja
vafalaust einhverjir kostir.