Tíminn - 13.07.1966, Blaðsíða 8

8
MIÐVIKUDAGUR 13. júlí 1966
r

Þann 17. júni sl. voru hundr-
að ár liðin siðan fyrsta kaup-
félag á Norðurlöndum, sem
starfað hefur óslitið, var stofn-
að. Kaupfélög höfðu verið
stofnuð á ýmsum stöðum á
Norðurlöndum áður. En þau
höfðu öll orðið skamimlíf. Hins
vegar voru þau þýðingarmikill
neynsluskóli og undirbiuggu
jarðveginn fyrir öfluga sam-
vinnuhreyfingu.
Þetta elzta núlifandi kaup
félag á Norðurlöndum var
stofnað í litlum bæ í Norður-
Jótlandi, nokkru fyrir norðan
Limafjörðinn, sem heitir Thist-
ed. Nú er þar n.l. 12 þús.
manna bær. Árið 1866 var þar
sóknarprestur, sem hét Hans
Christian Sonne. Hann hafði.
eins og allir góðir prestar,
Hluti af tjaldinu, þar sem um 1000 manns sátu til borðs í afmælishófli Thisted Arbejderforenings 17.
júní 1966.
Félagshyggja og hátíðarskap
áhuga á ' andlegri velferð
sóknarbama sinna, en honum
skildist, að fátækt og skortur
á daglegu brauði stóð fólkinu
fyrir þrifum bæði í andlegum
og líkamlegum efnum. Séra
Sonne var gáfaður, fróður og
velviljaður. Hann þekkti tii
kaupélagshreyfingarinnar, sem
grundvölluð var í Rochdale
1884 og tók nú til að boða
sóknarbömum sínum kenning-
ar og grundvallaratriði sam-
vinnuhreyfingarinnar ásamt
hinum heilögu fræðum. Árang-
ur þess varð sá, að hinn 17.
júní 1866 var kaupfélagið í
Thisted stofnað með 109 fé-
iagsmönnum. Það hlaut nafn-
ið Thisted Arbejderforening
og heitir svo enn þann dag
í dag, þótt langflest kaupfélög
í Danmörku hafi tekið upp
nafnið Bruysforening (Neyt-
endafélag). Að fyrirmynd kaup
félagsins í Thisted voru svo
kaupfélög stofnuð víðs vegar
um Danmörku og nú eru fé-
Aldarafmæli
kaupfélag-
anna á Norð-
urlöndum
lagsmenn neytendafélaganna n.
1. 700.000.
Ári síðar, 1867, var elzta nú-
lifandi kaupfélag stofnað í Nor-
egi og sama ár í Svíþjóð.
Danskir samvinnumennn
minntust hundrað ára afmælis-
ins á margvíslegan hátt. Aðal-
hátíðahöldin fóru fram í Thist-
ed dagana 16. til 19. júní og
þó einkum á stofndaginn þann
17. júní. Þann dag var 26 stiga
hiti í skugganum og heiður
himinn. Forstjóri danska sam-
vinnusambandsins, FDB .stjórn
þess, fulltxúaráð og margir aðr-
ir samvinnuleiðtogar heimsóttu
kaupfélagið og tóku þátt i há-
tíðahöldunum. Auk þess marg-
ir gestir aðrir. Búð kaupfélags-
ins er enn hin sama og fyrir
hundrað árum, noma hvað hún
hefur verið stækkuð að mikl-
um mun og færð í nútíma horf.
Úti fyrir húsinu er brjóstmynd
af séra Sonne á háum fótstalli.
Búðin sjálf var fagurlega
skreytt að utan og innan.
Skammt frá búðinni er ráð-
hústorg bæjarins. Þar blakti
við hún hinn 17. júní stór ís-
lenzkur fáni ásamt danska fán-
anum.
í tilefni af aldarafmælinu
hafði 1 danska samvinnublaðið,
Samvirke, boðið ritstjórum og
blaðamönnum hinna annarra
samvinnublaða á Norðurlönd-
um til ráðstefnu um sameigin-
leg vandamál og viðfangsefni
samvinnublaðanna. Var ráð-
stefnan haldin í nýju hóteli í
litlu þorpi, Hansholm, vestur-
strönd Norður-Jótlands, 22
km frá Thisted. Ráðstefnuna
sóttu tveir Finnar, þrír Svíar,
þrir Norðmenn, einn íslending-
ur (Páll H. Jónsson) og þrír
Danir.
Þótt aðalráðstefnan væri
haldin í Hótel Hanstholm hófst
hún I Thisted 17. júní. Var þá
lagður blómsveigur að fótstalli
mvndarinnar af séra Sonne.
koimið við í hinni hundrað ára
gömlu búð og heilsað upp á
kaupfélagsstjórnina og kaup-
félagsstjórann og um kvöldið
var öllum þátttakendum boðið
til veizlu sem Thisted Arbejd-
erforening hélt félagsmönnum
sínum.
' Eins og fyrr segir er Thisted
litlu stærri bær en Akureyri.
Þar var ekkert hús nógu stórt
til þess að rúma alla boðsgesti
afmælishófsins. Var því gripið
til þess ráðs, að slá upp tjaldi
í úthverfi bæjarins. Sátu þar
til borðs n.l. 1000 manns. Tjaid-
ið var hið bezta skreytt, há-
talarakerfi með. ágæfcum, svo
að hvert orð, sem talað var
heyrðist vel um allt tjaldið. í
miðju tjaldi var hækkaður pall-
ur fyrir hljómsveit og ræðu-
menn.
Lengi var setið til borðs og
gekk þó öll framreiðsla greið-
lega. En margar ræður voru
fluttar og mikið sungið og
skemmtu menn sér hið bezta.
Ekkert vín var veitt og ekki
áfengur bjór.
Veizlustjóri í þessu mikla af-
mælishófi var kaupfélagsstjór-
inn í Thisted, Ravn Sörensen,
en formaður kaupfélagsstjórn-
ar bauð gestina velkomna.
Sagði hann meðal annars: Við
vitum að erfiðleikar frumherj-
anna voru miklir. En vegna
þess hve samvinnúhreyfingin
er sterk nú i dag, finnst okkur
allt sem þeir börðust fyrir sjálf
sagður hlutur Margt hefur
áunnizt síðustu hundráð ár. En
við trúum því, að enn meira
vinnist næstu liundrað ár.
Aðalræðu kvöldsins flutti
prófessor P. Nyboe Andersen,
formaður danska samvinnusam
bandsins, F.D.B.
Nyboe Andersen sagði, að
erfitt væri fyrir nútíma fólk að
gera sér í hugarlund hve smátt
hefði verið byrjað í Thisted
fyrir 100 árum. Fyrsta árið var
helmingurinn af umsetning-
unni rúgbrauð. Síðan sagði
hann í stuttu máli frá stofn-
un kaupfélagsins, en stofnfund-
irnir voru haldnir í gamalli
vöruskemmu undir handleiðslu
séra Sonnes. Nyboe Adersen
Núverandi formaður Thlsted
Arbejderforening, Vllhelm Nlel-
lagði áherzlu á, að hlutverk
séra Sonnes í danskri samvinnu
sögu hefði fyrst og fremst ver-
ið það, að flytja hugsjónir vef-
aranna frá Rochdale til Dan-
merkur og laga þær eftir dönsk
um staðháttum. Hann kom ekki
fram með nýjar eða frumlegar
hugmyndir, en hann skyldi, og
'það var það, sem gerði hann
svo stóran, að félagslegur áhugi
gat ekki einungis lifað sem
góðgjörðarstarfsemi. heldur
varð hann að vera máttur til
sjálfshjálpar. Hann trúði því,
að fólkið gæti hjálpað sér
sjálft, ef félagslegur máttur
þess væri virkjaður á hagkvæm
an hátt.
í upphafi var venjan sú,
sagði prófessorinn, að það voru
embættismenn, sem stóðu að
stofnun félaganna. Þt?gar kirr..i
fram um 1880 var hið venju-
lega fólk orðið sjálfbjarga í
þeim efnum, þróunin tók aðra
stefnu og bændurnir urðu fyr-
irliðar félaganna.
Hinir 109 félagsmenn, sem
byrjuðu í Thisted, Arbejderfor-
ening, sagði Nyboe Andersen,
eru nú orðnir að 700.000 í Dan-
mörku og samtals eru 3,5 millj.
heimili á öllutm Norðurlöndum
í kaupfélögum. Fyrsta búðin
hér í Thisted er orðin að 2.300
í Danmörk einni, og kaupfélög-
in fara með einn sjötta allrar
smásöluverzlunar í Danmörku.
Undirstaðan er enn hin sama
og hún var í Rochdale og
Thisted, og grundvallarreglurn
ar þaðan munu alla daga verða
það bjarg, sem samvinnnhreyf-
ingin stendur á. Takmarkið
er það sama í dag og fyrir
100 árum: velferð heimilanna.
Stofnun kaupfélagsins í ThLst
ed var táknræn fyrir þá þró-
un, sem nú tók að hafa svo
mikla þýðingu fyrir landið allt,
hélt próf. Nyboe Andersen
áfram. Stjómir félagsins og fé-
lagsmennimir hafa kynslóð eft
ir kynslóð staðið vörð um þann
fjársjóð, sem séra Sonne gaf
þeim, og sem alla daga hefur
verið hlutverk kaupfélaganna
að varðveita: velferð og þroska
fjölskyldnanna.
Oft er það svo, að kynslóð-
in, sem tók við næst á eftir
frumherjunum, stendur I
skugga þeirra, en einnig hún á
það skilið að hennar sé minnzt
í dag. f Heilagri Ritningu era
miklar frásagnir af ævi Abra-
hams, en um son hans ísak
er aðeins sagt: Hann hélt opn-
um brannum feðranna. Það er
að vísu ekki eins stórkostlegt
hluitverk, en samt sem áður
óhjákvæmilega nauðsynlegt,
sagði Nyboe Andernen að lok-
um um leið og hann óskaði
félaginu til hamingju með af-
mælið og framtíðina. — Ef til
vill kemur sá dagur, að kaup-
félagið í Thisted verður ekki
lengur til sem sjálfstætt félag
og öll kaupfélögin verða sam-
einuð í eitt: Kaupfélag Dan-
merkur. en það er ekki það,
sem skiptir höfuðmáli. Aðalat-
riðið er, að hugsjón haldi
áfram að lifa.
Engin tök eru að rekja hér
nema lítið brot þess, sem sagt
var í þeim mörgu ræðum, sem
fluttar vora að hátíðarræðunni
lokinni. Bæjarstjórinn í Thist-
ed sagði meðal annars að eng-
inn efi væri á, að það hefði
haft sína þýðingu fyrir Thisted
að fyrsta kaupfélagið var eln-
mitt stofnað þar. f nafni bæj-
arfélagsins flutti hann kaupfé-
laginu árnaðaróskir og sagðist
vona að það mætti alltaf hafa
I þjónustu sinni dugandi menn
og vaxa og blómgast í fram-
tíðinni eins og hingað til.
Fulltrúi F.D.B. í Norður-Jót-
landi sagði meðal annars í
sinni ræðu: Samvinnuhreyfing-
in hefur með starfi sínu í 100
ár orðið þátbur í lífi fólksins.
Hið stærsta við hreyfinguna er
hið ósýnilega: heilbrigður fé-
lagslegur skilningur.
Formaður Kaupfélagsstjóra-
félagá Danmerkur fór nokfaum
orðum um stöðu kaupfélacs-
stjórans innan samvinnuhreýr-
ingarinnar. Hann líkti þeim
við liðsforingja í fremstu víg-
Iínu og rökstuddi þýðingu
þeirra fyrir vöxi og viðgang
samvinnuhreyfingarinnar. Úf
frá lögmálinu, að aga þá sem