Tíminn - 16.07.1966, Qupperneq 5

LAUGARDAGUR 16. júlí 1966
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. F\illtrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gíslason. Ritstj.skrifstofur i Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
greiðslusíml 12323. Auglýsingasími 19523 Aðrar skrifstofur,
sími 18300. Áskriftargjald kr. 105.00 á mán. innanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f.
Á hraðbrautinni
Borgarstjórinn í Reykjavík hefur haft ærinn starfa
undanfarnar vikur, og vart mundi SjálfstæSisflokkurinn
hafa haldið meirihluta sínum í Reykjavík í bæjarstjórnar-
kosningunum um daginn, ef hann hefði lokið þeim störf-
um fyrir kjördag.
Þessar annir borgarstjórans eru í því fólgnar að reikna
út, flytja og knýja gegnum borgarstjórn stórfelldustu
hækkanir á gjaldtöxtum þjónustustofnana borgarinnar,
sem um getur 1 einum áfanga, og af öllum sólarmerkjum
að dæma, er’þessari þokkalegu vertíð borgarstjórans
varla lokið enn.
Stórhækkun útsvaranna var morgunverk íhaldsmeiri-
hlutans á kjörtímabilinu, og ekki var sól runnin hátt, er
hækkun hitaveitugjaldanna fylgdi á eftir. í gær lyftust
strætisvagnagjöldin myndarlega. Og enn er skammt liðið
á dag.
í þessum morgunverkum hefur borgarstjórinn fylgt
dyggilega þeirri búmannsreglu að geyma ekki til morg-
uns það, se rnhann getur gert í dag. Þess vegna lætur
hann sér ekki nægja að hækka fyrir orðinni dýrtíð, held
ur hækkar lí'ka fyrir fyrirsjáanlegri dýrtíð morgundags-
ins, því að hann veit, að stefna ríkisstjórnarinnar er hvik-
laus, og dýrtíðarvegurinn beinn og greiður. Hann veit
einnig, að miklu máli skiptir að hafa „system“ í stjórn-
inni og samræmi í stefnu borgar og rikis, jafnvel betra,
að aka á undan samferðamanninum og myndarlegra að
hafa forystu og auka heldur hraðann fremur en vera
dragbítur.
Virðist nú helzt, að kappakstur þeirra Geirs og Bjarna
á dýrtíðarhraðbrautinni sé hafinn. Bjarni tók forustuna
með því að hlevpa 100 millj. kr. aðstoð við útveginn
beina leið inn í verðlagið og vísitöluna. herti meira að
segja á stórhækkun fiskverðsins og bætti síðan við ýms-
um smásprettum. Geir var þá nokkuð á eftir um stund
og tafðist við kosningabasl. En síðan hefur hann dregið
mjög á Bjarna. eins og hækkanirnar síðustu daga sýna
bezt og er í keppnisskapi. Er nú vafalaust nýrra tíðinda
að vænta af kappakstrinum, en þótt leikurinn sé spenn-
andi, er aðgangseyrir áhorfenda að skemmtuninni dýr.
Borgarstjórinn hefur og bætt keppnisstöðu sína með því
að taka upp sama lag og Bjarni — að hafa sjálfdæmi.
Eins og rikisstjórnin verður sér úti um heimild Alþing-
is til þess að hækka ýmislegt á eindæmi eða draga úr
lögákveðnum framkvæmdum, útvegar borgarstjórinn sér
og knöpum sínum sjálfdæmi til að hækka strætisvagna
gjöld, þegar þeim sjálfum þykir hæfa, og losnar þannig
við tafir og leiðindi í borgarstjórninni. Hvað á hún að
vera að flækjast fyrir köppum sínum?
Útlendingar sigra íslendinga oftast í kappleikjum, en
í þessari íþrótt eru þeir Geir og Bjarni Evrópumeistarar
— líklega heimsmeistarar. Við þá þýðir ekki einu sinni
heimsveldi að keppa.
En islenzka þjóðin — áhorfendurnir — líta með nokkr-
um óhug á leikinn og þykir skemmtigjaldið hátt. Það
hvarflar jafnvel að Morgunblaðinu þessa daga, að kapp-
akstur þeirra Bjarna og Geirs eigi ekki alþjóðarhylli.
Það er eitthvað að tala um, að ástandið sé að verða svip-
að og 1960 en það ástand hefur Mbl. talið til þessa há-
mark ófremdarinnar. Það er eins og blaðið sé farið að
gruna, að íhaldsleikurinn, sem hófst 1960. sé farinn
út um þúfur, og því þurfi að byrja á honum aftur — en
auðvitað sama leiknumH
TÍMINN
ERLING BJOL, PROFESSOR:
Nýjar rannsóknir á því, hvaö
olli sigri nazismans forðum
'Félagar í hinum þýzka flokksher Jafnaðarmanna, Reichsbanner,
halda hér mófmælafund gegn áhrifum nazismans. 31. janúar var
Hitler útnefndur. Þessi fundur er haldin nokkrum dögum síðar i
febrúar 1933. Eftir kosningarnar einum mánuði síðar, 5. marz 1933,
tók Hitler öll völd í sínar hendur.
DREPSÓTT yfir Evrópu
sagði Hartvig Frisch á sinni
tóð, og hafði á réttu að standa.
Aðförum Hitlers hefur verið
lýst greinilega, en allt til þessa
hefur í raun og veru verið al-
veg vanrækt að rannsaka vírus-
inn, sém olli því, að hann komst
til valda.'
Ganga má út frá, að í stjórn-
málum 20. aldarinnar hefur
enn ekki orðið vart örlagarík-
ara fyrirbæris. En þessi skil-
greining er ekki í samræmi við
venjulegar aðgerðir sagnfræð-
inganna. Þarna þurfa að koma
til stjómmála- og félgsfræði
og aðferðir félagssálfræði, en
þessu kann að vera örðugt að
beita þegar fortíðin á í hlut.
Bandarískur sagnfræðingur,
William Sheridan Allen að
nafni. hefur reynt þetta við
rannsókn sína á því, hvernig
nazistar náðu völdunum í þýzk-
um meðalbæ. (The Nazi Seizure
of Power, eftir William Sheri-
dan Allen, gefin út hjá Eyre
og Spottiswoode í London, verð
30 shillingar).
En segja má þó, að Thal-
burg, sem Allen nefnir svo, sé
ekki þýzkur meðalbær í raun
og veru, félagslega séð. Hann
varð meira en í meðallagi naz-
istískur, þar sem NSDAP hlaut
2/3 atkvæða i bænum móti 2/5
hlutum í Þýzkalandi sem heild.
En bærinn er aftur á móti mjög
vel til þess fallinn að sýna.
hvað það var, sem aflaði Hitler
áhangenda.
YFIRLEITT staðfestir ná-
kvæm könnun Allens það, sem
alltaf hefur veríð élitið, eða að
það hafi verið efnahagskrepp-
an mikla og hið almenna at-
vinnuleysi, sem gaf Hitler byr
undir báða vængi. Könnunin
skýrir þessa mynd og sýnir sér
í lagi, hvernig hið almenna at-
vinnuleysi, sem einnig Var við ,
að stríða í Englandi og Banda-
ríkjunum, hafði allt aðrar og
örlagaþrungnari afleiðingar í
Þýzkalandi en þar.,
Könnunjn á félagslegri upp-
byggingu í Thalburg, áður en
nazistar náðu völdunum, leiðir
í ljós ótrúlegan margbreytileika
og fjölda alls konar þjóðernis-
legra og hernaðarlegra sarntaka
og klúbba. íbúarnir voru því
mjög næmir fyrir smitun naz-
ismans. Ennfremur var stétta-
munur mjög mikill í bænum.
fremur þó sálfræðilegs en efna
hagslegs eðlis. í þessu efni er
mikill munur i hinu þýzka sam-
félagi og því bandaríska að
minnsta kosti.
Annars vegar er jafnaðar-
stefnan, hins vegar hin borg
aralega skípan. Þýzku jafnað-
armannasamtökin voru ríki í
ríkinu mjög umfangsmikil og
að mörgu leyti aðdáunarverð
stofnun, sem sá um áhangend-
ur sína frá vöggu til grafar.
Allen leggur áherzlu á, að
jafnaðarmenn hafi verið þeir
einu, sem skildu frá því fyrsta,
hvað í nazismanum fólst. En
jafnaðarmenn ályktuðu rangt
um hann að einu leyti, og það
átti eftir að verða örlagaríkt.
Þeir héldu, að nazistar mjrndu
taka völdin með byltingu. Þess
• vegna mynduðu þeir sjálfir og
1 treystu þann hluta ríkisbákns-
ins, sem á að veita varnir gegn
slíku. eða her, en þar sem lýð-
ræði á að haldast verður rík-
isvaldið að einoka herinn.
Flokksher jafnaðarmanna,
Reichsbanner, var einnig mik-
ilfengleg stofnun. En tilvera
hans stuðlaði að falli Weimar-
lýðveldisins. Hún hafði það í
för með sér, að SA-mennirnir
höfðu mótherja að berjast við
og tókst á þann hátt að mynda
og útbreiða þá sögn, að jafn-
aðarmannaflokkurinn væri
byltingarflokkur og brúnstckk-
uðu sveitirnar væru verndarar
iborgarakerfisins. Byltingaótt-
inn, — sem magnaðist um all-
an helming við að sjá þúsundir
atvinnulausra manna streyma
til Thalburg til þess að leita
sér opinberrar aðstoðar, —
hratt borgurunum beinf í fang-
íð á Hftler. Weimar-lýðveldið
dó í raun og veru úr hræðslu
á þennan hátt.
HINIR atvinnulausu urðu
ekki nazistar. Atkvæðatala Jafn
aðarmanna var nálega óbreytt
allan þann tíma, sem könnunin
nær til, og þeir fáu fylgismenn,
sem þeir misstu. gengu i lið
með kommúnistum. Nazistar
öfluðu sér fylgis meðal borg-
aranna, sem segja mætti að
kreppan kæmi lítið sem ekki
fram á. Allen sýnir fram á, að
sparifjárinnstæður bæjarbúa
héldu jafnt og þétt áfram að
aukast á kreppuárunum. Naz-
isminn var því vörn borgar-
anna gegn þeim fátæku.
Jafnaðarmönnum varð á sú
skyssa, að þeir létu egna sig.
Allen sýnir fram á síaukna
árekstra og götubardaga milli
SA og Reichsbanner á árunum
1930 til 1932. Enn ljósara verð-
ur þó hvílík skammsýni þetta
var þegar þess er minnst, að
jafnaðarmenn fóru með völd i
Prússlandi, — ásamt kaþólska
miðflokknum, en hann var sá y
eini af hinum þýzku lýðræðis-
flokkunum, sem stóðst nazism-
ann — og Prússland var í senn
stærsta fylkið og mesta lýðræð
isfylkið í þýzka sambandsrík-
inu.
Þessi mikla samsteypa lét
ríkisstjórn yon Papen, sem ekki
hafði að baki sér meirihluta
í þinginu, setja sjg frá völdum
árið 1932. og afleiðingar þess
urðu hörmulegar. Með þessu
var af höndum látið lögmætt
vald, og ef stöðva átti með
valdi hreyfingu eins og nazism
ann hlaut það að verða að ger-
ast fyrir atbeina ríkisvalds.
Prússneska uppgjöfin var
enn hryggilegri vegna þess, að
bæði var nazistabylgjan tekin
að lækka og áhrif efnahags-
kreppunnar farin að fjara út
haustið 1932, — eða áður en
Hitler tók við völdunum, — og
eins fyrir þá sök, að jafnaðar-
menn höfðu sjálfir með uppá
stungum sínum um stóraukna
atvinnu á vegum hins opinbera,
markað þá braut, sem Hitler
átti eftir að halda til þess að
vinna bug á kreppunni.
Næsta táknrænt er, að fyrsta
árið eftir valdatökuna urðu
umfangsmiklar íbúðabyggingar
éitt aðal skrautnúmer nazista
í Thalburg. Jafnaðarmenn
höfðu undirbúið þessar íbúða-
Framhald á bls. 15.