Vísir - 09.08.1975, Blaðsíða 7

Vísir. Laugardagur 9. ágúst 1975
cTVIenningarmál
Ekki á klafa hjá neinum
MYNDUST
Magnús Tómasson
myndlistarmaður hef-
ur staðið framarlega i
starfsemi SÚM undan-
farin ár, bæði i skipu-
lagningu sýninga, og
með framleiðslu ó-
venjulegra verka úr
margskonar efni, svo
sem úr járni, blikki,
plasti, tré gúmmi og
fleirum. Einna þekkt-
ust af verkum hans er
„Stóra Flugan” sál-
uga. En Magnúsi er
fleira til lista lagt og er
nú m.a. að ljúka við að
breyta gamalli hlöðu i
vinnustofu og ibúð i
Vesturbænum.
A.I.: Þinn ferill er að mörgu
óvenjulegur Magnús, t.d. fórst
þú beint á Dönsku Akademiuna
1963 tvítugur maður, án þess að
hafa komið við I Myndlistar-
skóla hér. Hvernig stóð á þvi?
M.T: Það var þessi oflátungur
i manni. Ég var að gutla i
Menntaskóla fram i fimmta
bekk en hætti svo og vildi
komast út i listina. Þá hafði
Jóhannes Geir verið mér mjög
alúðlegur og haukur i horni
hvað listáhuga minn snerti. Þá
sendi ég myndir út til Akademl-
unnar og Svavar Guðnason var
svo elskulegur að mæla meö
mér, eins og hann gerði fyrir
Tryggva Ólafsson og Eyjólf
Einarsson. Þar var Egill Jacob-
sen, gamall kollega Svavars við
völd og ég var tekinn inn.
A.I: Nú varst þú með einka
sýningu 1963, áður en þú fórst
út. Hvað var að sjá á henni?
M.T.: Báta og landslag,
þetta venjulega — undir alls-
konar áhrifum. Ég hef lúmskt
gaman af þeim þegar ég sé þær,
annars eru þær týndar flestar.
Það voru þesskonar myndir
sem ég sendi út.
A.I.? Hvaða þýðingu hafði svo
Akademian fyrir þig?
M.T.: Málaraskólinn sjálfur
var afskaplega gamaldags,
maður gat alveg eins verið
heima hjá sér og teiknað. En ég
var ákveðinn i að fá eitthvað út
úr verunni þar sem ég ætti ekki
kost á að læra heima og fór i
Grafik og Rýmisdeild
Steerup-Hansens. Þar fór fram
mikil tilraunastarfsemi með
plast, járn, allt mögulegt.
Myndhöggvaradeildin var bara
steinrunninn akademismi. Það
mætti e.t.v. segja að ég hafi
haldið mig við tilraunir siðan.
Það var ákaflega skemmtilegt
að búa i Höfn þá og sjá hvernig
tiðarandinn breyttist — frá
majonis og smörre-brödstiman-
um til pornótimans.
A.I.: Hvernig var svo þinu
sambandi við FIM og SÓM
háttað á þessum lærdómsárum
þínum?
M.T.: SÚM var að sjálfsögðu
búið að sýna frá 1965, Hreinn
Friðfinnsson, Jón Gunnar og
Sigurjón Jóhannsson höföu sýnt
undir merki þess, en þar eö ég
var að mestu I Höfn var mitt
samband við þá ekki eins náið
og skyldi. En svo hafði ég unnið
einhverja samkeppni 1967 og
þótti tækur I FÍM um leið. 1968
kom ég svo heim og þá hafði
Kristján Guðmundsson náð i
þetta húsnæði sem varð Galleri
SÚM. Það var áður trésmiða-
verkstæði og við tókum það á
leigu, gerðum það upp, klædd-
um veggi, máluðum o.s. frv. —
allt af litlum efnum. Siguröur
Guðmundsson var svo fyrstur til
að sýna þar.
A.I.: Hverjar voru svo for-
sendur SÚM, að þvi er þér
fannst?
M.T.: SCM var einfaldlega
hópur af ungu fólki sem vildi
sýna það sem þvi sýndist, án
þess að utanaðkomandi hefðu
einhverja stjórn á. Þetta var
félagslegt fyrirbæri, samstarf
án manifestó — það hefði i raun
verið erfitt að koma saman
sliku plaggi þvi einstaklingar
innan SÚM höfðu ákaflega mis-
munandi skoðanir. Sumir voru
pólitiskt sinnaðir, aðrir ekki og
allt i lagi með það. Einnig voru
kynntir nýir straumar i er-
lendri myndlist. SÚM var án
efa eina lifsmarkið I islenskri
list á þessum tima.
A.I.: SÚM var þá ekki stefnl
gegn FÍM eins og Bragi As-
geirsson vill meina?
A.I.: Gátu þá allir sem vildu
fengið inngöngu i SÚM?
M.T: Nei, þvi SÚM var ekki
hugsað sem stéttarfélög og gat
ekki tekið að sér slikt hlutverk
upp á eigin spýtur. SÚM var
félags fólks með svipað hugar-
far.
A.I.: Hver var svo þin per-
sónulega afstaða til list-
sköpunar? Voru þin verk fyrst
og fremst experiment, eða kom
csþetikin einnig inn i spilið?
M.T.: Ég hef alltaf verið
fagurkeri i mér. En „fallegt” er
svo afstætt hugtak. Margt af þvi
sem fólk kallar „ljótt” við min
verk, finnst mér sjálfum fallegt.
Við getum e.t.v. sagt að ég sé á
hötturn eftir nýrri fagurfræði.
Magnús Tómasson i vinnustofu sinni. —Ljósm.: Bragi.
M.T.: Langt frá þvi. Bragi er
búinn að ljúga þessu svo oft að
hann er farinn að trúa þvi. Það
var enginóvildá milli. En það er
eins og margir eldri listamenn
séu haldnir paranóiu, þeir halda
að öllu nýju sé stefnt gegn þeim.
A.I.: Hvernig urðu svo sam-
skipti SÚM og FÍM næstu árin?
M.T.: Ég og nokkrir aðrir
yngri menn sem vorum i FIM
gerðum itrekaðar tilraunir til að
fá félagið til að taka inn ungt
myndlistarfólk. En alltaf var
verið að þrengja inntöku-
skilyrðin og gera þetta aö
exklúsifari félagsskap, svo við
sögðum okkur úr FÍM. En ég vil
taka það fram að mér finnst
viðhorfin hafa breyst og i stjórn
FIM eru nú margir ágætis-
menn. En við vildum gera FIM
að hreinu stéttarfélagi og Guð
veit að slikt félag er lifs-
nauðsyn. Rikið notar mynd-
listarmenn sem skrautfjöður I
þjóðhátiðarhatt eða aöra hatta,
þegar þvi sýnist, en vill ekki
borga brúsann. Sigurður
Guðmundsson bar fram ágæta
tillöguum,að FÍM yrði gert að
slikum félgsskap, og fengju allir
inngöngu sem teldu sig af fyllstu
sannfæringu vera að búa til
myndlist — án gæðaprófs. Hann
tók sem dæmi að i Dagsbrún
þyrfti verkamaður ekki aö sýna
fram á hversu stóran skurð
hann gæti grafið til að 'fá
inngöngu.
En stundum leiði ég esþetikina
alveg hjá mér, og þá er ég að
reyna að koma af stað hug-
kveikjum, hugmyndatengslum,
— og þá stundum með snert af
meinhæðni. Þetta gæti t.d. átt
við „landslagsmyndir” minar.
Þingvallamynd eftir mig er
innrammaður mosi og vatn i
krukku, hvort tveggja frá Þing-
völlum. Þetta er kjarni mynd-
efnisins, ekki satt. Mér fannst
þetta sjálfum reglulega fallegt.
A.I.: Einnig er mikið um
Ijóöræna leiki i verkum þinum.
M.T.: Þau eru mörg
„litterer”. Ævintýri og söngur,
eins og um Litlu gulu hænuna.
Svo langar mig að gera máls-
háttamyndir. Annars les ég ekki
ljóð, ég er alveg steinhættur að
lesa nokkurn skapaðan hlut,
nema til þess að svæfa mig.
Proust er t.d. ágætur við svefn-
leysi.
A.I.: Það er erfitt að tala um
stilþróun eða heildarsvip I sam-
bandi við þin verk — þarna eru
„relief” myndir, dósin stóra,
kassarnir, gúmmipúturnar og
flugur, flest gjörólikt. Breytir
þú til af ásettu ráði?
M.T.: iÉg hef ekki hugsað
mikið um þetta. Min starfsævi
hefur skipst nokkuð eðlilega i
vissar „periódur”, sem gjarnan
stjórnast af einhverri vissri
tækni. Tæknin hefur mikil áhrif
á það sem maður gerir hverju
sinni. Ég bý til fjöldann allan af
verkum i huganum og svo steypi
ég, hamra, móta eða negli
saman eftir þvi sem hug-
myndirnar kefjast. Ég á mér
ekkert uppáhaldsefni til að
vinna úr.
A.I.: Er e.t.v. hægt að segja
að eitt einkenni á þinum verkum
sé að teflt er saman hinu lifræna
og vélræna?
M.T.: Jú, stundum. Þar er
e.t.v. á ferðinni ákveðinn
meinhæðni, t.d. hvað snertir
nútima neytendaþjóðfélag.
A.I.: Hvar hefur þú getað
unnið sum af stærri málmverk-
um þínum?
M.T: I verksmiðju J. B. P.
hérna i nágrenninu. Þeir hafa
verið mér framúrskarandi
hjálplegir, sérlega annar eig-
andi verksmiðjunnar, Pétur
Kristinsson. Þeir hafa umborið
mig og eru alls ekki hneykslaðir
á þvi sem ég er að gera.
A.I.: Snúum okkur sem
snöggvast að tveimur verkum,
Niðursuðudósinni, gerð 1969, og
Stóru Flugunni, gerð 1970, sem
bæði vöktu mikla athygli. Hver
var tilgangurinn á bak við þessa
griðarstækkun á tiltölulega
hversdagslegum fyrirbærum?
M.T.: Ég vil nú láta fólk að
einhverju leyti sjálft um að
túlka min verk. Það mætti
kannski segja að ég hefði verið
að reyna að skapa undrunar
„móment”, með þvi að snúa
stærðarhlutfallinu alveg við
fyrir áhorfanda.
A.I.: En slik „móment” eru
varla langlif, ekki satt?
M.T.: Ja, maður vonaðist
alltaf eftir nýjum áhorfendum.
Flugan fannst mér ákaflega
fallegt, „konstrúktift” verkefni
I sjálfu sér. Það má kannski
geta þess að i barnæsku gerði ég
margar athyglisverðar tilraunir
með fiskiflugur. En ég hugsaði
ekki um „Stóru Fluguna” sem
„myndlist”, það var algert
aukaatriði. „Dósin” hefði getað
verið viss tilraun til meinhæðni
um neytendaþjóðfélag. Svo
mætti skoða „Flugnaherinn”,
sem ádeilu á múgmennsku, og
þar kom kveikjan e.t.v úr
Science Fiction.
A.I.: Hver urðu svo örlög
Stóru Flugunnar?
M.T.: Hún var fyrir mistök
send til Kaupmannahafnar af
Stedelijk safninu i Amsterdam
og þar var ég rukkaður um
flutningsgjöld fyrir hana. Ég
var þá hér heima og sendi
peninga, en ekki nógu snemma
og flugan var brennd af
Nótarius Públikus á öskuhaug-
um Kaupmannahafnar.
A.I.: Er það tilfellið að flest
þin verk hafi lent á öskuhaug-
um ?
M.T.: Það er rétt. Þeir eru
minn besti kúnni. Bæði er það að
ég hef verið á harkhólum með
vinnustofur og verkin hafa
skemmst á flakki. Svo hef ég
ekki nennt eða haft aðstöðu til
að gera við, og keyrt þau beint á
haugana. Svo er ég lika lélegur
sölumaður og hef ekki getað
komið þeim frá mér á þann hátt.
Þetta gerir ekkert til, þau eru til
á ljósmyndum.
A.I.: Við höfum komið inn á
það að mörg verk þin eru
ádeilur og taka ákveðna þjóð-
félagslega afstöðu. Má þvi ekki
kalla þau pólitisk?
M.T.: Sum þeirra innihalda
privatpólitik. Ég er ekki á klafa
hjá neinni stefnu. Þau byggjast
á persónulegum húmanisma.
A.I.: Hvað viltu segja um
„ástand og horfur” I myndlist á
tslandi i dag?
M.T.: Astand og horfur. Það
er erfitt að gera úttektir. Það
má t.d. minnast á gagnrýnend-
ur. Hér eru tveir málarar sem
skrifa um málara. Þeir eru eins
og Kexverksmiðjan Frón og
Kexverksmiðjan Esja og skrifa
hvor um annars kex, ota sinum
eigin tota — eða þá stjórnast af
einhverjum annarlegum hvöt-
um I skrifum sínum. Þá skortir
oft alla ábyrgð, og vel meinandi
Aðalsteinn
Ingólfsson
rœðir við
listamenn
fólk tekur skrif þeirra sem
heilagan sannaleika. Það má
einnig svara þessari spurningu
út frá ökonomisku hliðinni.
Listamenn þurfa að eiga
stéttarfélag til að vernda rétt
sinn fjárhagslega gagnvart
rikinu og einkaaðilum. Eins og
ég ympraði á hér áðan, telur
rikisvaldið sig geta leitað enda-
laust á náðir listamanna, þegar
mikið liggur við, en slettir svo i
þá nokkrum verðbólgukrónum
einu sinni á ári. Það má spyrja
hvort þjóð sem tekur þessa af-
stöðu til listamanna sinna geti
verið menningarþjóð. Það var
táknrænt að haldin var sýning i
minningu málara á þjóðhátiðar-
árinu, en Sigurður var einmitt
drepinn úr hor af samlöndum
sinum.
Rithöfundar hafa náð að
breyta lögum sér i hag, að ein-
hverju leyti. Myndlistarmenn
þurfa einnig að fara að ihuga
þessi mál. Ljósmyndari fær t.d.
greitt fyrir ljósmynd af lista-
verki I blöðum, en sá sem lista-
verkið skóp fær ekki krónu. Hér
þarf höfundarétturinn að koma
til. Svo geta menn braskað með
málverk listamanna, sem enn
eru á lifi og búa við slæman
kost. Listamaður ætti að geta
fengið prósentur af endursölu
eigin verks.
Einnig mætti ihuga nefskatt á
sýningargesti og berjast fyrir
þvi að „heimild” um
skreytingar bygginga verði að
lagaákvæði. Svo þarf að styrkja
Listasafnið betur og sá peningur
þarf að dreifast viðar. Nú,
sköpunarhliðin sjálf mótast að
einhverju leyti af þessum
ökonómisku vanköntum. Það er
samt ýmislegt að gerast ef að er
gáð og ég hugsa að þau fræ sem
SÚM hefur sáð eigi eftir að skila
sér. SÚM er meira að segja
farið að hafa áhrif á eldri
málara, ég hef orðið var við
miklar framfarir hjá þeim.
Annars varð ég fyrir svolitlum
vonbrigðum með verk yngri
manna á siðustu SÚM-sýningu.
Eitthvert áhugaleysi var
rikjandi meðal þeirra gagnvart
þessari sýningu, einhver tor-
tryggni. Sýningin sjálf var ekki
nógu breið og vantaði mikils-
verða menn. En það sem er
reglulega gleðilegt er þessi nýja
gróska i grafík og aukin tækni
grafikmanna.
A.I.: Hvaöer á döfinni hjá þér
sjálfum:
M. T.: Það er fyrst og fremst
þetta stóra myndverk fyrir Essó
á Suðurlandsbrautinni. Þar hef
ég unnið með arkitektunum
Guðmundi Kr. KristinSsyni og
Ferdinand Alfreðssyni, sem
hefur verið mjög ánægjuleg
reynsla. Essó hefur verið mjög
jákvætt og ánægjulegt aö þeir
skuli láta hluta af oliugróðanum
drjúpa i vasa minn. Tema
verksins sjálfs er „siðasti oliu-
dropinn’. Svo langar mig að
gera seriu af barnabókum fyrir
minn eina og tryggasta
aðdáanda, son minn fjögurra
ára — ef hann hefur þá ekki for-
framast i útlöndum og kann
ekki að meta verk min lengur.
Þá er bara um tvennt að velja,
gera út á grásleppu eða bjóða
sig fram i forsetakjör.