Tíminn - 25.09.1966, Qupperneq 7

7
SUNNUDAGUR 25. september 1966
TMMINN
SORG OG SLYS
Sumarið með birtu sinni og
blíðu hefur verið mörgum að
þessu sinni tími sorgar og
dauðaslysa.
Dag eftir dag hafa blöðin
birt fregnir af árekstrum og
slysum á vegum borgarinnar
og landsíns, já heima á tún-
um, eða inni í húsum.
IÞetta eru frásagnir, en að
baki þeirra er heill heimur af
kvölum og þrautum, brostnum
vonum, sársauka og sorgum.
Hversu margir hafa ekki ein
mitt vegna slysanna staðið í
sporum ekkjunnar í Nain, horft
á yndi sitt eða aleigu á þess-
um heimi/látið á líkbörum.
En þá mætti spyrja, er
þetta ebki emu sinni gangur
lífsins? Og sumir álíta jafn-
I vel að „fár og mæða sorg og
slys, sem á miðjum vofir vegi“
sé, hvorki meira né minna en
vilji Guðs.
Og eitt er víst, að einn helzti
slysavaldurinn, naðran mikla,
eiturormur áfengisins er vand-
lega alin við barm og hjarta-
stað þjóðarinnar og haldið að
vanþroska fólki vandlega á
þeim slóðum, sem það kemur
saman til að njóta gleðistunda
á ávaxta af velgengni sinni, dáð
um og dug.
Eins mætti á það líta, að
daglega og oft á dag berast
einnig fregnir af enn ógurlegri
sly-sum, sem orsökuð eru af
mönnunum sjálfum útreiknuð
af sérfræðingum og framin
eftir áætlun stórmenna heims-
ins. En þar eru auðvitað stríðs-
eða styrjaldargiæpirnir hæst á
lista. Hversu mörgu eru þau
orðin börnin í Vietnam, sem
eru eða hafa verið brennd og
sundurkramin í sprengiregni
og stríðsvélum síðastliðið sum-
ar, sum látizt strax önnur lif-
að og lifa við hræðilegri þján-
ingar en nokkur tunga eða
penni gætu lýst.
Og samt eru líklega ekki
færri fullorðnir en börn undir
sömu stjórnu böls og dauða.
Er þetta þá ekki allt í lagi?
Ætti kirkjan ekki bara að
leggja blessun sína yfir bölið
allt, slysin hér og grimmdar-
æðið þar, sorgir ekknanna og
társtunur foreldranna og segja:
„Beygið ykkur undir Guðs
voldugu hönd.“
Nei, þetta er ebki Guð. Þetta
væri miklu fremur kraftur hins
illa, sem hlýtur að vera ósætt-
anlegur við anda Krists og hugs
unarhátt kristins manns.
Sé barn fætt í þennan heim
á líf þess að vera og er heilagt
ævina á enda og skal verndað
eftir föngum. Og reynt skal að
hugga og styrkja og breyta
hverju stríði í sæluríkt sigur
hrós. Það gjörði sjálfur meist-
arinn á sínum ævivegi. Og það
hefur andi hans og kenning
unnið að um aldaraðir þótt
ekki sé enn komið lengra en
raun ber vitni, sökum átaka-
leysis og alls konar misskiln-
ings á boðskap hans.
Að sjálfsögðu getur kristinn
maður fylgt því í framkvæmd
að ekki fæðist of mörg börn
í heim þessara hrellinga, hung-
urs og nauða, sem enn er hér
á jörð. Og takmörkun getnað-
ar og fæðinga ótímabærra ætti
að vera eitt af helztu barat.tu-
málum kristins dóms í bili. En
sé lífið, mannslífið fætt þá er
heilög, já, helgasta skyldar. að
vernda það og varðveita sjálfu
sér til heilla og samfélaginu li’
blessunar.
Þetta er fimmta boðorðið i
framkvæmd, þetta er það, sem
felst í kraftaverkum Krists, þeg
ar hann í kærleika sínum geng-
ur fram í einvígi við dauða og
þjáningar samferðafólks síns
á lífsleiðinni.
Og fólk er til, sem skilur
þetta á réttan hátt. ' Nýlega
frétti ég af foreldrum, sem
áttu sjúkt barn, sem þó var
von heilsu og lífs, með því
móti að það nyti hjálpar hinna
færustu sérfræðinga í fjarlægri
heimsálfu. Þau eiga fleiri börn,
en ókunnugt er mér um ástæð-
ur þeirra að öðru leyti, en
samt mun þar fremur fátækt
en auður.
Þau senda drenginn sinn,
yndislegt tveggja ára barn til
sérfræðinganna til að veita þá
hjálp, sem unnt væri á þessari
jörð, þótt það kosti hundruð
þúsunda, og þau verði að taka
tugþúsunda lán með 12 prósent
vöxtum að sögn. Og satt að
segja er þetta ofraun einu, litlu
íslenzku heimili. Og sjálfsagt
ná þau sér kannske aldrei upp
aftur efnalega. En þau iðrast
ekki eftir tilraun sína, sem gef
ur miklar vonir, en þó vissu
um, að annað átak verður á
eftir að koma til þess að allt
nái fullum tilgangi. Og líklega
verða þá enn vegin björg upp
á veikan arm þeirra, sem vita
Kvikmyndagagnrýni
Köttur
kemur / bæinn
Hin rauðklædda Diana og undrakötturinn Mourek meS sólgleraugun.
Köttur kemur í bæinn. Hafn
arfjarðarbíó. Tékknesk frá
1962. Leikstj.: Vojtech Jasny.
Það er merkur kvikmynda-
viðburður að gerast í Hafnar-
firði þessa dagana. Ekki er þar
með verið að gefa í skyn, að
kvikmynd sú sé afar merkileg,
heldur er nú verið að sýna
tékkneska kvikmynd, en mynd-
ir frá þeirri þjóð hafa ekki
verið sýndar opinberlega hér-
lendis í háa herrans tíð, —
ef til vill aldrei áður. Var þó
ærin ástæða til komin.
Kvikmynd Vojterh Jasnys,
Köttur kemur í bæinn, er sér-
kennileg og afar frumleg (eins
og Sveinn Kristinsson mundi
vilja haf? það) satíra á fals-
bera mannkynsins, lygara, svik
ara og hræsniskapinn í mann-
fólkinu. Hið óheiðarlega fólk
er afhjúpað dulargervi sínu á
sérstæðan máta, og ef til vill
fyrir þær sakir á kvikmyndin
engan sinn líka. Jasny skiptir
mannlífinu í svart og hvítt,
millum góðleika og yfirdreps-
skapar, ekki samkvæmt hinni
venjulega upptuggu, þar sem
hið góða ber yfirhöndina, en
svikararnir fá makleg mála-
gjöld, heldur með nýjum og
ferskum blæ., Sagan gerist á
litlum bæ, þar sem dag nokk-
urn kemur trúðaflokkur, ásamt
töframanni og fagurri kvenper
sónu. í fylgd með þeim er kött
ur. Enginn venjulegur köttur,
því hann ber sólgleraugu. En
ef þau eru tekin af honum og
hann horfir framan í fólk, fá
menn á sig ákveðinn lit, er
hver hefur sína merkingu til
að opinbera innri manngerð
fólksins. Þannig táknar rautt
ástina og vináttuna (eins og
kommúnistar vilja meina.) Lyg
arar og hræsnarar verða fjólu-
bláir, þjófarnir gráleitir. Gult
merkir hins vegar lauslæti og
ekki hik né efa i móðurást
eða föðurumhyggju.
Að sjálfsögðu er, þetta hugs-
unarháttur kristinna foreldra.
En þó — hvílíkur munur eða
hjá þeim, sem vildu helzt gefa
barn sitt vandalausum til að
losna við það. Og gætu þau
þó fórnað miklu. Hve undra-
langt er slíkur hugsunarháttur
eða hinna, sem ekki geta lagt
á sig að neita sér um eina
sígarettu hvað þá meira til að
vernda framtíð barns síns eða
veita því öryggi, að ég nú ekki
tali um feður, sem í ölæði mis
þyrma börnum sínum eða mæð
ur, sem binda þau heima, svo
að þær komist á dansleik eða i
drykkju„partý.“
Og þessi aðstaða ungu hjón-
anna með veika barnið vekur
kristnum manni margar spurn
ingar vandasamar til úrlausn
ar.
Hvernig stendur á því að ríki
borg, söfnuður eða sveitarfélög
eiga ekki varasjóði til öryggis
til að styrkja fólk í slíkum
kringumstæðum, svo um mun
ar eða gerir því slíka umönn-
un mögulega án þess að stofna
fjölskyldunni í voða eða koma
hinum börnunum á vonarvöl.
Er það ekki skortur á kristi-
legum samfélagsanda og sam-
starfi?
Hvernig stendur á því að
sérfræðingahjálp er svona dýr?
Er verið að okra á mannlegri
neyð? Eða geta ekki stórþjóðir
og smáþjóðir veitt eins mikið
fé og fremur til að mennta
sérfræðinga sína til að bjarga
og líkna eins og veitt er að
litl-u gagni til geimfræðinga og
atomstöðva, sem síðan auka
beint og óbeint hungur og ör-
yggisleysi og skapa beinlínis
dauða og þjáningar þúsunda
og milljóna í styrjöldum og
djöfulæði grimmdar og mann-
úðarleysis.
Hvar er hugsunarháttur
afbýðisemi. Þannig skoðar
áhorfandinn sálarnekt íbúanna
í sérkennilegu ljósi, hviklyndi
þeirra og kærleiksskort. Eða
eins og leikstjórinn segir: „Ég
vildi sýna fram á, að heimur-
inn væri bundinn klafa lyginn-
ar og hræsninnar, og að við
verðum að berjast gegn
heimsku mannanna og vanþekk
ingu meðal allra þjóða.“ Jasny
notar börnin sem tákn vin-
áttunnar, er framtíðin skal
byggjast á, og þau hafa ýmis-
legt heilnæmt lært af kennara
sínum, Robert, er verður ást-
fanginn af Díönu, sem er eig-
andi kattarins. Diana þessi,
sem ávallt er rauðklædd, er
táknmynd vináttunnar og ást-
arinnar.
Þessari skemmtilegu fantasiu
tekst Vojtech Jasny ágætlega
að vinna úr, þó ef til vill megi
segja, að myndin sé athyglis-
verðari vegna frumleika sjns,
fremur en þokkalega meðhöndl
un leikstjórans. Þó er það ekki
sagt kvikmyndinni til hnóðs og
skal kvikmyndahúsgestum bent
á að veita henni eftirtekt, og
væri raunar skömm að, ef kvik
myndin hyrfi af tjaldinu eftir
fáa sýningardaga, sakir lélegr-
ar aðsóknar. Jasny tekst bezt
upp á þeim atriðum, er bæjar
búar taka litaskiptum. Notar
hann þar tíðar klippingar til
að magna áhrifin. Þrátt fyrir
ákveðinn tilgang litanna, er lit
myndun samt óeðlileg og lit-
irnir í myndinni helzt til daufir.
Kemur það einkum fram í fjar
myndatökum. Um leik er það
að segja, að hann er hvorki
Krists í slíkum framförurn eða
hamförum? Hann líknaði og
læknaði og krafðist ekki launa,
utan þess sem hann þurfti lil
mannsæimandi lífs, sem harm
lifði. Hvernig hugsum við
kristnir menn? Er ekki mann-
drápshugsun orðin meira og
minna ívaf í okkar samfélagi?
Hvað er gert til að temja eða
hemja áfengisflóðið aðalslysa
valdinn og uppsprettu harn:
anna hér á landi og er það þó
ekki verra en víðast annars
staðar, þótt ekki beri minna
á því hér.
Ég spyr vegna þess, að venju
lega teljum við okkur svo
fjarri öllum manndrápum og
grimmd.
En lítum samt okkur nær.
í stað þess að semja lög um
blátt bann við því, að börn
eða óþroskað fólk stjórni hættu-
legum vélum t.d. dráttarvélum
sveitanna og bifreiðum borg-
anna, fyrri en eftir nám og
prófraunir, þá eru sett lög,
sem allir, sem ráða mega virð-
ast sammála um. Og þau þessi
lög eiga að algjörlega ástæðu-
Iausu og nauðsynjalausu að
gjörbreyta öllum akstri og um
ferð, sem aftur hlýtur að leiða
af sér, að minnsta kosti í
fyrstu hræðileg slys og harma?
Hryllilegri afglöp hefur lÖg
gjafarsamkoma þjóðariymai
aldrei framið í tillitsleysi ti),
mannslífa og mannheilla, jafn
vel þótt Guðs náð mætti eítt-
hvað draga úr hörmulegum af-
leiðingum slíkra afglapa. Hugs-
unarhátturinn er þó hinn sami
þótt einhverju barninu yrði
bjargað, sem í hættuna er
stofnað.
Nei, við erum ekki eins heil-
ög og við höldum. Og heimsk-
an og óforsjálnin skaþa okkur
því hvarvetna voða og vanda,
sem ekki þyrfti að vera, ef
vakað væri í anda Krists.
Framhald á bls. 12.
góður né lélegur. Tilbreytinga
ríkastur er þó leikur Jiri So-
vaks í hlutverki skólaeftirlits-
mannsins og hjá þeim, er fer
með hlutverk aðstoðarmanns
hans, hálfgerðan kjána, sem ég
veit því miður ekki, hver leik-
ur.
Eins og getið var um i upp
hafi greinarinnar, mun þetta
vera fyrsta t ékkneska kvik-
myndin, er sýnd er hérlendis,
a.m.k. í langan tíma. Var víst
sannarlega komið tilefni til, þvf
nú á síðustu árum hefur ein-
mitt kvikmyndagerð Tékkó-
slava vakið feikimikla athygli.
Fyrir u.þ.b. 5 árum ræddu
menn mikið um nýstárlega
kvikmyndasköpun, er upp kom
í Frakklandi og nefndist „nýja
franska bylgjan." Nú ræða
menn hins vegar um „tékkn-
esku flóðbylgjuna." Hér hefur
Hafnarfjarðarbíói riðið á vað-
ið og verður vonandi eigi
stöðnun þar á, heldur væri ósk
andi, að fleiri fylgdu í kjölfarið
og íslenzkir kvikmyndakaup-
menn einskorði sig ekki um
of við vissar þjóðir, eins og
þeim er tamt, því staðreyndin
er vissulega sú, að of lítið er
gert af því að kynna kvikmynd
ir fleiri landa, sem fjölmargar
eiga uppvaxandi kvikmynda-
kynslóð. Mætti í því sambandi
nefna t.d. Póllands, Rússlands,
Spánar, jafnvel Brasilíu o.fl. o.
fl. Eða hvenær hefur sézt hér
mynd eftir Indverjann Satyajit
Ray, sem talinn er meðal béztu
kvikmyndaleikstjóra í dag?
Sigurður Jón Ólafsson.