Vísir - 07.10.1975, Page 11

VtSIR. Þriöjudagur 7. október 1975.
1
cTVIenningarmál
\
Hver er Hammersmith?
Faustus endurvakinn
Hafnarbió
Hammersmith er laus.
Leikstjórn: Peter Ustinov.
Aðalhlutverk: Elizabeth Tayl-
os, Richard Burton, Peter Usti-
nov, Beau Bridges.
Bandarisk.
Þarf ekkertannað en falleg og
snyrtileg föt og framgirni, til
þess að verða virtur borgari og
safna að sér auði þeim, sem
keppt er um?
Jú, það þarf einnig að hegða
sér á þann máta, að áhorfend-
um virðist vit i.
Annað er óþarfa áreynsla.
Hver er Hammersmith?
Hammersmith er geðbilaður
glæpamaður, sem einskis svifst.
Hann er lokaður inni á geð-
veikrahæli, einangraður og
klæddur spennitreyju.
Hann er hættulegur og hefur
einkennilega sterka sefjunar-
hæfileika.
Þetta er sú mynd, sem gefin
er af Hammersmith. Engu að
siður vantar mikið á að sú mynd
sé tæmandi.
Hammersmith er meir en
venjulegur, geðbilaður, g!æp-
hneigður maður. Hann hefur til
að bera sefjunarkraft, sem ekki
er mannlegur, ófyrirleitni og
sjálfstraust, sem gengur langt
út fyrir mannleg takmörk, og
ennfremur fjármálavit og
samningahæfni, sem taka engu
tali.
Hemmersmith freistar. Hann
laðar og lokkar, með loforðum
um gull og græna skóga. ,,Allt
þetta mun verða þitt, ef þú að-
eins leysir mig úr læðingi og
fylgi^- mér á leiðarenda”.
Honum er ekkert ómögulegt,
nema það eitt að skilja eftir lif i
kjölfari sinu.
Hver er þá Hammersmith?
Fram veginn
Hvert okkar vill ekki auðgast
og öðlast völd? Hvert okkar
myndi ekki gripa tækifæri til
þess að eignast allt það sem
okkur langar i og jafnvel það
sem okkur langar ekki i?
Þau eru liklega fá á meðal
okkar, sem ekki myndu láta
tælast af sliku kostaboði.
Hammersmith á þvi ekki i
erfiðleikum með að finna sér
fylgisveina. Þeir renna sem
ósjálfrátt á ilminn af nýslegnum
skildingum og sjá ekki umhverfi
sitt fyrir ljóma þeirra. Afram
veginn skal haldið, upp — ofar
— á toppinn. Þaðan fá þeir svo
að stjórna, meðan Hammer-
smith leikur lausum hala og
hefur sin eigin tómstundavið-
fangsefni.
Þannig verður vegurinn
greiður, ef aðeins Hammer-
smith er hlýtt og ráð hans og
forsjá þegin.
Styttri leiðin
Vegurinn upp brattann er
greiðfær og ferðin gengur vel.
Draumar lifsins uppfyllast, og
hvern dag hlaðast að nýjar
eignir, ný yfirferð og ný ævin-
týri.
Hammersmith leiðir ferðina
og allt er eins og það á að vera.
Allar óskir eru uppfylltar, en i
staðinn fær Hammersmith lika
óskorað vald yfir likama og sál
þiggjandans.
Tvleykiö, Taylor og Burton, sýnir af sér þaö sem viö er aö búast, og
er þó heldur hægt aö segja að Tayior sýni góö tilþrif. Bridges, I hlut-
verki Breedlove, gefur þeim þó ekkert eftir, þvl hann fer á kostum.
Þar kemur og, að hann notar
þetta vald. Þiggjandinn kemur
á leiðarenda, þar sem hann
hefur uppurið notagildi sitt og
'erður gefandanum til trafala.
Þá finnur hann aðra leið, sem
er styttri og jafnvel enn greið-
færari en leiðin upp. A þeirri
leið er ekkert til hindrunar, ekk-
ert sem hamlar eða dregur úr
ferðinni. Sú leið liggur niður á
við í myrkrið.
Þá kemur að skuldadögunum
og Hammersmith er jafn óvæg-
inn við samferðamann sinn og
hann hefur verið við keppinauta
sina.
Aftur inn
Á þeirri stundu kemur læknir-
inn aftur til skjalanna.
Hammersmith hefur lokið ein-
um þætti, einum punkti i sögu
sinni og hann getur sest niður til
að skipuleggja þann næsta.
Það liður enda ekki á löngu
þar til hann er reiðubúinn til að
hefjast handa á ný. Nýtt föru-
neyti biður hans og ef til vill
mun hann nota frábrugðnar að-
ferðir, en allar byggja þær þó á
sömu kenningunni.
„Allt þetta mun verða þitt, ef
þú leysir mig úr læðingi og fylg-
ir mér.”
Faustus?
Hver tilgangur myndarinnar
er, verður hver og einn að spá i
sjálfur. Hún er eins og isjakinn,
að þvi er varðar efni og inni-
hald. Einn tiundi hennar fer
framá tjaldinu, en niu tiundu
eru huldir áhorfandanum, ef
Gamla Bió:
West World
Leikstjórn: Michael Crickton.
Aðalhlutverk: Yul Brynner,
Richard Benjamin, James Bro-
lin, Linda Scott, Alan Oppen-
heimer.
Bandarisk
Vélmenni, eða Robots, hafa
um árabil verið vinsæl við-
fangsefni visindaskáldsagna-
höfunda af öllu tagi. Yfir er-
lenda bókamarkaði hefur dunið
ógnarskriða af alls kyns bók-
menntum, sem byggja tilveru
sina á hugsanlegri framleiðslu
vélmenna i framtiðinni.
Margt eiga höfundar slikra
bókmennta sameiginlegt. Hitt
er þó sýnu fleira, sem skilur þá
að, en er þó tvennt þar öðru
fremur áberandi.
Annars vegar eru gæði fram-
leiðslunnar, sem geta verið allt
frá frostmarki, upp i suðumark
granits. Frumleiki þeirra og
vitsmunaleg úrvinnsla er svo
mismunandi, að i sumum tilvik-
um eiga verkin ekkert sam-
eiginlegt annað en orðið „vél-
menni”.
Annað það, sem sérstaklega
ber á milli, er svo hvort höfund-
ur er að skrifa hreinar sölubók-
menntir, eða hvort honum býr i
brjósti einlæg hvöt til að spá um
framtíð mannkyns.
Króna á orðið.
Helsta einkenni þeirra höf-
unda, sem skrifa eftir taxta, er
kæruleysi.
Þeim liggur i léttu rúmi hvort
söguþráður þeirra stenst og
hvort hann er vitsmunalega
sannfærandi. Þeir skrifa til að
fá sina krónu á orðið, en ekki af
þvi þeim búi eitthvað innan-
brjósts, sem þeir leita farvegar.
Þvi er það, að þeir reyna
sjaldnast að útskýra einstök at-
vik söguþráðar sins og þeir
llla unnin ofvegaleiðmg
Yul Brynner leikur vélmennis-
skyttuna, sem hefur fengið þó
nokkuö af eiginleikum hold-
menna i vöggugjöf.
kasta öllum tæknilegum og
visindalegum lögmálum út i
ystu myrkur. Þeir leita út fyrir
endamörk þekkingarinnar, inn i
myrkviði hins yfirskilvitlega og
láta þar gamminn geysa eftir
föngum.
Mannlegir eiginleik-
ar hins ómannlega.
Þannig verður það ekki of-
verk höfundar að ljá vélmenn-
um þá eiginleika holdmenna,
sem hentar takmarki þeirra.
Þeim verður það létt að skapa
vélmenni, sem hafa til að bera
eiginleika, svo sem eigin
þróunarleiðir á andlegum styrk
og aðra hætti sálrænnar
hegðunar. Með öðrum orðum,
þeim verður ekki skotaskuld úr
þvi áð skapa vélum sál.
Vélmenni með sál geta að
sjálfsögðu orðið fyrir sálrænum
truflunum. Þær truflanir eru
ákaflega mannlegar og ólikar
öllu þvi sem gerist um vélar.
Vél,' sem mætir hindrunum i
vegi fyrir vinnslu sinni annað
hvort yfirvinnur hindranirnar
eða eyðileggst við tilraunir sin-
ar til þess. Nema, að sjálfsögðu,
sé hún stöðvuð. Vélmenni virð-
ast þó i augum einstakra manna
hafaeiginleika.sem ekkifelasti
vélareðli þeirra.
Nú, hvað með það?
Afvegaleiðing.
1 sjálfu sér skiptir það litlu
máli þótt sannleikanum sé snúið
ofurlitið og staðreyndir færðar i
ofurlitið litskrúðugan búning.
Slikt er þó gert svo oft og svo
mikið mönnum til skemmtunar
og afþreyingar.
Hitl skiptir aftur meira máli,
að i tilfelli sem þessu er um að
ræða hreina og beina afvega-
leiöingu — það er verið að inn-
prenta almenningi skoðanir á
fyrirbærum, sem tilheyra fram-
tiðinni, án þess kostur sé gefinn
á kynningu þess sem sannara er
og réttara.
Það er myndin „West World”
ekki ein um, þvi þar eru margir
sekir. Sögur og kvikmyndir,
sem fjalla um vélmenni og
framtiðarhlutverk þeirra i þjón-
ustu mannkyns, eiga að stórum
hluta það sameiginlegt, að
fyrirframmynda þá skoðun, að
þar séu á ferðinni ógnvaldar.
Það er gert með þvi að ætla hinu
ómannlega mannlega eigin-
leika, svo sem hatur, hefnigirni,
öfund, afbrýði ogannaðþað sem
leitt getur og leitt hefur mann-
inn til útrýmingar á eigin
bræðrum.
Slikt er i raun ekki aðeins
framleiðsla á skemmtiefni eða
afþreyingarefni. Slikt er afvega
leiðing af verstu tegund.
Slikt getur aðeins flokkast
undir sölu á sannleikanum.
Frumkrafan
Kvikmyndin ,, West World”
tilheyrir þeim flokki kvik-
mynda, sem hvergi uppíyllir þá
frumkröfu, að i henni leynist
eitthvað það, sem réttlætir gerð
hennar.
Söguþráðurinn býður ekki upp
á neina raunhæfa spennu, þar
sem hann er gömul og út-
slitin „vestratugga” með vél-
menni i hlutverkum manna. Inn
ihann blandast, rétt til skrauts,
fáeinar smáglefsur af fornsögu
og miðaldasögu. Auk þess sýnir
hann okkur þær hvatir nútima-
mannsins, sem við þekkjum
best og tölum hvað mest um.
Þar leynist þvi ekkert.
Leikur i myndinni er hvergi
fyrir ofan meðallag og kemst
raunar sjaldnastsvo langt að ná
þvi. Það hefur aldrei þurft og
kemur ekki til með að þurfa
góða leikara til að túlka þá per-
hann ekki beitir sjálfum sér til
skilnings á henm.
I myndinni er ekki stöðvað við
mörk hins náttúrulega. Guð-
spekilegt ivaf gefur henni gildi
þess yfirnáttúrulega og leiðir
hugann að ómannlegum eigin-
leikum Hammersmiths.
Ekki verður þvi heldur neitað,
að i myndinni er nokkuð mikið
um tilbrigði um Faustus, fyrir-
rennara Galdra-Lofts.
Hammersmith er hið illa, sem
gerir græðgi mannanna sér að
vopni. Einkar athyglisvert er
þó, að meðreiðarsveinar hans
verðá þeir sem eiga að gæta
hans og halda honum frá
illvirkjum sinum.
Sem sagt
Feikilega efnismikil kvik-
mynd. Niu tiundu efnis hennar
að visu hulið og finnst ekki
nema fyrir atbeina áhorfand-
ans, en jafnvel þótt sú leit beri
ekki árangur, þá er þessi tiund
sem á tjaldinu birtist, nægileg
til að gera myndina góða.
Fyrst ber þar að telja hreint
frábæran leik þeirra Taylor,
Burton og Bridges. Taylor er
bæði hrifandi og sannfærandi i
hlutverki gengilbeinunnar, auk
þess sem eggjandi látæði fer
henni ákaflega vel. Burton sýnir
ihlutve'rki Hammersmiths þann
„hefðarleik” sem við er að bú-
ast af honum og Bridges fer á
kostum i hlutverki Breedlove.
önnur hlutverk myndarinnar
eru einnig i góðum höndum,
einkum þar sem’meiri áhersla
er lögð á látbragð en rullu.
Önnur úrvinnsla myndarinn-
ar er af sama toga spunnin, og
þessu til sönnunar má geta þess,
að þrátt fyrir all „mystiskan”
undirtón sinn, er myndin gædd
sérstæðri og leikandi kimni,
sem gleður hjartað.
Bestu meðmæli. — HV.
sónugervinga sem koma fram i
myndinni. Það virðist þvi hreint
bruðl að hafa Brynner i aðal-
hlutverki, og kemst hann þó
einna skást frá sinu.
Ekkert leynist þar heldur.
Um aðra úrvinnslu myndar-
innar er ekkert að segja, þvi hún
er hreint og klárt samkvæmt
formúlum.
Eftir að hafa séð myndina er
áhorfandinn engu nær og engu
fjær — hún tekur ekkert og gef-
ur ekkert.
Notagildi.
Einn er sá tilgangur þó, sem
ef til vill gæti verið upphaf
þessarar kvikmyndar.
Leikstjórinn og höfundurinn
gætu hafa heimsótt leiktjalda-
deild einhvers kvikmyndavers
og fengið þar hugmyndina.
Hann gæti hafa séð þar róm-
versk leiktjöld og búninga, ann-
að eins frá miðaldakvikmynd og
alveg áreiðanlega nóg af sliku
frá vestraframleiðslu. Ef á
staðnum hafa einnig legið leik-
tjöld frá framleiðslu einhverrar
geimævintýramyndar, þá fellur
kenningin i munstur.
Til hvers er nú hægt að nota
allt þetta?
Jú, til þess að framleiða West
World.
Kannske afþreying.
Kvikmyndin West World er
ekki sérstök eða athyglisverð
fyrir nokkurn hlut. Vafalitið
verður hún einhverjum hóp
manna til afþreyingar, en það
er hrein skömm að þvi, að is-
lensk kvikmyndahús skuli taka
mynd af þessu tagi til sýninga,
meðan þau hafna öðrum betri
myndum, sem fjalla um svipað
efni. Sem fjalla einnig um það
sem i dag kallast visindask.áld-
skapur, án þess að blekkja. Sem
fjalla um framtiðarverkefni
mannsins og sýna um leið kvik-
myndahússgestin um fulla
virðingu. — HV