Vísir - 21.10.1975, Side 10

10
VtSIR. Þriðjudagur 21. október 1975
ÞEKKING EDA VANÞEKKING
o . . ;
Undirstaöa allrar viðleitni til umbóta I stjórnarfari og þjóðfélags-
háttum er þekking og skilningur. Þekking á þeim lögum og reglum,
sem I gildi eru, og á þeim venjum, sem í reynd hefur verið fylgt i
framkvæmd þeirra. Skilningur á þeim ástæðum, sem liggja til
grundvallar lögum og venjum og sem yfirleitt eiga sér djúpar rætur
i mannlegu eðli og mannlegri reynslu. Þekking og skilningur leiðir
ekki til þess, aö öll gagnrýni falli niður, og allt sé talið gott sem er.
Þau leiða hins vegar til þess, aö gagnrýnin getur beinst aö kjarna
málsins og stuðlað að endurbótum og framförum. Óþarfi er að taka
fram, að blöð og aðrir fjölmiðlar hafa sérstökum skyldum aö gegna
I þcssu efni, og að það skiptir meginmáli fyrir heilbrigða þjóðfélags-
þróun, hvernig þær skyldur cru ræktar.
Brugðist
skyldum sinum
Tilefni þessara hugleiöinga er
föstudagsgrein Vilmundar
Gylfasonar i Visi þ. 17. okt. s.l.,
en þar viröist mér jafnt höfund-
ur sem ritstjórn blaösins hafa
brugðist skyldum sinum með
þeim hætti, sem óvenjulegur er,
einnig i islenskum blööum. Þær
staöreyndir, sem um er fjallaö,
þau lög og reglur, sem i giídi eru
og þær venjur, sem fylgt hefur
verið, eru alkunnar. Þau rök,
sem lágu til grundvallar þess-
um lögum og reglum eru einnig
vel þekkt og augljós, ekki sist af
þvi aö lögin eru tiltölulega ný,
sett fyrir tæpum hálfum öörum
áratug. Samt er fjallaö um þessi
mál á þann hátt, sem raun ber
vitni.
stofnun, hins vegar að úrslita-
valdið i stjórn efnahagsmála sé
hjá rikisstjórn landsins. 1 stööu
Seðlabankastjóra eru að sjálf-
sögðu hvergi valdir aörir menn
en þeir, sem sérstaka þekkingu
og reynslu hafa til að bera og
njóta einstaks álits bæði heima
fyrir og á alþjóðavettvangi. Séu
stjórnmálamenn valdir til þess-
ara starfa er það ekki vegna
stjórnmálaframa þeirra heldur
vegna annarra kosta, og þeir
hætta þá einnig um leið afskipt-
um af stjórnmálum. Þýðing
þess, að miklir hæfileikamenn
skipi slikar stöður, veröur vart
ofmetin. Sú þýðing verður ekki
sist ljós, þegar alvarlegir efna-
hagsörðugleikar steðja að og
mikið er komið undir trausti á
erlendum fjármagnsmörkuöum
og á alþjóðavettvangi yfirleitt.
Jónas H. Haralz
skrifar:
IMikrar kugleiiinyor
í tilefni af grein
VilaiuiMlar Gylfasonar
leyti, að úrslitaábyrgðin hvilir*
hjá rikisstjórn landsins. Telji
menn áhrif Seðlabanka,. eða
annarra embættismanna
rikisins of mikil, er ekki við
neinn að sakast nema rikis-
stjórnina sjálfa og þann þing-
meirihluta, sem hún hvilir á.
Sannleikurinn er hins vegar sá,
að þegar stjórnmálamenn taka
við þeirri miklu ábyrgð, sem
seta i rikisstjórn felur i sér, fara
þeir fljótlega að lita hiutina
svipuðum augum og stjórn
Seðlabanka og aðrir embættis-
menn. Samræmi i sjónarmiðum
ráðherra og þessara embættis-
manna er þvi ekki aö kenna'
óeðlilegum áhrifum hinna
siðarnefndu, heldur stafar blátt
áfram af þvi, að stjórnmála-
mennirnir komast að raun um,
að heimurinn litur öðru visu út
frá tröppum stjórnar-
ráðshússins en tröppum
Alþingishúsins, svo að svipuð
samliking sé notuð og Magnús
Jónsson, prófessor, gerði eitt
sinn á sinn snjalla hátt. Sem
embættismaður hefi ég sjálfur
ýmist verið ásakaður fyrir að
vera of ráðrikur gagnvart
stjórnmálamönnum eða of
leiðitamur við þá. Þaö er erfitt
að varast þá hugsun, að slik
ósamkynja gagnrýni byggist á
/tSIB. l' östudagur 17. október 1975.
IHHHIÍHRflHHHHHHBHlHliBHHHHHHHBS
ö-Sí ..
.
HVER HEFUR KOSIÐ
JÓHANNES NORDAL?
Vilmundur Gylfason
skrifar
I frakkneskri sögu segir
ra því, að upp úr miðbiki
7du aldar, á valdatima
ólkonungsins Loðvíks
(IV, var þar I landi f|ár-
nálaráðherra maður að
afni Fouquet. Hann var
læmigerður fulltrúi slns
fma og sinnar stéttar.
'öld hans í fjármálum
irtust ómæld, hann var
inur lista og visinda eins
g þeirra tíma var tiska, og
ann var lifandi tákn þess
•ruðls sem átti sér stað við
irð sólkonungsins. Hér
/kur raunar samanburði
ið Islenska samtfð, en
lergsteinn Jónsson segir I
öguriti sinu um þetta
ímabil: ,,Og þegar f|6r-
nálaráðherrann hugðist
eilla húsbónda sinn, varð
ann þvert á móti til að
lýta fyrlr falli sfnu. Bar
að svo til, að haustið 1661
áreiftanlega margt vel i sinni
stofnun, Seft’.abankanum. En
valdahrokinh ieynir sér ekki. Og
valdahorkinn er afsprengi eftir-
litsleysis. Jóhannes Nordal hefur
ekki verift kjörinn til stöftu sinnar.
Samt er þaft lika fjarri mér aft
vilja fcra alla hluti til þeirrar
lágkúru sem beinar kosningar oft
eru. Efta áft vilja gera Iftift úr
Frá aðalfundi Alþjóftabankans. Hefftl ekkl verift hógvcrara af ráftgef-
andl bankastjóra aft tylla sér I aftarl rttft, en láU kjttrnnm fjármálaráft-
herra forsctift eftlr?
dcmi um slfkan mann er Seftla-
bankastjórinn, Jóhannes Nordal.
Völd hans eru mögnuft — og ó-
skert, hvernig sem sviptivindar
stjórnmálanna ganga hverju
landift og íramtlft þeirra. Vift hin
verftum aft treysta sllkum niftur-
stöftum og erum háft þeim. En Jó-
hannes Nordal — og bankastjóra-
hópurlnn f rfkisbákninu — hefur
störfum embcttismanna. 1
eru nauftsynlegir vift hliftin
kjörnum fulltrúum en um le
þaft aft vera skylda hinna kjt
fulltrúa aft hafa opinbert og b
eftirlit meft störfum embc
manna. Þaft er vlsasti vegui
til betra þjóftfélags. Og góft b
un vcri aft taka fyrlr bruftl
Seftlabankanum.
Þessar buxur viröasl
vera eins og
allar hinar.
IÞœr eru þaö ekki.
Þetta eru
vno ITDAKI
Seölabankinn
sé tiltölulega
óháð stofnun
Samkvæmt lögum um Seðla-
banka Islands frá 29. mars 1961,
er rekstur bankans i höndum
þriggja manna bankastjórnar,
sem skipuð er af þeim ráðherra,
sem meðbankamál fer, þ.e. við-
skiptaráöherra, að fengnum til-
lögum bankaráðs, sem kjörið er
af Alþingi. Lögin setja reglur
um verkefni og ábyrgð hvors
aðila um sig, bankaráðs og
bankastjórnar. Þau fjalla einnig
á skýran og ótviræðan hátt um
tengsl Seðlabankans við rikis-
stjórnina. Annars vegar er
stefnt að þvi, að Seölabankinn
sé tiltölulega óháð stofnun, sem
farið geti með þau vandasömu
verkefni, sem henni eru falin,
án utanaðkomandi afskipta I
einstökum atriðum. Á hinn bóg-
inn er gengið út frá þvi, að
höfuðábyrgðin á stefnunni i
efnahagsmálum hvili á rikis-
stjórn iandsins og eitt megin-
hlutverk bankans sé að vinna aö
þvi, að stefna rikisstjórnarinnar
nái tilgangi sinum. Mér er vel
kunnugt um, að á þeim tæpum
fimmtán árum, sem bankinn
hefur starfað, hefur stjórn hans
verið I fullu samræmi við þessi
ákvæði og þau sjónarmið, sem
að baki löggjöfinni lágu. Það
þarf enginn maöur að spyrja um
þaö, hver hafi ráðið eða kosið
bankastjórn Seðlabankans, eða
á hvers ábyrgð hún starfi. Svar-
ið við þeirri spurningu er aug-
ljóst.
íslensku lagaákvæðin
skýrari.
Sá háttur, sem hér á landi er
haföur á um stjórn Seðlabank-
ans, er, eins og að likum lætur, i
meginatriðum sá sami og tiðk-
ast i öðrum löndum. Þó eru is-
lensk lagaákvæði um þetta efni
skýrari en viðasthvar annars
staðar. Astæðan er sú, að lögin
eru tiltölulega ný og að þess
vegna var unnt að byggja á við-
tækri reynslu annarra landa og
á þeim skoðunum, sem mótast
höfðu af þessari reynslu og
vanda vel til löggjafarinnar.
Seðlabankastjórar eru mér
vitanlega hvergi I heiminum
kosnir af löggjafarvaldinu, og
þvi siður i almennum kosning-
um. Þeir eru alls staðar, beint
eða óbeint, valdir af rikisstjórn
landsins eöa forseta þess, fari
forsetinn með framkvæmda-
valdið. Alls staðar er I grund-
vallaratriðum stefnt að þvi
sama, annars vegar að Seðla-
bankinn sé tiltölulega óháð
Sinnir alþjóðlegri
samvinnu i peninga-
og fjármálum.
Eitt af verkefnum Seöla-
banka er að sinna þeirri alþjóð-
legu samvinnu i peningamálum
og fjármálum, sem hefur orðiö
æ mikilvægari og að verulegu
leyti fer fram á vegum Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins og Alþjóöa-
bankans. Það er þvi viðtekin
venja hvarvetna i heiminum, að
aðalfulltrúar i stjórn þessara
stofnana séu annars vegar sá
ráðherra, sem fer með stjórn
efnahagsmála, fjármálaráð-
herra eða viðskiptaráöherra,
hins vegar aöalbankastjóri
Seðlabanka. Varafulltrúar eru
siöan ýmsir embættismenn
ráðuneyta eða Seðlabanka, eða
aðrir ráöherrar, eftir þvi sem
aðstæður segja til um. Siðastlið-
in tiu ár hefur sú skipan verið
höfð á i þessum efnum hér á
landi, að sá ráðherra, sem fer
meö málefni þessara alþjóða-
stofnana, viðskiptaráðherra,
hefur verið aðalfulltrúi landsins
i stjórn Alþjóðabankans en fjár-
málaráðherra hefur verið vara-
fulltrúi hans. Aðalbankastjóri
Seðlabankans hefur verið aðal-
fulltrúi I stjórn Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins, en ráðunautur
rikisstjórnarinnar i efnahags-
málum, nú hagrannsóknastjóri,
hefur veriö varafulltrúi hans.
Bæði aðalfulltrúar og varafull-
trúar sitja jafnan ársfundi þess-
ara stofnana.
Seðlabanki mál-
svari forsjálni,
aðhalds og aga.
Það lætur að likum, að oft á
tiðum sé ágreiningur um stefn-
una I efnahagsmálum og stefn-
una i peningamálum. Eðli
málsins samkvæmt hlýtur
Seðlabanki að vera málsvari
forsjálni, aðhalds og aga i þess-
um efnum og flytja rikis-
stjórninni þau sjónarmiö.
Málsvarar annarra sjónarmiða
beina þá stundum skeytum sin-
um að Seðlabankanum sjálfum
og telja áhrif hans á stjórn efna-
hagsmála of mikil. Verulegur
styr hefur þvi stundum staðið
um Seðlabanka landa og
einstaka forustumenn þeirra.
Þetta er ekki óeðlilegt, og varla
annars að væntan en að Seðla-
bankinn sé á stundum dreginn
inn i deilur á þessum vettvangi.
Hitt verður að hafa hugfast, að
lög hafa verið sett og venjur
myndast einmitt til að leysa
mál af þessu tagi. Þessi lög og
venjur eru ótviræðar, að þvi
litilli þekkingu á raunveruleg-
um aðstæöum og sé fram sett at
miklu meiru kappi en forsjá.
111 nauðsyn
Þaö er alkunna, að stofnun-
um, sem miklu ábyrgðarhlut-
verki sinna, eru oft falin verk-
efni utan eiginlegs verkahrings
þeirra. Sama máli gegnir um
menn i miklum ábyrgðar-
stöðum. Þetta á að sjálfsögðu
alveg sérstaklega við I landi
eins og Islandi, þar sem
þjóðfélagsbygging af alkunnum
ástæðum er að ýmsu leyti ófull-
komin. Um það þarf i sjálfu sér
ekki að vera ágreiningur, að
æskilegt og eðlilegt sé að dreifa
slikum verkef-num á milli fleiri
stofnana og manna, séu þær
stofnanir fyrir hendi, sem geti
sinnt þeim og hæfir menn sem
geti tekið þau að sér. Jafnframt
verður þó að gæta þess, að al-
menn yfirsýn um málefnin og
eðlilegt aðhald i stjórn þeirra
fari ekki forgörðum. Þegar
slikar aðstæður eru ekki til
staðar, getur það hins vegar
verið ill nauðsyn að margvisleg
og mikilvæg verkefni safnist um
skeið fyrir hjá einstökum stofn-
unum og einstökum mönnum.
Það er misskilningur að telja,
að þetta hafi farið i vöxt á
undanförnum árum,- Þvert á
móti hafa stjórnvöld og Alþingi
leitast við að setja á laggirnar
nýjar stofnanir til að taka viö
bæði gömlum og nýjum verk-
efnum. Þetta hefur haft mikinn
kostnað I för með sér, og þvi
miður einnig leitt til þess, að
dregið hefur úr yfirsýn og
aðhaldi. Þess er skemmst að
minnast að rekstur Fram-
kvæmdasjóðs rikisins var
færður frá Seðlabankanum og
rekstur Atvinnujöfnunarsjóðs
(nú Byggðasjóðs) frá Lands-
bankanum. Það þarf engum
blöðum um það að fletta hvaða
afleiðingar þessi breyting hefur
haft I för með sér og litill vafi á
þvi, hvaða þátt hún hefur átt i
þróun lánamála og efnahags-
mála að undanförnu. Með þessu
er ég ekki að segja, að rétt sé að
hverfa aftur til fyrra skipulags.
Hitt skiptir meginmáli, að við-
leitni til umbóta i þessum efnum
stefni að heilbrigðu skipulagi
þar'sem nauðsynlegrar yfirsýn-
ar, samræmingar og aðhalds
gæti af hálfu bæði fram-
kvæmdavalds og löggjafar-
valds.
Laxveiöar
alvörumál
á íslandi
Það getur virst undarlegt að
blanda laxveiði inn i alvarleg
málefni af þvi tagi, sem tekin
hafa veriö til umræðu i þessari
grein. En laxveiðar eru al-
vörumál á íslandi og best, að
þær séu einnig nefndar i þessu
sambandi. Bæði Seðlabankinn
og Landsbankinn taka si og æ - á
móti allmiklum fjölda erlendra
gesta. Sumir eru sérstaklega
boðnir, aðrir koma i
heimsóknir. Báðir bankarnir
hafa talið það skipta miklu máli
fyrir þá sjálfa og starfsemi
þeirra, og þá um leið fyrir
þjóðina alla að vel sé tekiö á
móti þessum gestum. Þeir hafa
litið svo á, að það fé, sem til
slikrar gestamóttöku sé varið,
skili rikulegri ávöxtun I aukinni
þekkingu og skilningi á landi
okkar og þjóð og aðstæðum öll-
um. Með þessu móti er stuðlað
að þeim nánu tengslum við er-
lendar fjármálastofnanir og
forustumenn þeirra og þvi
gagnkvæma trausti, sem er ein
af forsendum lánstrausts
þjóðarinnar erlendis. Reynsla
beggja bankanna hefur verið sú,
að flestir hinna erlendu gesta
meti það sérstaklega mikils að
geta stundað laxveiðar i nokkra
daga. Með þvi móti kynnast þeir
ekki aðeins skemmtilegri Iþrótt,
heldur einnig Islenskri náttúru i
bliðu og striðu og islensku fólki
á þann hátt, að þeir telja sér
mikils virði.
Andi upplýsinga
eöa formyrkvunar
Ég hefi ekki lagt það I vana
minn um dagana að svara árás-
um á sjálfan mig eða þær
stofnanir, sem ég hefi veitt for-
stöðu eða taka þátt i blaðadeil-
um. Að ég nú bregð frá þessum
vana stafar af þvi að mér finnst
ærið tilefni hafa gefist til. Ég á
einnig hægara um vik, þar sem
hvorki ég sjálfur né sú stofnun,
sem ég er tengdur, eru beinlinis
tilefni þessara árása. A hinn
bóginn held ég, að það varði
alla Islendinga miklu, hvernig
um þessi mál er fjallað, hvort
um þau er skrifað af þekkingu
eða vanþekkingu, skilningi eða
skilningsleysi, hvort i blöðum og
öðrum fjölmiðlum rikir andi
upplýsingar eða formyrkvunar.
Gæti þessi pistill stuðlað að þvi,
að um þessi mál verði fram-
vegis fjallaö af meiri þekkingu
og skilningi en áður, er tilgangi
hans náð. Þá hefur gatan jafn-
framt verið greidd fyrir endur-
bótum og framförum i stjórnar-
fari okkar og þjóðfélagsháttum.
(Millifyrirsagnir hlaðsins)
BBHD