Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.1925, Side 7

25. okt. 1925.
LESBÓK MORÖUNBLAÐSINS
dr. J. Þ. sje rjett, og „að kirkna-
tal þetta sje að stofni til“ hið
sama og Páll biskup ljet gera, og
er það þá „ein af elstu, rituðu
söguheimildunum, sem við eigum
til“, og því merkileg. Hjer er vit-
anlega ekki rúm til að nefna rök
þau, er Ó. L. færir fram máli sínu
og dr. J. Þ. til sönnunar.
Hjeðinn Valdimarsson skrifar
ítarlega grein og að ýmsu leyti
fróðlega, um það sem hann nefnir
„Þróun auðmagnsins.“ Rekur
hann þar sögu „hringanna“ og
samsteypufyrirtækja í iðnaði og
framleiðslu. Dylst engum, sem les,
að eindreginn jafnaðarmaður rit-
ar greinina. Nokkurrar hlut-
drægni kennir í frásögninni og
ýkja um stjórnmálaáhrif „hring-
arina.“ Björgunin, sem greinarhöf.
sjer, frá voða „hringanna", er
vald verkalýðsins, og framgangur
þeirra krafa, er hann gerir. Þó
er eins og hÖf. hrísi hugur við
þeirri hugsun, því að hann spyr
í greinar lok: „—verður verkalýð-
urinn þess umkominn að taka
stjórnina í sínar hendur?“ Ástæða
væri til að rita sjerstaklega um
þessa grein, ýmsra hluta vegna,
því hjer er ekki rúm til þess.
Hannes þjóðskjalavörður Þor-
steinsson ritar um Benedikt
Gröndal eldra, yfirdómara og
skáld. Er það 100 ára dánarminn-
ing. Greinin er fróðleg, en nokkuð
þur, vantar að lífsanda sje blásið
í efnið. Sýnishorn þau, sem tekin
eru af skáldskap hans, eru held-
ur fábreytt. En gott yfirlit fær
maður um æfi þessa gáfaða og
merkilega manns.
Þá skrifar Matthías fornminja-
vörður Þórðarson um fornleyfa-
rannsóknirnar á Herjólfsnesi, og
það, sem kom í Ijós við þær ránn-
sóknir. Fylgja greininni margar
myndir: af kirkjugarðinum á Her-
jólfsnesi, kirkjunistinni þar, líka-
krossum frá Herjólfsnesi og af
kyrtlum og hettum, sem Islend-
iisgar hafa borið. Greinin er hin
fróðlegasta, og styðst höf. hennar
við skýrslu danska fornfræðings-
ins Páls Nörlunds, en hann gróf
upp kirkjurústina og rannsakaði
leyfarnar af kirkjugarðinum sum-
arið 1921.
Það er mikið af tölum í þessari
grein og upptalningum. En hún
segir frá mikilli harmsögu, harm-
:• sögu, sem ætti ekki að láta ókk-
[ ur Islendinga ósnortna, því þarna
sjást levfar fornra landa vorra,
og í sambandi við þennan forn-
menjafund hljóta að vakna marg-
ar daprar hugsanir um neyð og
hörmungar og grátlega endalykt
þessara harðgerðu en illa settu
manna.
Þá kemur grein, er valdið hefir
og valda nuin mestu umtali allra
greina, sem í Skírni eru að þessu
sinni, „Undir straumhvörf“, eftir
Sigurð próf. Nordal. Hún fjallar
um skáldskap og lífskoðun E. H.
Kvaran rithöfundar. Munu menn
minnast þess, að í fyrra var hjer
á landi mjög mikið umtal um nm-
mæli þau, er Nordal hafði látið
falla um skáldskap Kvarans við
sænska konu, er bingað kom
þeirra erinda, a<ð skyffiiast inn í
bókmenatlíf þjóðarinnar. Þessi
ummæli koniu í sænsku blaði, og
munu hafa verið eitthvað úr lagi
færð, enda urðu þau deiluefni hjer
heima og árásarefni nokkurt á
Nordal.
í þessari Skírnis-grein gerir
nú Nordal grein fyrir afstöðu
sinni til þessa máls með því að
kryfja nokkuð til mergjar verk
Kvarans, en þó einkum lífskoðun
hans eins og hún birtist í síðustu
bókum hans. Er greinin ágætlega
skrifuð, djúphugsuð, og er raunar
eins mikið ádeila á aldarfarið nú
eins og í lífskoðun Kvarans.Hljóta
margar alvarlegar hugsanir að
vakna við lestur hennar.
Hjer er enginn kostur á að
rekja, svo að gagni sje, rök þau er
Nordal teflir fram máli sínu til
stuðnings. Þau eru mörg og mikil
og fimlega með þau farið. Menn
verða að lesa alla greinina sjálfir
og dæma um hversu þungar eru
sakir þær, sem hann hefir á hend-
ur list og lífskoðuu Kvarans. En
rjett er að geta þess, að greinin
er skrifuð af fullri virðingu fyrir
Kvaran og rithöfundarhæfileik-
um hans. Tekur Nordal það fram,
að hann „telji Kvaran áhrifarík-
an og merkilegan rithöfund, og
að hann hafi miklar mætur á
fyrri bókum hans.“ Jeg hygg, að
það sje ekki fjarri lagi, að í
stefnumun þessara tveggja vin-
sælustu og áhrifaríkustu ritböf-

nnda þjóðarinnar, þess aldraða og
hins unga, mætist gamli og nýi
tíminn. Enda mun Nordal líta svo
á, því grein sína hefir hann nefnt
,Undir straumhvörf.' Nákunnugur
maður Kvaran hefir gefið það í
skyn opinberlega, að Kvaran
mundi svara þessari ritgerð, og
verður skemtilegt að sjá það svar,
og þau átök, sem kunna að verða
milli þessara gáfuðu manna um
þetta efni.
pessar greinar, sem nú hafa
verið nefndar eru aðalgreinarnar
í Skírni. En þó má nefna góða
grein eftir Guðm. yfirbókavörð
Finnbogason, „Eðlisfar fslend-
inga.“ Segir hann í henni m. a.
frá ummælum Elsworth Hunting-
ton, próf. við Yale-háskólann í
Bandaríkjunum, um norrænn kyn-
stofninn og íslendinga, í bók er
hann hefir gefið út um „eðlisfar
kynkvísla.“ Eru ummæli próf full
aðdáunar á íslendingum. Grein-
in sýnir trú Guðm. Finnbogasonar
á kynstofni íslendinga og frama-
möguleikum hans. Kemur sú trú
einkar glögt fram í bók hans
„Land og þjóð.“
Sami maður skrifar „um nokkr-
ar vísur Egils Skallagrímssonar“,
úr „Sonatorrek“ og skýrir það,
sem þar hefir vejið torráðið, og
menn hafa deilt um áður.
„Adam og Eva rekin úr Para-
dís“ heitir ritgerð eftir sjera
Gunnar Benediktsson, og Hall-
grímur Hallgrímsson Ætar um
„IJppreisn Austurlandaþjóða, —
fróðlega ritgerð fyrir þá, sem lít-
ið eða ekki hafa fylgst með blaða-
greinum um þessi mál. En annars
er lítið nýtt í henni.
Loks skrifar ritstjórinn, Árni
Pálsson, um Nolseyjar-Pál, þjóð-
hetju Færeyinga, af góðum skiln-
ingi á Færeyingum og hressilega
eins og hans er venja. Er það vel
farið, að einhver tekur sjer fyrir
hendur að fræða okkur um þessa
náfrændur vora, því við höfum
þeim lítið sint, en gætum þó orð-
ið þeim- að miklu liði á ýmsan hátt
í baráttu þeirra fyrir verndun
tungu sinnar og þjóðernis.
Rvo eru ritdómarnir — Um orða-
bók, Lággengi, Stjórnarbót, Is-
land i Fristatstiden, Islandske
Kulturbilleder, Hrynjandi íslenskr
ar tungu, íslenskar orðmyndir á