Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.1928, Blaðsíða 7

391
Runnurinn, sem sjest á mynd þessari, var fyrir 60 árum aðeins hnjehár.
Hann er i Vatnshornshlíð l Skorradal á lœkjareyri við vatnið, á móti
bænum Háafelli. — Myndina tók Árni Böðvarsson, Vogatungu.
sem jeg ólst upp, var þá hlíðin,
er fjœr dróg bænum, vaxin kjarr-
skógi, víðast lágvöxnum og kyrk-
ingslegum. Voru það að mestu
ítök kirkna, og var skógurinn best-
ur í tveim þeirra, er kirkjur í öðru
hjeraði áttu, og notuðu lítið nema
til áreftistöku, er gera l>urfti upp
fjenaðarhús, en sjaldan til kola-
gerðar.
Annars var kolagerð tíðkuð al-
staðar þar, sem kjarrið var svo
stórvaxið, að kurltækt þætti. Var
hylst til að svíða kurlið þá er
lygnt var veður, og mátti á vorin
oft sjá marga kolagerðarreyki
samtímis í Skorradalshlíðunum.
Frá því jeg var 6, til 22 ára, var
jeg mikið við fjárgæslusnúninga,
alla daga ársins eftir að jeg stálp-
aðist, svo að heita mátti að jeg
eldist upp í högunum. Þekti jeg
því meðal annars hvern hrísrunn
í Vatnshornshlíð. En síðan 1878
hefi jeg lítið' verið þar nema sem
gestur. í sumar brá jeg mjer í
rúmlega viku ferð um Borgar-
fjarðarsýslu, til að kveðja hjeraðið
og fáeina gamla menn, sem jeg
þekti frá æsku minni (en þeir
eru nú fáir eftir). Af breytingum,
sem jeg sá þar á orðnar, undraði
mig mest framfór skóganna. Not-
aði jeg hluta úr degi til að skoða
fósturhlíðina, en hún er nú næst-
um óþekkjanleg, nema að lands-
lsginu. Til dæmis um það, hvað
skógi hefir þar farið fram, er
LESBÓK MORGUNBLADSINS
þetta:
Nálægt því um miðja hlíðina
er svo nefndur Klausturskógur;
hann var í æsku minni talinn gjör-
eyddur; það hafði verið ítak Við-
eyjarklausturs, og var svo að því
gengið, að allur raftur og kurl-
tækur skógur var upp urinn. Var
þá ítaksrjetturinn fallinn niður,
samkvæmt landsvenju, og Klaust-
urskógur því fallinn til jarðar-
innar Vatnshorns aftur. Á þessu
landsvæði var í æsku minni nokk-
uð víða smákjarr í vexti, en mikl-
ir flákar alveg hríslausir. Og
hvergi var þá stærri skógur en
svo, að sjá mátti kind frá götunni,
sem lá með fram vatnsströndinni.
í sumar fór jeg um Klaustur-
skóg. Hann er nú víða hálfu hærri
en maður á hesti, og svo þjettur,
að torfært er um hann. Frá göt-
unni sæist þar engin skepna þó
hópur hvítra stórgripa (nauta eða
hrossa) væri þar. Hrjóðurin voru
horfin, en þar var skógurinn smá-
vaxnari. — Þessu líkt má segja
um aðra hluta skóganna í Skorra-
dal, og víðar um hjeraðið.
Á lækjareyri, utarlega í hlíð-
inni, móts við bæinn Háafell, var
fyrir 60 árum kjarrbreið'a hnjehá.
Eitt sinn er jeg var við lamba-
rekstur um fráfærur, hlupu sum
lömbin ofan við kjarrrunn þenna,
en er jeg veik þeim við, hoppuðu
þau gegnum hann, og var hann
þá lítið hærri en lambabökin. Nú
er hann um 2 mannshæðir (sjá
myndina); má þó heita að hann
standi á bersvæði.
Skömmu eftir aldamótin var
bj'gt fjárhús í Klausturskógar-
brúnum, vegna beitarnota þar; en
heyjað var að þeim, og fjenu gefið
þegar haga brast. En ekki sjer
hnekki á skóginum vegna beitar-
innar. Og mætti þetta vera til at-
hugunar fyrir þá, sem halda að
sauðheld girðing sje skilyrði fyrir
þrifum birkiskóga.
Framför skóganna 'síðan um
1870 veldur einkum:
1. Stálþynnuljáblöðin. Með þeim
hvarf ljádengingin, kolagerðin
— og smiðjurnar.
2. Bárujárnið; það útrýmdi notk-
un hrísáreftisins.
3. Að hætt var að þrautbeita fje
og að hafa sauði. — Sauðfje
bítur ekki birkilcvist (hrís) nema
það nái ekki til jarðar og sje til-
neytt af hungri. Nautpeningur er
lystugri á birkibrum.
Jeg hefi staðið yfir kúm í skóg-
inum að' vorlagi, og kusu þær
heldur að bíta hrísið en sinuna.
En á auðri jörð hefi jeg aldrei
sjeð sauðfje bíta hrísið. Tel jeg
það því fjarstæðu, að það standi
skógi fyrir þrifum, ef fje gengur
í landinu, nema í hungursneyð sje,
en nú mun það ekki víð'a vera svo
hörðu beitt.
í Skorradal er strjálbýlt; beiti-
Jöndin stór, en slægjur litlar, eink-
um um miðhluta dalsins, þar sem
vatnið tekur af alt undirlendi, og
þar er skógurinn mestur í hlíð-
unum. Er á sumum jörðum mestur
hluti landsins skógi vaxinn, og
skógurinn nú orðinn til óþæginda
fyrir búskapinn. Einu notin að
honum eru nú til eldsneytis
heimafyrir, og ^omast bændur
ekki nærri yfir að hirða kalviði
eða grysja eftir þörfum. Vegna
óhægra samgangna er þar enginn
markaður fyrir hrís í neinni mynd
og vegna þjettleika skógarins er
varla hægt að smala búfjenaði úr
honum, og ullina dregur hann mjög
af sauðfjenu. Bændurnir eru því
ekki sjerlega hrifnir af skógar-
vextinum, þó hann prýði landið.
En fyrir meira en 100 árum kvað
kona svq;