Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1929, Blaðsíða 2

162
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
tíniHiis, ]>ótt ekki sje ]>að þar í
frenistu riið fremur en próvenskan.
Arlega kemur út fjöldi bóka á
kataJónsku, skáldsöfiur, ljóð, fræði
rit, reyfarar, alinanök, blöð o. s.
frv. En sennile<ra er það mikið af
sjervisku Of? yfirdrifinni átthaga
elsku höfundanna, því að flestir
lærðir menn í Katalóníu tala nú og
skrifa spænsku jafn leikandi vel
og móðurmállýskuna. Og það má
segja, að leit sje að þeim Katalana,
sem ekki sk'lur spænsku.
Vinsældir katalónskunnar fai'.i
stöðugt þverranfli. Að vísu er hún
nú töluð af hjer um bil 4 miljón-
um manna, en skiftist í ótal marg-
ar mállýskur innbvrðis ólíkar. í
hjeraðinu umhverfis Valeneia
skilja menn illa þá, sem búa í
Llobregat-dalnum. I Baleares-eyj-
um er töluð sjerstök mállýska. í
Rosellón á Suður-Frakklandi er
talað annað afbrigði katalónskunn-
ar, en frönskublendingur aftur í
sumum spænskum dölum í Pýre-
neafjöllum. Margar aðrar mál-
lýskur mætti upp telja'.
Mestu rithöfundar Katalóníu
slcrifa nú á spænsku. Sumir leggja
katalónskuna alveg á hilluna, eins
og fagurfræðingurinn Eugenio
d’Ors, sem jeg nefni sjerstaklega
af því að hann er einn af mestu
andans mönnum í Suður-Evrópu,
sem nú eru uppi. Yfir 100 miljón-
ir manna taia og lesa spænslui í
heiminum. Þótt Katalónar litu
ekki á annað en hagnaðarhliðina
— og sú hlið hlutanna er öllum
sparsömum og auragjörnum mönn-
um fyrir mestu, — þá hlytu þeir
að freistast til þess að táka upp
spænskuna sem talmál og ritmál
og láta heldur móðurmállýsltuna
sitja á hakanum. Enda virðist nú
líta út fyrir, að spænskan útrými
katalónskunni alveg, þegar fram
líða stundir.
fbúar Gömlu og Nýju Kastilíu
og fylkjanna þar fyrir vestan og
sunnan, eru hinir eiginlegu Spán-
verjar („castellanos“). Þeir hafa
gegn um alla söguna borið höfuð
og herðar yfir aðra íbiia Pýrenea-
skagans bæði í bókmentum og list-
. um og vísindum. En í einu hafa
þeir ekki getað jafnast á við liina
ötulu og þrautseigu Katalóna. —
Og það er í verklegri framför.
Hvergi nokkurstaðar á Spáui hef-
ir iðnáður og verslun náð jafn
ghvsilegri framþróun og í Kata-
lóníu, hvergi hefir iðnmenning nú-
tímans, með öllum hennar kostum
og göllum, skotið dýpri rótum.
Iðnaðurinn þar á langa og merki
lega sögu að baki. Á miðöldum var
Tarrasa, Sobadell og fleiri borgir
frægar fyrir vefnaðarvörur sínar.
Og siðan hefir vefnaðurinn haldist
]>ar við og verið arðsamari en ann-
arstaðar, enda jafnan notaðar í
]vjónustu hennar nýjustu aðferðir
og fullkomnustu vjelar. í Barce-
lóna einni og nágrenni hennar
(,,Llano“) eru alt að 2 milj. baðm-
ullar-spunavjela, seih ganga flest-
ai eða allar fyrir rafafli. Fyrir
utan baðmullina er og mikið ofið
úr hör1, liampi, ull og silki. •
Sparisjölin frægu —• mantones de
Manila — sem ungfrúrnar spænsku
nota á tyllidögum og breiða á
jrallhandriðin, þegar þær eru við-
staddar nauta-at, koma ekki öll
frá Kína eða Filippseyjum, heldur
eru ]>au einnig búin til í kata-
lónsku verksmiðjunum.
Hvað verslun snertir hefir Kata-
lónía staðið mjög framarlega. —
Þegar á miðöld var Bareelona
skæður keppinautur Feneyja, Mar-
seille og Genóva. Og þá átti hún
sjer einhver merkilegustu og full-
komnustu siglingalög, sem til voru
á þeim tímum (Libro del Consu-
lado de Mar, þ. e. sjórjettarbók-
in), og verslunarrjett, Usatges, og
hafði erindreka í helstu hafnar-
borgum erlendis til að gæta hags-
muna sinna og liafa vakandi auga
á markaðinum. Árlega voru haldn-
ar kaupstefnur, sem fjöldi kaup-
manna streymdi til úr nærliggj-
andi löndum.
Áður en lengra verður farið út í
þessa sálma, skal örlítið minst á
annan atvinnuveg, sem Katalónar
stunda af miklu kappi og alúð, en
]>að er jarðrækt, og er Katalónía
eitt af þeim hjeruðum Spánar, sem
fremst standa í akuryrkju. Leggi
maður leið sína um Bayonne —
sem er borg í Frakklandi við At-
lantshafið, — inn í Spán, finst
manni gróður jarðarinnar alt af
fara þverrandi, en náttúrufegurðin
verða æ meiri og meiri. Þvert á
móti, þegar farið er um Perpignan
(horg í Frakklandi Miðjarðarhafs-
megin), ]>á liverfur að baki töfr-
andi sýn: stafandi saltviitn með
grunnskreiðuin seglbátum, græn
eiði og sendnir tangar, hreinleg
sveitaþorp í grösugum dölum og
hrikalegir fjallatindar á hægri
liönd (Canigou). Fyrir sunnan
landamærin er alt öðru vísi um-
horfs; þar ekki lengur neina til-
takanlega náttúrufegurð að sjá;
landið er tilkomulítið, bæirnir ó-
reglulegir og sóðalegir, en alstað-
ar getur að líta merki starfsemi.
dugnaðar og nytþekkingar íbú-
anna.
1 sveitunum umhverfis Figneras
og Gerona skiftast á víngarðar
og hveitiakrar, ]>ar sem ekki eru
verksmiðjuhverfi. Jafnvel hrís-
grjón og suðrænir ávextir ná ]>ar
fullum þroska. I fjöllunum vaxa
dýrar trjátegundir í víðáttumikl-
um skógum, þar á meðal kork-
eikin.
Ströndin niður af Gerona hefir
hlotið nafnið „costa brava“, vegna
]>ess livað hún er viðsjál sjófar-
endum; hún er hömrótt og brima-
söm, en vogskorin og óvíða annars-
staðar er að finna jafn góðar hafn-
ir og sjóbaðalægi eins og þar, t. d.
við Rosas-fjörðinn. San Feliu de
Guilxols og Blanes eru einhverjir
bestu baðstaðirnir um þessar slóð-
ir, sem seiða til sín þúsundir út-
lendinga á ári hverju.
En margir vogar og víkur, sem
fult eins vel eru útbúin af nátt-
úrunnar hendi, eru ennþá fyrirlitin
af baðgestastraumnum, vegna vönt
unar á þægilegum gistihúsum,
danslmæpum, spilavítum og öðr-
um nauðsynlegustu skemtistöðum,
sem tigið fólk getur ekki án verið.
Castelldefels er uppáhaldsbaðstað-
ur efnaða fólksins í Barcelona. —
Þar suður af tekur við hrífandi
fögur klettasti önd, sem Katalonar
nefna Cbsta de Garraf. Upp af
henni liggur vel ræktað hjerað
,el Panadés', þar er framleitt mik-
ið vín, einkum kampavín.
En frjósamasta hjeraðið í allri
Kataloníu er þó strandlengjan fyr-
ir norðan og sunnan Tarragona.
Það er h. u. b. 700 ferkílóm. að
flatarmáli og alt það svæði er
vökvað með v"tn>nu úr Gaya og
Franeolí og ótal mörgum áveitu-